Ifyo Cali pa Kuti Njishibe Icalenga mu Calo Mube Ulufyengo

Abashimika ili lyashi ni ba Ursula Menne

Ukutula apo nafyalilwa nshifwaya ukumona abantu balefyengwa nelyo balefyenga abantu abali bonse. Ici e calengele ukuti bambike na mu cifungo ilyo ubuteko bwa bakomyunisti bwaleteka ku kabanga ka Germany. Kabili muli ici cine cifungo e mwalengele naishiba icalenga mu calo mube ulufyengo. Lekeni imushimikileko ifyo cali.

NAFYELWE mu 1922 ku German mwi tauni baleita ukuti Halle kabili apo bapangile ili tauni napapita imyaka ukucila pali 1,200. Ili itauni lyabela ku kabanga ka Berlin ukwalepa amakilomita nalimo 200, kabili Halle yaba pa ma tauni umo ba Protestanti batendekeele kale sana. Nkashi nandi Käthe afyelwe mu 1923. Batata baali bashilika lyena bamayo baali ni ba kemba.

Batata e balengele ntampe ukulaumfwa sana ububi pa lufyengo no kufwaya ukucitapo cimo pa kulupwisha. Ilyo batata balekele ubushilika balishitile ituuka. Apo abantu abaleshita muli lilya ituuka abengi baali bapiina, batata balebakongwesha. Na lyo line ifi balecita fyalengele nabo bakwata inkongole ku Banki. Filya fyacitikile batata nga fyalinsambilisheko ukutila taca-anguka ukupwisha ulufyengo kabili cintu icakosa sana ukucila na pa fyo tutontonkanya. Nomba nga uli mwaice taca-anguka ukuleka ukutontonkanya pa fyo ulefwaya ukucita.

Bamayo balishibe sana ukulenga, ukwimba inyimbo e lyo no kushana, kabili balitusambilishe ifi fyonse. Kanshi ilyo ine na nkanshi nandi Käthe twalekula twali sana ne nsansa. Lelo mu mwaka wa 1939 ifintu fyalyalwike.

Naumfwile Kwati Ndelota

Ilyo napwishishe isukulu, naile kwi sukulu limbi uko nailesambilila ifya kushana amasha beta ukuti Ausdruckstanz ukulingana ne fyo ba Mary Wigman abafyalilwe ku Hannover, mu Germany balesambilisha. Balefunda sana ifya kushana no mubili onse ica kuti inshita shimo baleeba no muntu ukulanda ifyo aleumfwa ukupitila fye mu kushana. Nalitendeke no kupenta ifikope. Kanshi ilyo nali umukashana naleba fye ne nsansa kabili nalesambilila ifintu ifingi. Nomba mu mwaka wa 1939 kwaishileba inkondo ya calo iya bubili. Kabili mu mwaka wa 1941 kwali icabipa na cimbi icacitike, batata balilwele icifuba ca ntandabwanga nelyo TB kabili balifwile.

Ilyo inkondo yatendeke, nalemona kwati nalimo ndelota. Nangu ca kuti nali fye ne myaka 17 pali ilya nshita, nalemona kwati abantu mu calo nabafulungana. Nalemona uko abantu abasuma balebekata no kubatwala mu kubacusha ku ba Nazi. Lyena abantu batendeke ukwipayana no konaula ifintu. Ing’anda yesu yalyonaike sana ilyo kwaponene ibomba, kabili balupwa lwandi abengi balibepeye mu nkondo.

Ilyo ifimfulunganya fyapwile, ine na bamayo na Käthe ninshi tucili twikala mu Halle. Pali iyi nshita ninshi nalyupwa nalikwata no mwana umwanakashi, na lyo line mu cupo cesu mwali sana amafya. Twasukile twapaatukana, lyena nalitendeke ukubomba incito ya kushana no kupenta pa kuti ndeisakamana no kulasakamana umwana wandi.

Pa numa ya nkondo, icalo ca Germany calyakanikene apali 4, kabili itauni twaleikalamo lyaletekwa na Soviet Union. Kanshi nomba twalingile ukubeelesha ukutekwa no buteko bwa bakomyunisti. Mu 1949 incende iyabelele uko twaleikalila iyo baleita no kuti ku kabanga ka Germany, yaishileba German Democratic Republic (GDR).

