1, 2. Balaam ongolo ryeko me kelo can i kom jo pa Jehovah nining?

LACO mo ma obedo lamak rec ocito ka ma jwi en maro mako iye rec. En onongo mito mako lakit rec mo acel keken. En oroyo labit rec i lak goline ci obolo i pii. I nge dakika manok, lakola nyo kirikolo ma kitweyo i tol goli ci pye i wi pii-ni ocako lwiny, ci otugi yuto rec ma en onongo mito-ni cut. Ocako bwunyo ki twon yomcwiny madit atika pien en onongo ngeyo ni rec maro labit rec-ci mada.

² I mwaka 1473 ma Yecu peya obino, laco mo ma nyinge Balaam obedo ka tamo matek pi gin mo ma rom ki labit rec. Jo ma en onongo mito makogi calo rec obedo jo pa Lubanga, ma onongo gugony i Tim me Moab, cok ki wang Lobo ma Kiciko Pire. Balaam onongo lwonge ni en lanebi pa Jehovah, ento i adane en onongo obedo dano marac ma kipange me lamo jo Icrael. Ento, Jehovah dok oweko Balaam olamo gum aye i kom jo Icrael. Kit ma Balaam onongo dong oketo cwinye me nongo lim-mi, en otamo ni ka onongo kiromo bito jo pa Lubanga me timo bal marac atika, ci weko Lubanga pwodo jone en kikome. Ki yub man i wiye, Balaam obolo goli ki gin bitane, ma obedo anyira mamwonya me Moab.—Wel 22:1-7; 31:15, 16; Niyabo 2:14.

3. Ryeko ma Balaam ongolo-ni okelo peko ango?

³ Yub man tika otiyo maber? Otiyo olo gire. Co me Icrael alip ki alip gucako ‘timo tim abor ki anyira Moab.’ Gucako  woro lubanga pa jo Moab-gu, ma i kine onongo tye Baal me Peor ma obedo lubanga me nyodo nyo tim buto. Adwogine obedo to pa Luicrael ma romo gin 24,000 kulu i wang Lobo ma Kiciko Pire. Meno pud dong obedo twon can malit atika!—Wel 25:1-9.

4. Pingo Luicrael alip ki alip gupoto i bal me tim tarwang?

⁴ Ngo ma okelo can malit atika man? Jo mapol onongo dong gitye ki cwiny marac ma omiyo guweko Lubanga Jehovah ma olarogi ki i Ejipt, opitogi i dye tim, dok oterogi wa i wang lobo ma kiciko pire-ni. (Jo Ibru 3:12) I kare ma lakwena Paulo obedo ka tamo lok man, en ocoyo ni: “Wan pe myero wadonyu i timo tim kwele, macalo jo mogo i kingi yam gutimo, ci jo alip pyeraryo wiye adek guto woko ducu i nino acel.” *—1 Jo Korint 10:8.

5, 6. Pingo bal ma jo Icrael gutimo i Tim me Moab pire tek botwa i kare-ni?

⁵ Lok ma kicoyo i buk me Wel-li tye ki pwony madit pi jo pa Lubanga i kare-ni ma dong gicok donyo i lobo ma kiciko pire maber loyo ma yam ca mabor ata. (1 Jo Korint 10:11)  Me labolle, miti me tim buto ma jo me lobo man gupong kwede rom ki pa jo Moab, keken ni man dok tye i rwom ma lamal. Pi meno, mwaka ki mwaka Lukricitayo makato alip mapol gipoto i owic me tim tarwang—lakit abita acel ma otiyo i kom jo Icrael-li. (2 Jo Korint 2:11) Jo mukene ma giribbe ki jo pa Lubanga i kare-ni bene giporo Jimri ma okelo nya jo Midian wa i kemane i dye gony pa jo Icrael ki kelo cwiny me tim tarwang i kacokke pa Lukricitayo.—Wel 25:6, 14; Juda 4.

