Leeqkunaq tapukuynin

¿Jehová Diospa testigonkuna churachikunkuchu yawarpa juch’uy partenkunata?

2000 watapi 15 junio killapin lloqsimuq revistamantan copiakurqan chay tapuypa kutichiyninta.

Jehová Diospa testigonkunaqa manan yawarta churachikuykuchu. Noqaykupaqqa manan Diospa kamachikuyninqa runakunaq piensasqanman jinachu cambian. Ichaqa kunan tiempopiqa yawartan t’aqakun tawa partekunapi, glóbulos rojos, glóbulos blancos, plaquetas, plasma nisqakunapi, chay tawa partekunatataq t’aqakun aswan juch’uy partekunamanraq, chayraykun tapukusunman, ¿churachikuymanchu icha manachu chay juch’uy partekunata?, nispa. Churachikusunchu chayta decidinapaqqa manan allinnillanchispichu nitaq peligropi tarikunallanchispichu piensananchis. Aswanqa imatachus Bibliaq nisqanpin piensananchis, imaynatas Jehová Dios qhawariwasun chaypi ima.

Biblia imatachus yawarmanta nisqanqa sut’in kashan. Chayraykun allinta yachananchispaqqa ñaupaqtan qhawarinanchis Bibliaq nisqanta, doctorkunaq nisqantapas.

Jehová Diosmi Noeta nirqan yawarta ama mijunanpaq kausayqa yawarpi kasqanrayku (Génesis 9:3, 4). Chaymantapas israelitakunaman kamachisqanpin reparanchis yawarta ch’uyapaq qhawarisqanta, nirqanmi: “Mayqen Israel runapas, qankuna ukhupi tiyaq waj llaqtayoq runapas ima yawartapas mijunqa chayqa, noqan chay yawar mijuq runa contra jatarisaq”, nispa (Levítico 17:10). Tiempoq pasasqanwanmi Jerusalenpi juj juñunakuypi apostolkuna umalliqkuna ima nirqanku yawarwan ama imatapas ruwanankupaq. Yawarta mijuyqa qhelli juchapi puriywan, ídolo adoraywan iman tupan (Hechos 15:28, 29).

Ñaupa tiempopi cristianokuna, ¿imaynatan chay kamachikuyta kasukurqanku? Paykunaqa manan yawarta mijurqankuchu nitaq ujarqankuchu, nitaq seq’osqa aychatapas mijurqankuchu. Chaymantapas manan mijuqkuchu yawarwan ruwasqa morcillatapas. Chaykunata mijuspaqa manan Jehová Diosta kasukushankumanchu karqan (1 Samuel 14:32, 33).

Ñaupa tiempopi runakunaqa manan juchapaqchu qhawarirqanku yawar mijuyta. Chaytan yachanchis Tertuliano runaq qelqasqanpi. Paymi nirqan: “Tratota ruwaqkunaqa chay trato sellasqa kananpaqmi yawarta ujaqku”, nispa. Chaymantapas nillarqantaq: “Romanokunaq estadionpi wañuchisqa runaq kunkanmanta phawashaq yawarnintas epilepsia onyoyniyoq runakuna tomaqku chaywan jampikunankupaq”, nispa.

Cristianokunaqa mana allinpaqmi chay costumbrekunataqa qhawariqku (wakin romanokunaña jampita jina qhawariqku chaypas). Tertulianon qelqarqan: “Manan animalkunaq yawarnintaqa fiestakunapipas mijuykuchu”, nispa. Romanokunaqa cheqaq cristianokunaq junt’aq kayninkutan pruebaman churaqku yawarniyoq mijunakunata munachispanku. Tertulianon nillarqantaq: “Cristianokuna animalpa yawarninta millakushaspanku, ¿imaynapitaq runakunaq yawarninta munankuman?”, nispa.

Kay tiemponchispipas pisi runakunallan tukuy atiyniyoq Diospa kamachikuyninkunata kasukunankurayku mana yawarta churachikunkuchu, doctorkunaña niqtinkupas. Chaywanpas, Jeho­vá Diospa testigonkunaqa kausaytan munayku ichaqa yawarmanta Jehová Diospa kamachikuykuna qosqanta kasukunaykupaqmi payman prometekurqayku. Kay tiempopi imaymana tratamientokuna yawarwan kasqanrayku, ¿imatan ruwasunman?