Ifyo Twaleikala Ilyo Ubuteko bwa Bakomyunisti Bwaleteka

Pali llya nshita bamayo balilwele kabili nalingile ukulabasakamana. Ubuteko bwalimpeele incito kabili nalebombela mu ofeshi. Inshita imo nalikumene na bana be sukulu abaleimina ubuteko pa mulandu no lufyengo ulwalecitika.Ku ca kumwenako umwana we sukulu umo balimukeenye ukulasambilila pa universiti pa mulandu wa kuti bawishi bali mu kabungwe ka fikansa fya calo aka ba Nazi. Twalishibene bwino sana no yu umwana we sukulu pantu twalelisha bonse inyimbo. ‘Ici e calengele ntontonkanye nati mulandu nshi balemufyengela pa mulandu fye ne fyo bawishi bacita?’ E ico naine nalingile mu kalibumba ka bana be sukulu akaleimina ubuteeko. Inshita imo nalile ku cilye no kuyakambatika ifipepala ku cibumba.

Apo nali kalemba waba Regional Peace Committee naleumfwa sana ububi nga namona amakalata yamo ayo balempeela ukuti nembe ayalelanga ukuti abantu baliba no lufyengo. Inshita imo, pa mulandu wa fikansa fya calo, aba muli komiti batumiine bashikulu bantu bamo abaleikala ku masamba ya Germany ifintu ifyali no kulenga balabatunganya. Nalyumfwile sana ububi pali filya balefwaya ukufyenga balya bashikulu bantu ica kuti nalifishile ifyo balefwaya ukubatumina.

Ifyo Umuntu uo Balemona Ukuti “E Wabipisha mu Cifungo” Alengele Naba ne Subilo

Mu June mu 1951 bakapokola babili balishile ku ncito no kunjeba ukuti twalakwikata. Balintwele ku cifungo ico baleita ukuti Roter Ochse nelyo Red Ox. Pa numa ya mwaka umo bampeele umulandu wa kuti nalesuusha ubuteeko. Umo pali balya abana be sukulu naleafwa alilensoselela kuli bakapokola ukuti nine naile kambatika ifipepala ku cibumba. Ilyo naile mu kulubulula, ifintu tafyali bwino pantu tapali uwalefwaya ukumfwa ifyo nalelondolola. Balinkakile imyaka 6. Ilyo nali mu cifungo nalilwele kabili bambikile mu muputule wa kusungilamo abalwele umwali abanakashi nalimo 40. Nalisakamene sana ilyo namwene ifyo balya banakashi balemoneka no bulanda. Nabutukile ku ciibi no kutendeka ukucipumaula.

Lyena bamalonda banjipwishe ukuti, finshi ulefwaya?

“Nabebele ukuti mfumyeni muno, nga mulefwaya mbikeni neka mu kamuputule akanono akaba keka” Lelo balikene ukucita ifyo nabalombele. Lyena namwene umwanakashi umo uwalemoneka uwaibela sana. Ena taali no bulanda, e ico naileikala mupepi nankwe.

Lyena ifyo anjebele fyalimpapwishe, atile: “Ucenjele sana nga ulefwaya ukwikala naine, pantu aba bantu bamona kwati nine nabipisha muli uno muputule apo ndi Nte ya kwa Yehova.”

Pali ilya nshita nshaishibe ukuti Inte sha kwa Yehova balebamona kwati balwani ba buteko bwa Komyunisti. Lelo ico naleibukisha fye ca kuti, ilyo nali umwaice kwali ba Nte babili abaleisa sana mu kumona batata. E lyo naleibukisha ne fyo batata batemenwe ukulanda ukuti: “Ifyo Abasambi ba Baibolo balanda fya cine!”

Nalitemenwe sana ilyo naishibene na ulya umwanakashi, ishina lyakwe ali ni Berta Brüggemeier. Namwebele ukuti: “Napapata njebako pali Yehova.” Ukutula ilya nshita twaleba fye pamo kabili twalelanshanya sana pa fyaba mu Baibolo. Cimo ico nasambilile ca kuti Lesa wa cine Yehova aliba no kutemwa, wa mulinganya kabili wa mutende. Nalisambilile no kuti akafumyapo ifyabipa fyonse ifyo Satana na bantu babipa bacita. Pa Amalumbo 37:10, 11 patila: “Pashala fye panono no mubifi takabepo. . . Lelo abafuuka e bakekala mu calo, Kabili bakasekelela nga nshi pantu umutende ukafula.”

