Eaha to roto?

“A haapao i teie tumu vine”!

“A haapao i teie tumu vine”!

UA HAERE 12 taata e hiˈopoa haere i te Fenua tǎpǔhia. Ua ani Mose ia ratou ia hiˈopoa i te feia e faaea ra i reira e ia faahoˈi mai i te tahi mau hotu o te fenua. Eaha te hotu ta ratou i hinaaro e faahoˈi? Piri atu ia Heberona, ua itehia mai ia ratou te hoê faaapu vine, e no te rahi o te maa, ua titauhia e piti taata no te amo hoê noa peenave vine! Ua faahiahia roa ratou i te hotu i pii roa ˈi ratou i tera vahi ruperupe, “te peho o Esekola” aore ra “peenave vine.”​—Numera 13:21-24; nota.

I muri aˈe i te mau matahiti 1801, te faatia ra te tahi taata o tei haere e mataitai ia Paretetina: “Mea rahi noa â te vine i te peho o Esekola, e i tera vahi e itehia ˈi te mau vine maitai roa e te mea rarahi roa ˈˈe i Paretetina.” Noa ˈtu e parauhia mea maitai roa te vine o Esekola, i Paretetina taatoa e faaapuhia ˈi te vine maitatai i tahito ra. Ia au i te tahi mau faatiaraa no nia ia Aiphiti, te faaitehia ra e poroi na te mau Pharao i ta ratou uaina i Kanaana.

No te aha te vine e tupu maitai ai i Paretetina? Te faataa ra te tahi buka: “E repo ofaifai rii to nia i te mau aivi [o Paretetina], e hiti maitai te mahana, te vai ra te tau veavea e e tahe maite te pape o te ûa o te tau toˈetoˈe. Ia amui-anaˈe-hia te reira, mea na reira ïa e noaa mai ai te hoê fenua e tupu maitai ai te vine.” (The Natural History of the Bible) Ua faaite Isaia e tausani tumu vine i te tahi mau vahi.​—Isaia 7:23.

“E fenua no . . . te vine”

Ua parau Mose i te nunaa Iseraela e parahi ratou i te hoê fenua no “te vine, te tumu suke e te remuna.” (Deuteronomi 8:8) Ia au i te tahi buka, “no te rahi o te vine i Paretetina i tahito ra, ua itehia te huero vine fatata pauroa te mau vahi i heruhia no te maimiraa.” (Baker Encyclopedia of Bible Plants) I te haruraa te nuu a Nebukanesa ia Iuda i te matahiti 607 hou te tau o Iesu, ua nehenehe te feia i faaea mai i Iuda e haaputu i “te uaina e te maa hotu o te tau auhune e rave rahi roa.” E haapapuraa ïa mea hotu mau te vine i te Fenua tǎpǔhia!​—Ieremia 40:12; 52:16.

No te hamani faarahi i te uaina, ua titauhia i te mau Iseraela e faaapu ra ia haapao maitai i ta ratou tumu vine. Te faataa ra te buka Isaia mea nafea te hoê Iseraela ia ô i ta faaapu vine i nia i te aivi e ia tatara atoa i te ofai rarahi hou a tanu ai i “te hoê vine maitai mea uteute te maa.” I muri iho, e faaohipa oia i tera mau ofai rahi no te hamani i te hoê patu no te paruru i ta ˈna faaapu vine i te mau puaatoro, te mau alope, te puaa oviri, oia atoa i te feia eiâ. E ô atoa paha oia i te tahi taataahiraa vine e e patu atoa i te tahi pare ei vahi haumârû i reira e vaiihohia te vine i te tau ootiraa. Ia oti pauroa teie mau ohipa, e nehenehe e tiaturi e ooti maitai oia i te vine.​—Isaia 5:1, 2. a

E tamau te taata faaapu i te tope i ta ˈna tumu vine ia hotu maitai te reira. E vaere atoa oia no te faaateatea i te mau aihere ino e te mau raau taratara. Mai te peu i te tau uaaraa tiare, aita te ûa i faararirari maitai i ta ˈna faaapu, e titauhia paha ia ˈna ia pǐpǐ i te pape i te mau avaˈe veavea.​—Isaia 5:6; 18:5; 27:2-4.

I te pae hopea o te tau veavea, ua riro te ootiraa vine ei taime oaoa rahi. (Isaia 16:10) E toru Salamo te vai ra te upoo parau “na nia i te Gitita.” (Salamo 8, 81 e 84) E itehia teie parau i roto i te mau himene, aita râ i papu te auraa. Ua hurihia tera taˈo ei “taataahiraa vine” i roto i te huriraa Bibilia Septante. E himene na paha te mau Iseraela i teie mau Salamo i te tau ootiraa vine. Noa ˈtu e ravehia te rahiraa o te vine no te hamani i te uaina, e amu atoa na te mau Iseraela i te maa vine e e haamǎrô atoa na ratou no te hamani i te faraoa monamona.​—Samuela 2, 6:19; Paraleipomeno 1, 16:3.

