Nijmatki ajkia kichiuas kuali ma tiitstokaj

Ni kipanok Ursula Menne

Kema nojua nieliyaya nisiuapil, ipa nijnekiyaya nikitas ma mochiua tlen xitlauak ipan nochi Tlaltipaktli. Pampa tlauel nijnekiyaya nopa tlamantli, nechtsajkej kema tlanauatiyaya nopa régimen comunista ipan Alemania oriental. Kema nechtsaktoyaj nopaya, nijmatki ajkia kichiuas kuali ma tiitstokaj. Niinmechiljuis tlake nechpanok.

NITLAKATKI ipan xiuitl 1922 ipan altepetl Halle (Alemania), tlen eltok se 200 kilómetros ika suroeste tlen Berlín. Ipan Halle, kipano 1,200 xiuitl itstokej maseualmej uan nopaya pejkej momanauiaj protestantes. Nosiuaikni Käthe, tlakatki ipan 1923, notata eliyaya soldado uan nonana uikayaya ipan teatro.

Nijnekiyaya ma mochiua tlen xitlauak pampa notata nojkia kiampa kinekiyaya. Kema ayokmo eliyaya soldado, pejki tlanamaka. Katli tlakouayayaj amo kipiayayaj miak tomij yeka kintlasojtlayaya, kinmakayaya tlamantli uan teipa kitlaxtlauiyayaj. Maske kuali tlen kichiuayaya, teipa ayokmo uelki kikoua tlen kinamakaskia uan ayokmo uelki tlanamaka. Ika tlen kipanok notata monekiyaya nikitas eli ouij kema se akajya kineki ma kinchiuilikaj tlen kuali uan xitlauak nochi maseualmej. Nojkia, nikitak kema se telpokatl mosentlalia kichiuas se tlamantli, amo aka uelis kitsakuilis.

Na nechpaktiyaya nijchiuas miak tlamantli sanse kej nonana. Ya kinekiyaya Käthe uan na ma tijyekokaj titlatsotsonasej, tiuikasej uan timijtotisej. Nochipa niyolpakiyaya kema nojua nieliyaya nisiuapil, noikni uan na tlauel kuali tiitstoyaj… uan nochi mopatlak ipan xiuitl 1939.

Pejki tlauel titlaijiyouiaj

Kema tlanki nimomachtia, niajki kampa tlamachtiaj ballet, nopaya nimomachtik nimijtotis ausdruckstanz, kiampa kiixmatij ika tlajtoli alemán. Timijtotiyayaj kej kichiuayaya Mary Wigman, katli kipeualtik. Kema se akajya kiampa mijtotia, kinextia tlen kiyolmati kej kiojolinia itlakayo. Nojkia pejki nitlaixkopina ipan cuadros. Kej inkiitaj, kema nieliyaya niichpokatl tlauel niyolpakiyaya uan nijyekok miak tlamantli. Maske kiampa, ipan xiuitl 1939 pejki nopa Ompa Ueyi Tlauilankayotl. Uan ome xiuitl teipa, ipan 1941, nechpanok seyok tlamantli tlen tlauel amo kuali: mijki notata pampa kiasik tuberculosis.

Tlauilankayotl tlauel tetlaijiyouiltia. Maske san nijpixtoya 17 xiuitl kema pejki nopa Ompa Ueyi Tlauilankayotl, nikitak tlauel amo kuali tlen kichiuayayaj maseualmej. Nikinitak miakej katli achtouia amo kinekiyayaj tlateuisej teipa pejkej kinpaleuiaj nazis. Nima tlanki tlakualistli, kampa ueli tlaxoleuayayaj uan miakej mikiyayaj. Tochaj nechka tlaminempolijki kema kimajkajkej bombas, uan miakej nouikaljuaj mijkej ipan nopa tlauilankayotl.

Ipan 1945, kema tlanki tlauilankayotl, nonana, Käthe uan na nojua tiitstoyaj ipan Halle. Ipan nopa tonali, ya nimonamiktijtoya uan nijpixtoya se nopilsiuapil. Noueue uan na ayokmo kuali timouikayayaj, yeka timokajkej. Nama monekiyaya noselti nijpanoltis nopilsiuapil, yeka pejki nitekiti kampa mijtotiaj uan nojkia pejki nitlaixkopina ipan cuadros.

Kema tlanki tlauilankayotl, Alemania kixelojkej ika naui. Kampa tojuantij tiitstoyaj, tlanauatiyaya Unión Soviética, yeka timomatkej tiitstosej kampa tlanauatianij moaxkatiyayaj nochi. Kampa tojuantij tiitstoyaj kiixmatiyayaj kej Alemania oriental, uan ipan xiuitl 1949, pejkej kiiljuiaj República Democrática Alemana.