Yawarta churachikuymi mast’arikurqan Segunda Guerra Mundial qhepaman, Jehová Diospa testigonkunaqa entienderqaykun chay ruway Diospa kamachikuynin contrapi kasqanta, chaypiqa kunankamapas creeshallaykun. Ichaqa doctorkunaq estudiasqanqa sapa kutinmi cambiashallan. Kay tiempopiqa yaqa llapanmi yawarpa wakin partenkunata churachikunku, kaykunan chay partekuna: 1) glóbulos rojos, 2) glóbulos blancos, 3) plaquetas otaq 4) plasma nisqakuna. Onqosqa runa imaynapi tarikusqanman jinan doctorkuna ninkuman glóbulos rojos, glóbulos blancos, plaquetas otaq plasma nisqatachu chay onqosqa runa necesitan chayta. Yawarpa chay tawa partenkunan juj unidad nisqalla askha onqosqa runakunapaq servinman. Jehová Diospa testigokunaqa manapunin chaskiykuchu yawarta nitaq tawantin partenkunatapas Diospa kamachikuyninkunaq contranpi kasqanrayku. Yawarmanta Bibliaq nisqanta kasukusqaykuraykun askha onqoykunamanta librakuyku, chay onqoykunaqa kaykunan, hepatitis, sida nisqakuna chaytaqa yawarnintan contagiakun.

Chhaynaqa, yawarpa tawa partenkunamantataq orqokun aswan juch’uy partekunata chayqa, kaykunatan tapukusunman: “¿Imaynatan chaykunata utilizakun, imakunatan cristianokuna allinta t’aqwirinanchis manaraq decidishaspa?”, nispa.

Yawarmanta yachayqa sasa entiendeymi. Plasma nisqapipas yaqa llapanpin unulla kashan, chaywanpas askhanpi hormonas nisqakuna chaymantapas sales inorgánicas, enzimas, nutrientes, minerales, azúcar nisqakuna iman tarikun. Chaymantapas plasma nisqapin kashallantaq proteínas nisqakuna, chaykunapin kashan albúmina nisqa chaykunaqa yawartan cuajan, onqoykunamantataq jark’awanchis. Doctorkunaqa plasma nisqamantan t’aqanku proteínas nisqakunata chaytataq usanku. Ejemplopaq, hemofilia onqoywan kaqkunaqa qonqaylla senqankumanta yawar lloqsiqtinmi factor de coagulación VIII nisqawan churachikunku. Mana onqoykunawan jap’ichikunankupaqtaq wakin runakunata doctorkuna recetanku gammaglobulina inyeccionkunata chaytaqa vacunasqa runakunamanta plasma nisqamantan orqonku. Plasma nisqamanta wakin proteinakunatapas jampipaqmi usanku, rikusqanchis jina plasma nisqamanta wakin juch’uy partenkunataqa jampipaqmi usanku, kaqllatataqmi ruwanku yawarpa wakin partenkunawanpas. a

Imayna plasma nisqamanta askha juch’uy partenkunata orqonku, chhaynatan glóbulos rojos, glóbulos blancos, plaquetas nisqakunamantapas juch’uy partenkunata orqollankutaq. Ejemplopaq, doctorkunaqa glóbulos blancos nisqamantan interferones, interleuquinas nisqakunata orqonku, chaywantaq virusmanta onqoykunapaq, wakin cáncer onqoykunapaq ima jampikunata ruwanku. Plaquetas nisqamanta juch’uy partenkunamantapas orqollankutaqmi k’irikunapaq jampikunata. Chaymantapas ñan rijurimunqaña yawarpa juch’uy partekunamanta ruwasqa juj jampikunapas. Chay tratamientokunapiqa manan yawarpa partenkunatachu churanku, aswanpas yawarpa juch’uy partenkunatan. Chhaynaqa, ¿cristianokuna chaskisunmanchu yawarpa juch’uy partenkunamanta ruwasqa tratamientokunata? Bibliapiqa manan imatapas chay jina tratamientokunamantaqa ninchu, chayraykun sapanka cristiano decidinan chaskinqachu icha manachus chay tratamientokunata chayta.

Wakin cristianokunaqa yawarpa juch’uy partenkunatapas manan churachikuyta munankuchu. Paykunaqa “aman yawarwanpas imatapas ruwankichischu” nisqa kamachikuyman jinan manapuni munankuchu yawarta churachikuyta nitaq yawarpa juch’uy partenkunatapas. Chaymantapas yuyaykunkun juj animalpa yawarnin lloqsiqtaqa “unuta jinan pampaman jich’apunkichis” nisqa kamachikuypi (Deuteronomio 12:22-24). ¿Imaraykun allinpuni chaykunata allinta entiendey? Gammaglobulina nisqa jampita preparakunanpaqqa imaymanataraqmi ruwakunan yawarwan. Chaymi wakin cristianokunaqa mana munankuchu chay jampita churachikuyta yawarta pampaman mana jich’akusqanrayku. Respetananchismi concienciankuman jina decidisqankutaqa.

Wakin cristianokunataqmi ichaqa manan kaqtachu decidinku. Manan chaskinkuchu yawarta, nitaq glóbulos rojos, glóbulos blancos, plaquetas otaq plasma nisqakunatapas, ichaqa yawarpa juch’uy partenkunamanta ruwasqa tratamientokunataqa chaskillankun. Chay tratamientokunatapas manan kaqllatachu chaskinku. Yaqapaschá juj cristiano chaskinman gammaglobulina nisqa jampita, ichaqa manapaschá munanmanchu chaskiyta glóbulos rojos otaq glóbulos blancos juch’uy partenkunamanta ruwasqa jampikunata. Chhaynaqa, ¿iman yanapanqa juj cristianota yawarpa juch’uy partenkunata chaskikunanpaq?