O Iseraela te tumu vine

E rave rahi taime to te Bibilia faahitiraa i te nunaa o te Atua ei vine. E faahohoˈaraa tano roa, mea faufaa roa hoi te vine no te mau Iseraela. I te Salamo 80, ua faaau Asapha i te nunaa Iseraela i te hoê tumu vine ta Iehova i tanu i Kanaana. Ua faaateateahia te fenua ia nehenehe te vine ra o Iseraela ia aˈa e ia pautuutu maitai. A mairi ai râ te tau, ua topa to ˈna mau patu paruru, aita te nunaa i tiaturi faahou ia Iehova e ua tatara o ˈna i ta ˈna parururaa. Mai te puaa oviri e tuino ra i te faaapu vine, ua tamau te mau nunaa enemi i te haapau i te mau faufaa a to Iseraela. Ua pure Asapha ia tauturu Iehova i te nunaa e ia hoˈi mai to ˈna hanahana matamua. Ua taparu oia: “A haapao i teie tumu vine.”​—Salamo 80: 8-15.

Ua faahohoˈa Isaia i “te nunaa o Iseraela” i te hoê faaapu vine o tei faahotu mǎrû noa mai i te “vine oviri” aore ra pê. (Isaia 5:2, 7) Te vine oviri, mea nainai aˈe o ˈna i te vine i tanuhia. Mea iti roa te maa e mea rarahi aˈe te huero. Eita te vine oviri e amuhia e eita atoa e ravehia no te hamani i te uaina. E faahohoˈaraa tano maitai no te nunaa taiva o tei ore i faahotu mai i te parau-tia, ua tamau râ i te hara. No vai te hape? E ere no tei tanu i te vine! Ua rave hoi Iehova i te mau mea atoa ia nehenehe te nunaa e horoa mai i te hotu maitai. Ua ani oia: “Eaha ˈtu â ta ˈu e nehenehe e rave no ta ˈu faaapu vine ta ˈu i ore i rave aˈena?”​—Isaia 5:4.

I te mea aita Iseraela i horoa mai i te hotu maitai, ua faaara Iehova e vavahi oia i te patu paruru ta ˈna i hamani ati aˈe i to ˈna nunaa. Eita o ˈna e tope faahou i te tumu vine e eita atoa e vaere faahou i te faaapu. Eita te ûa e topa i nia i te faaapu vine e e tapoˈi-roa-hia te reira i te raau taratara e te aihere ino.​—Isaia 5:5, 6.

Ua tohu Mose na te nunaa taiva e tuino i ta ratou iho mau faaapu vine. Teie ta ˈna i parau: “E vine ta oe e tanu e e faaapu, eita râ oe e inu i te uaina e e pofai i te maa, no te mea e pau te reira i te tuˈa.” (Deuteronomi 28:39) E nehenehe te hoê tumu vine e ino i roto tau mahana noa mai te peu e amu te toˈe i te tumu na roto mai.​—Isaia 24:7.

“Te tumu vine mau”

Ua faaohipa atoa Iesu i te vine no te tahi faahohoˈaraa. I te amuraa maa hopea a Iesu e ta ˈna mau pǐpǐ, teie ta ˈna i parau ia ratou: “O vau te tumu vine mau, e na to ˈu Metua i tanu.” (Ioane 15:1) Ua faahohoˈa Iesu i ta ˈna mau pǐpǐ i te mau amaa vine. No roto mai te puai o te mau amaa i te tumu, mea titauhia ïa ia hoê noa te mau pǐpǐ a te Mesia ia ˈna. No reira Iesu i parau ai: “Ia taa ê hoi outou ia ˈu, aita roa ïa e mea e tia ia outou ia rave.” (Ioane 15:5) E tanuhia te vine no te maa ta ˈna e faahotu mai, te titau atoa ra ïa Iehova ia horoa mai to ˈna nunaa i te hotu maitai. E mauruuru oia e e faahanahana te reira ia ˈna, na ˈna hoi i tanu i te vine.​—Ioane 15:8.

Ia hotu maitai te vine, e titauhia ia topehia e ia tamâhia te tumu vine. O ta Iesu iho â ïa i faahiti. E tope paha te taata faaapu i te vine e piti taime i te matahiti ia horoa rahi mai te reira i te maa. I te mau avaˈe toˈetoˈe, e tope maitai te taata faaapu i te tumu vine, e vaiiho mai oia e toru aore ra e maha anaˈe amaa i nia i te tumu. E na reira oia no te tatara i te mau amaa o te matahiti i mairi. E i nia hoê amaa, e vaiihohia hoê aore ra e piti anaˈe ohi apî. E teie mau ohi apî, e horoa mai ïa i te amaa o te hotu maitai i to mua ˈtu tau veavea. E ia oti ta ˈna toperaa, e huri te taata faaapu i te mau amaa i topehia i nia i te auahi.