Tlen kichiuayayaj tlanauatianij

Ipan nopa tonali, nonana pejki mokokoua, yeka monejki nijmokuitlauis. Pejki nitekiti kampa tekichiuanij. Teipa nikinixmatki se keski telpokamej katli nojua momachtiyayaj uan kinekiyayaj kinextisej kenijkatsa tekichiuanij kichiuayayaj tlen amo kuali. Se neskayotl, se telpokatl amo kikajkej ma kalaki ipan universidad pampa itata kinpaleuik nazis. Na kuali nikixmatiyaya nopa telpokatl pampa kemantika nimosentiliyaya iuaya, titlatsotsonayayaj uan tiuikayayaj. Yeka nimotlajtlaniyaya: “¿Kenke moneki tlaijiyouis ya ika tlen kichijtoya itata?”. Yeka, nojkia pejki nikinijixnamiki tekichiuanij. Se tonali, nijpepechok se keski pilamatsitsij ikalteno se tribunal tlen nopaya eltoya.

Nitekitiyaya kej secretaria ipan nopa Comité Regional de Paz uan kemantika monekiyaya nikijkuilos amatlajkuiloli maske nijmatiyaya amo kinamikiyaya mochiuas tlen nopaya kiijtouayaya. Se tonali, nopa comité kinejki ma nijtitlanili se tlakatl katli ya ueuejtixtoya se keski amatl kampa kiijtouayaya ya kipaleuiyaya seyok tlanauatijketl uan kiampa kitlatsakuiltiskiaj. Nopa tlamantli tlauel nechkualankamakak, yeka nijtlatik nopa pilamatsitsij uan amo kema kititlankej.

Se siuatl katli amo kuali kiitayayaj nechyolchikajki

Ipan junio tlen xiuitl 1951, omej tlakamej kalajkej kampa nitekitiyaya uan nechiljuijkej: “Timitstsakuasej”. Nechuikakej uan nechtsakuatoj kampa kiixmatiyayaj kej Roter Ochse (Buey Rojo). Kema panotoya se xiuitl, nechtlateljuijkej uan kiijtojkej nikinijixnamiktoya tekichiuanij. Kiampa kichijkej pampa se telpokatl kiiljuijtoya nopa Stasi, o nopa policía secreta, na nijpepechojtoya nopa pilamatsitsij ipan tribunal. Amo kuali nechtlajtolsenkajkej, pampa amo aka kiijkuilok tlen nikijtok kema nimomanauiyaya, yeka kiijtojkej nechtsakuaskiaj chikuasej xiuitl. Kema nitsaktoya, nimokokok uan nechuikakej kampa tepajtiaj. Nopaya itstoyaj se 40 siuamej katli nesiyayaj tlauel mosisiniyayaj uan tlauel nimomajmatik. Yeka, nimotlalok uan pejki nijtajtakania nopa puerta pampa nijnekiyaya nikisas.

Katli tlamokuitlauiyaya nechiljuik: “¿Tlake tijneki?”.

Na chikauak nikiljuik: “¡Nikisasneki! ¡Tlaj inkinekij noselti xinechtsakuakaj, amo nijneki nikaj niitstos!”.

Katli tlamokuitlauiyaya amo kinejki nechtlakakilis. Teipa, nikitak se siuatl katli amo eliyaya sanse kej nopa sekinok siuamej. Ipan iixayak kinextiyaya tlaseuilistli, yeka nimoseuito iuaya.

Nimosentlachilik, pampa nechiljuik: “Tlaj timoseuis nouaya, ximomokuitlaui. Ne sekij amo kuali nechitaj pampa nieli se tlen Jehová itlajtoltemakauaj”.

Maske amo nijmatiyaya tlaj Jehová itlajtoltemakauaj kinitayayaj kej ininkualankaitakauaj tlanauatianij, kena nijmatiyaya omej Estudiantes de la Biblia (kiampa kinixmatiyayaj Jehová itlajtoltemakauaj) kipaxalouayayaj notata kema nojua nieliyaya nisiuapil. Nikilnamiki notata kiijtouayaya: “Estudiantes de la Biblia kiijtouaj tlen melauak”.

Nimochokilik pampa kuali nijyolmatki kema nikixmatki ni kuali siuatl katli motokaxtiyaya Berta Brüggemeier. Nikiljuik: “¡Xinechpouili tlen Jehová!”. Pejki nochipa sansejko tiitstoyaj uan miakpa tikamanaltiyayaj tlen Biblia. Nijyekok Jehová eli toTeotsij katli melauak, tlauel teiknelia, kichiua tlen xitlauak uan temaka tlaseuilistli. Nojkia nijyekok ya mosentlalijtok kitlamiltis nochi tlen amo kuali tlen kichijtokej maseualmej. Kej kiijtoua Biblia ipan Salmo 37:10, 11: “Ayok uejkauas noja itstosej axkuajkualmej, [...]. Pero tlakamej tlen moiknonekij iixpa toTeko itstosej ipan nopa kuali tlali uan tlauel pakisej, pampa yajaya kinteochiuas hasta mokauas”.