⁶ In tika inene kekeni calo ngat ma tye i dye Tim me Moab me kare-ni? Tika ineno motti ma obedo lobo manyen ma ibedo ka kurone pi kare malac-ci, calo gin ma tye cok? Ka kit meno, ci temme ki tekki ducu me bedo i mar pa Lubanga kun ilubu cik man ma wacci: “Wubol tim kwele woko.”—1 Jo Korint 6:18.

7, 8. “Tim kwele” obedo ngo, dok jo ma gitimo tim man gikayo gin ma gucoyo nining?

⁷ Kit ma kitiyo kwede i Baibul, “tim kwele” (i leb Grik, por·neiʹa) obedo tim me buto mo keken ma timme i kin jo ma pe gunyomme ma lubbe ki Ginacoya. Ma i kine tye tim me abor, tim me malaya, tim me buto i kin jo ma pe gunyomme, tim me doto kom me mon nyo me co pa ngat mukene nyo buto ki ot konye, ki dong tuko ki dul kom me co nyo mon pa ngat ma pe wunyomme kwede. Dok bene kwako wa tim me buto i kin co ki co nyo mon ki mon ki dong buto ki lee-gu. *

⁸ Ginacoya waco atir ka maleng ni: Jo ma timo tim kwele pe giromo bedo i kacokke pa Lukricitayo dok pe gibinongo kwo ma pe tum. (1 Jo Korint 6:9; Niyabo 22:15) Medo  i kom meno, i kare-ni bene girwenyo gen kacel ki woro ma dano keto i komgi woko, gikelo tele i nyomgi, cwinygi pidogi, giyac ma pe guyubbe pire, ginongo two, kadi wa to. (Kwan Jo Galatia 6:7, 8.) Mono ber me kwanyo yo ma keliwa peko? Tye me cwercwiny tutwal ni jo mukene pe gitamo matut ma peya gucako kwanyo yo marac, ma pol kare tye iye neno cal ma tugo miti me buto.

9. Neno cal ma tugo miti macilo mono pe timo gin mo kit ma jo mukene giwaco kwede-ni? Tit kong.

⁹ I lobe mapol, cal ma tugo miti me lewic kati i ka cato gajeti, i wer, i telebijon, dok oromo wa Intanet woko. * Neno cal-li mono pe timo gin mo kit ma jo mukene giwaco kwede? Pe Kumeno! Jo ma gineno cal magi giromo lokke i komgi kekengi ki cobo mitigi me buto kekengi kun gidongo ‘miti marac me buto,’ ma twero weko tim buto moko woko i kwogi, kelo miti me tim buto mogo ma dok opokke woko, kelo winye manok i nyom nyo ket pa nyom bene. * (Jo Roma 1:24-27; Jo Epeco 4:19) Lakwed lok mo oporo moko pa tim buto i kwo ki two kanca. En owacci: “Tiko bedo ka medde ki dongo ki dok nya.” “Pe jukke, dok cangone tek.”

10. I yo ango ma wan watwero keto kwede pwony ma tye i Yakobo 1:14, 15 i tic? ( Nen bene bok ma tye i pot karatac 101.)

¹⁰ Tam kong i kom lok ma kicoyo i Yakobo 1:14, 15, ma kwanne ni: “Dano acel acel gire mitine kene aye ma bite,  ywaye, kun omo cwinye. Miti ka oyac ci nywalo bal. Bal ka dong odongo muteggi nywalo to.” Pi meno, ka ce tam mo marac obino i wi, jwa woko oyotoyot! Me labolle, ka ce ineno cal mo marac atura, tugi loko wangi cen cut, nyo nek kompiuta woko, nyo lok citecen me telebijon oyotoyot. Tute ki tekki ducu me rucu tam me tim tarwang ma nongo peya okelo miti matek ma twero bwoyi woko!—Kwan Matayo 5:29, 30.