Nafuma mu Cifungo no Kuyaikala ku Masamba ya Germany

Ilyo napwile imyaka ukucila pali 5 balimfumishe mu cifungo mu 1956. Pa numa ya nshiku 5 ukutula apo bamfumishe nalile ku GDR ku masamba ya Germany. Pali ilya nshita ninshi nakwata abana babili Hannelore e lyo na Sabine kabili e bo naile nabo. Kulya e ko twailelekanina na bena mwandi kabili nailekumana ne Nte sha kwa Yehova na kabili. Ilyo nalesambilila Baibolo nalimwene ukuti kwali ifintu ifingi umo nalingile ukwaluka pa kuti ndecita ifyo Yehova afwaya. Nalibombeshe pa kuti njaluke kabili mu 1958 nalibatishiwe.

Pa numa nalyupilwe na kabili nomba uno muku naupilwe ku Nte ya kwa Yehova, ishina lyabo baali ni ba Klaus Menne. Ine naba Klaus twaleikala bwino sana kabili twalikwete na bana babili, umwaume Benjamin e lyo no mwanakashi Tabia. Ku ca bulanda abena mwandi ba Klaus balifwile mu busanso bwa pa musebo kabili apo bafwila napapita imyaka nalimo 20, kabili nshaupwa ukutula ilya nshita. Isubilo lya kubuuka lilansansamusha, nalishiba ukuti abafwa bakabuuka kabili bakaba no mweo muli Paradaise pe sonde. (Luka 23:43; Imilimo 24:15) Ukwishiba ukuti abana bandi bonse 4 balabombela Yehova, kulalenga ndeba sana ne nsansa.

Ndatasha sana ifi nasambilile Baibolo, pantu nalishiba ukuti ni Yehova fye e ukaleta umulinganya no kupwisha ulufyengo. Lesa ena alipusana na bantunse pantu ena alamona fyonse ifitucitikila ne fyo twapitamo ifyo abantunse bashingamona. Ukwishiba ifi kulalenga naba no mutende maka maka nga bamfyenga nelyo nga namona bafyenga umuntu. Pali Lukala Milandu 5:8 patila: “Wilapapa nga wamona abacuma baletitikisha umupiina no kumufyenga mu milandu no kukanacita ubulungami kuli ena mu citungu ca bulashi, pantu uwacila uwasansabala alemona, kabili kuli na bambi abasansabala ukubacila.” Uwasansabala uo balandapo ni Kabumba wesu. Pa AbaHebere 4:13 patila: “Ifintu fyonse fyaba ubwamba kabili fyaba pa mbilibili ku menso ya uyo tukalubululako.”

Ifyo Ifintu Fyali Imyaka 90 ku Numa

Inshita shimo abantu balanjipusha ifyo cali ukwikala mu buteeko bwa Nazi no bwa Bakomyunisti. Kwena ifintu fyalyafishe. Ifyo ifintu fyali ilyo aya mabuteko yonse yabili yaleteeka e lyo ne fyo fyaba pali ino nshita filangilila fye ukuti abantu te kuti baiteke abene. Kanshi amashiwi yaba mu Baibolo ya cine ayalanda ukuti: “Umuntu atekela umuntu munankwe ku kumucusha.”—Lukala Milandu 8:9.

Ilyo nali umwaice nalemona kwati abantu kuti bateka abantu banabo ukwabula ukubafyenga. Nomba nalishiba ukuti ni Kabumba wesu fye e wingafumyapo ifyabipa ificitika pano calo kabili akacita ifi ukubomfya umwana wakwe Yesu Kristu ilyo akalateka isonde. Umwana wakwe ena alibika sana amano ku bantu. Baibolo yalanda pali ena ukuti: ‘Atemenwe ubulungami, no kupata ifyabipa.’ (AbaHebere 1:9) Ndatasha sana ifi Lesa ankulila mu buteko ubwakwata imfumu iyalungama kabili nkekalilila muli ubu buteko umuyayaya.

[Icikope pe bula 23]

Ine na bana bandi abanakashi Hannelore na Sabine ilyo twafikile ku masamba ya Germany

[Icikope pe bula 23]

Pali lelo ine no mwana wandi Benjamin, no mwina mwakwe Sandra