Te faataa ra Iesu i te faanahoraa o tera huru toperaa, ua na ô oia: “O te ore e ati noa mai ia ˈu, e hurihia ïa i rapae mai te hoê amaa, a mǎrô atu ai. E ohihia taua mau amaa ra, e hurihia i roto i te auahi, a paapaa ˈtu ai.” (Ioane 15:6) Noa ˈtu i tera faito aita i rahi te amaa i nia i te tumu, e rave-faahou-hia te tahi atu huru toperaa i te tau uaaraa tiare.

Ua parau Iesu: “E tâpû oia i te mau amaa hotu ore atoa i roto ia ˈu.” (Ioane 15:2) E ravehia teie huru toperaa i muri aˈe i te hoturaa o te vine, i reira hoi e itehia ˈi te faito hotu e te rarahi o te mau vine. E hiˈopoa maite te taata faaapu i te amaa tataitahi no te ite teihea te mea hotu e teihea te mea hotu ore. Mai te peu e vaiihohia te amaa hotu ore i nia i te tumu vine, na ratou e amu rahi i te maitai e te pape e vai ra i roto i te tumu. No reira, e topehia teie mau amaa hotu ore ia haere te maitai o te tumu i te mau amaa anaˈe o te horoa i te hotu maitai.

I te pae hopea, ua faahiti Iesu i te tahi tuhaa faufaa, oia hoi te tamâraa. Ua faataa Iesu: “E tamâ oia i te mau amaa hotu atoa, ia rahi atu â hoi te hotu.” (Ioane 15:2, nota) Ia oti anaˈe te toperaa o te mau amaa hotu ore, e hiˈopoa maite te taata faaapu i te amaa hotu tataitahi. I roto i te area o te amaa hotu, e oteo mai te tahi mau ohi apî o te titau-atoa-hia ia faaore. Ia vaiiho-noa-hia, na ratou e amu i te tapau o te tumu vine, mea faufaa roa hoi te reira no te faararirari i te vine. E tâpû-atoa-hia te tahi mau rauere rarahi ia nehenehe te maa apî ia fanaˈo i te maitai o te mahana. Mea faufaa teie mau tuhaa atoa ia nehenehe te mau amaa hotu e horoa rahi mai i te maa.

“Ia hotu rahi noa”

Te faahohoˈahia ra te mau amaa o “te tumu vine mau” i te mau Kerisetiano faatavaihia. E ô atoa mai râ te parau o te mau “mamoe ê atu” no te mea e titau-atoa-hia ia riro mai ratou ei pǐpǐ na te Mesia o te hotu rahi noa. (Ioane 10:16) E nehenehe atoa ratou e “hotu rahi noa” e e faahanahana i to ratou Metua i te raˈi. (Ioane 15:5, 8) Te haamanaˈo mai ra teie faahohoˈaraa a Iesu no nia i te tumu vine mau, e faaorahia tatou mai te peu noa e vai hoê noa tatou e te Mesia e e faatupu tatou i te mau hotu maitai i te aro o te Atua. Ua parau Iesu: “Ia haapao outou i ta ˈu mau faaueraa, e here noa ïa vau ia outou, mai ia ˈu hoi e haapao nei i te mau faaueraa a te Metua, a here noa ˈi o ˈna ia ˈu.”​—Ioane 15:10.

I te tau o Zekaria, ua fafau te Atua i te toea o te mau Iseraela o tei tapea i to ratou haapao maitai, e oaoa faahou ratou i “te huero o te hau. E hotu mai te vine e e faatupu te fenua i te maa.” (Zekaria 8:12) E faahohoˈa-atoa-hia te vine i te hau ta te nunaa o te Atua e fanaˈo i te roaraa o na 1 000 matahiti e faatere ai te Mesia. Ua tohu Mika: “E parahi ratou tataitahi i raro aˈe i ta ratou tumu vine e ta ratou tumu suke, e eita hoê e faariaria ia ratou, na te vaha hoi o Iehova o te mau nuu i parau.”​—Mika 4:4.

[Nota]

a Ia au i te tahi buka, mea au aˈe na te mau Iseraela e tanu i te tumu vine o te horoa mai i te vine ereere parauhia soreka. E au ra e tera te hohoˈa vine e faahitihia ra i roto i te Isaia 5:2. Ia ravehia tera hohoˈa vine no te hamani i te uaina, e noaa mai ïa te hoê uaina uteute monamona maitai.

[Hohoˈa]

Vine mǎrô

[Hohoˈa]

Toperaa i te tau toˈetoˈe

[Hohoˈa]

Ua hurihia te mau amaa i topehia i roto i te auahi