1990 watapi 1 junio killapi La Atalaya revistapin, “Preguntas de los lectores” nisqa partepi willarqan, onqoq warmikunaq yawarninmantas plasma nisqamanta juch’uy partenkuna wijsapi kaq wawanman pasan. Chhaynapin wawaqa inmunoglobulinas nisqata chaskin mamanmanta, chayqa onqoykunamantan pakaykun. Chay wawa mamanpa wijsanpi wiñayta tukuqtin jinan glóbulos rojos nisqamanta juch’uy partenkuna oxigenota apan. Chaymantataq chay wawaq yawarninpi chay juch’uy partechakuna wakin billirrubina nisqaman tukupun, chaytaqmi mamanman jujmanta kutipun, chaytataqmi maman wijch’upun jisp’ayninpi. Chayraykun wakin cristianokuna ninku: “Plasma otaq glóbulos rojos nisqamanta juch’uy partenkunataq wawa wijsallapiraq kashaqtin mamanmanta pasan chayqa, yawarpa juch’uy partenkuna churachikuyqa manan juchachu”, nispa.

Chhaynaqa yawarmanta juch’uy partenkunata churachikusunchus icha manachus chaytaqa sapanka cristianon kikinmanta decidinan kanqa. Ichaqa Jehová Diospa testigonkunaqa manapunin yawarta churachikuykuchu nitaq yawarpa tawantin partenkunatapas. Bibliaqa sut’itan nin: ‘‘Aman mijunkichischu idolokunaman jaywasqa mijunakunata ni seq’osqa aychatapas, aman qhelli juchapi purinkichischu, aman yawarwanpas imatapas ruwankichischu’’, nispa (Hechos 15:29). Chayraykun sapanka cristiano allinta piensaspa, Jehová Diosmanta mañakuspa ima decidinan kanqa.

Askha runakunan yawarta churachikunku vidankuta salvanankupaq, chaymantapas ima tratamientokunatapas chaskikullankun qhalilla kashanankupaq ima onqoywanña contagiakunkuman chaypas. Cristianokunan ichaqa allintaraq qhawarinchis allinchu kanqa chay tratamientokunata chaskiy icha manachus chayta, Jehová Diospa testigonkunaqa doctorkunaq yanapawasqankuta anchata agradecekuyku, allintataq piensayku chay tratamientokuna allinpaqchu kanqa icha manachus chaypi. Ichaqa yawarmanta orqosqa tratamientokunata manaraq chaskishaspan piensayku imaninsi Jehová Dios chaymanta, paywanmi allin amigontin kayta munayku pay kausayta qowasqanchisrayku (Salmos 36:9).

Cristianokunapaqqa may allinpunin salmista jina Jehová Diospi confiayqa, paymi qelqarqan: “Jehová Diosmi intipas, jark’aykuq escudopas; payqa khuyapayakuq Diosmi, jatunchaq Diosmi. Jehová Diosqa manan ima allintapas jark’anqachu tukuy sonqowan serviqninkunamantaqa. [...], ¡may kusisqan qanpi confiaq runaqa!”, nispa (Salmos 84:11, 12).

[Willakuy]

[Recuadro]

DOCTORKUNATA TAPURINAPAQ

Sichus operachikunki otaq yawarmanta ruwasqa ima tratamientotapas churasunkiku chayqa kayta tapukuy:

Doctor, ¿llapanchu operacionpi atiendewaqkuna yachanku Jehová Diospa testigon kasqayta? ¿Yachankuchu manapuni yawarta churachikunayta, nitaq glóbulos rojos, glóbulos blancos, plaquetas, plasma nisqakunatapas?

Sichus doctor qoyta munasunki otaq recetasunki juj jampita, chay jampitaq ruwasqa kashan plasma, glóbulos rojos, glóbulos blancos, plaquetas nisqamanta chayqa kayta tapukuy:

Doctor, ¿plasma, glóbulos rojos, glóbulos blancos, plaquetas nisqakunamantachu ruwasqa kashan churawayta munawasqayki jampi?

¿Jayk’a yawarwantaq ruwasqa kashan chay jampiri? ¿Imaynatan chayta ruwakun?

Sichus yawarpa juch’uy partechankunata churachikusaq chayqa, ¿allinniypaqchu kanqa?

Sichus yawarpa kay juch’uy partechanta mana churachikusaqchu chayqa, ¿ima tratamientotan churawankiman?

Doctor, yawar churachikuymanta allinta piensaruspa, ¿jayk’aqmi willaykiman ima tratamientotachus chaskikusaq chayta?