Nechkixtijkej uan niajki Occidente

Nechtsajkej makuili xiuitl uan nechkixtijkej ipan 1956. Kema panok makuili tonali, niajki Alemania occidental. Ipan nopa tonali ya nikinpixtoya omej nosiuapiljuaj, Hannelore uan Sabine uan nojkia nikinuikak. Nikixpolok nopa amatl kampa nesiyaya nimosenkajtoya iuaya noueue uan sampa nikintemok Jehová itlajtoltemakauaj. Tlen nimomachtiyaya ipan Biblia nechpaleuik nijkuamachilis tlaj nijnekiyaya nijchiuas tlen Jehová tlanauatia monekiyaya nijpatlas se keski tlamantli ipan nonemilis. Nijchijki kampeka kiampa nijchiuas uan nimoatsonpoliuiltik ipan xiuitl 1958.

Sampa nimonamiktik, nama iuaya se Jehová itlajtoltemajka katli motokaxtiyaya Klaus Menne. Tlauel tiyolpakiyayaj uan tikinpixkej omej tokoneuaj: Benjamin uan Tabia. Tlauel nechyolkokoua pampa kipia 20 xiuitl Klaus kipanok tlen amo kuali uan mijki. Ipan ni tonali ayokmo nimonamiktijtok. Maske kiampa panok, nechyolchikaua nijmatis sampa moyolkuisej katli miktokej uan itstosej ipan Xochimili ipan ni Tlaltipaktli (Lucas 23:43; Hechos 24:15). Nojkia tlauel nechyolchikaua pampa nokoneuaj kitekipanouaj Jehová.

Na nimomachtik Biblia uan nama nijmati san Jehová kichiuas tlen xitlauak. Ya kiita kenijkatsa tiitstokej uan tlen techpanok uejkajkia, ni tlamantli amo ueli kimati se maseuali. Tlen Biblia tlamachtia tlauel ipati, kichiua ma nijpia tlaseuilistli ipan ni tonali maske kemantika nikita o nechchiuiliaj tlen amo xitlauak. Eclesiastés 5:8 kiijtoua: “Intla ipan se estado ipan ni tlali tikitas para se rico kitlaijiyouiltia se tlen teikneltsi uan axkichiuilia tlen xitlauak, amo ximosentlachili: Sejse tekiuejketl kipia seyok tlen kinauatia, uan tlen kinauatia ya nojkia kipia seyok tlen kitlachilia. Uan itstok seyok más uejkapa tlen nopa omej uan teipa itstok nopa ueyi tlanauatijketl”. San toTeotsij, katli kichijchijki nochi tlamantli, eli katli kipia nochi tlanauatili. Biblia kiijtoua tlen ya: “Axtleno tlen toTeko kichijtok uelis motlatis iixtla para ma axkiita, pampa iixtla ya nempa nesi nochi tlen tijchiuaj uan tlen timoyoliljuiaj. Uan se tonal moneki timoketsasej iixtla para tijmakasej cuenta tlen nochi tlen tijchijtokej” (Hebreos 4:13).

Tlen nechpanotok ipan nechka noventa xiuitl

Miakpa nechtlajtlaniaj kenijkatsa tiitstoyaj kema tlanauatiyayaj nazis uan katli kinekiyayaj moaxkatisej nochi. “Tlauel ouij”, nikinnankilia. Kej tlanauatiyayaj nopa omej, uan kej sekinok tlanauatiaj, kinextia melauak ni tlajtoli: maseualmej amo uelij monauatiaj ininseltsitsij. Biblia kiijtoua: “Nikita para tlakamej tlauel kipiaj chikaualistli para mochiuilisej tlen axkuali se ika seyok” (Eclesiastés 8:9). ¡Melauak tlen kiijtoua!

Kema nieliyaya niichpokatl uan ayamo kuali nitlalnamikiyaya, nimoiljuiyaya maseualmej ueliskiaj kichiuasej ma mochiua tlen xitlauak. Nama nijmati san Jehová uelis kiampa kichiuas kema kintsontlamiltis katli amo kuajkualmej uan kema kichiuas ma tlanauati ipan Tlaltipaktli iKone Jesucristo. Ya nochipa kinextik motekipachoua ika tlen kinpano sekinok uan amo san ipan tlen ya kipanoyaya. Biblia kiijtoua tlen toTeotsij iKone: “Mitspaktia nochi tlen kuali uan tijkokolia nochi tlen axkuali” (Hebreos 1:9). Tlauel nijtlaskamatilia Jehová pampa nechkajki ma nikixmati ni Tlanauatijketl katli kena kichiua tlen xitlauak uan katli nijneki ma nechnauatijto nochipa.

[Tlaixkopinkayotl]

Ininuaya nosiuapiljuaj Hannelore uan Sabine kema tiasitoj Alemania occidental

[Tlaixkopinkayotl]

Ipan ni tonali, iuaya nokone Benjamin uan isiua Sandra