11. Ka watye ka lweny ki miti marac, watwero nyutu genwa i kom Jehovah nining?

¹¹ Meno aye gin mumiyo, Ngat ma ngeyowa maber kato  wan kikomwa owacci: “Pi meno myero dong wunek gin ducu me lobo ma tye i iwu, ma gin aye [tim kwele], caro, mit me kom [buto], ki par marac ma kelo lewic, ki woro me jami ma rom ki woro jogi.” (Jo Kolocai 3:5) Adada, timo man twero bedo gin matek. Ento wi myero opo ni watye ki Wonwa me polo ma lamar dok diyo cwinye ma watwero kok bote. (Jabuli 68:19) Pi meno, lokke bote cut ka ce tam marac obino i wi. Leg pi ‘teko madwong,’ kun idwoyo tammi i kom gin mukene.—2 Jo Korint 4:7; 1 Jo Korint 9:27; nen bok ma wiye tye ni “ An Atwero Weko Kit Marac Nining?” i pot karatac 104.

12. ‘Cwinywa’ obedo ngo, dok pingo omyero wagwoki?

¹² Laco maryek Solomon ocoyo ni: “Gwokke i kom tam ma itamo ki i cwinyi ducu; pien kwoni ducu a ki i lok ma i cwinyi.” (Carolok 4:23) ‘Cwinywa’ aye obedo ngat ma wan wabedo i wang Lubanga. Pi meno, gin ma weko wabinongo kwo ma pe tum nyo pe, pe cung i kom kit ma wanen kwede i wang jo mukene ento kit ma Lubanga neno kwede ‘cwinywa’ aye. Tye gire mayot kumeno. Ento pe obedo gin me tuku tuku. Yubu, ma obedo dano ma lagen, omoko gicikke ki wange wek pe enen dako mo ki miti marac. (Yubu 31:1) Meno pud dong tye macalo lanen maber me aluba piwa ya! Laco Jabuli bene onyutu kit cwiny acel-lu i kare ma olego ni: “Pe iwek abed ka neno jami atata ma konygi pe.”—Jabuli 119:37.

13. Dina obedo anga, dok pingo lurem ma en oyero pe obedo me ryeko?

¹³ Kit ma waneno kwede i Dul me 3, luremwa gitwero dwoyo tamwa me timo gin maber nyo marac. (Carolok 13:20; kwan 1 Jo Korint 15:33.) Nen kong labol pa Dina, nya pa Yakobo. Kadi bed ni en onongo pwony maber i kare me tinone, Dina omako lurem me mingo ki anyira Kanaan.  Jo Kanaan onongo gingene mada pi tim me tarwang calo jo Moab. (Lulevi 18:6-25) Ki i wang co me Kanaan, wa ki Cekem ma onongo “giwore makato jo ducu” ma i ot pa wonne-ni, Dina onongo nen ngat maber me acuna ma pe bikwero tim tarwang.—Acakki 34:18, 19.

14. Yero lurem pa Dina-ni okelo peko ango?

¹⁴ Oromo bedo ni Dina onongo pe otamo pi tim buto i kare ma en oneno Cekem. Ento Cekem otimo gin ma pol pa jo Kanaan onongo gineno ni omyero otimme teke miti me buto obino. Dina onongo pe tye ki kero mo me jemo i cawa meno, pien Cekem “omake tektek,” ci “obuto kwede.” Nen calo Cekem ingeye lacen ocako ‘maro’ Dina, ento meno pe oloko gin ma en otimo i kome ca. (Kwan Acakki 34:1-4.) Dok Dina keken aye pe olimo peko ma obino macalo adwogine. Lurem ma en oyero-ni otugo lok ma okelo lewic i kom jo ganggi kulu.—Acakki 34:7, 25-31; Jo Galatia 6:7, 8.

15, 16. Wan watwero nongo ryeko me ada nining? (Nen bene bok ma tye i  pot karatac 109.)

 ¹⁵ Ka ce Dina onongo pwony madit, ci onongo ki i peko ma en odonyo iye. Jo ma gimaro dok giwinyo Jehovah pe myero gunong pwony i kwo ki donyo i peko kong. Gin omyero guyer me ‘bedo kacel ki jo maryek’ pien giwinyo dog Lubanga. (Carolok 13:20a) Meno miyo gilubu “yo ma  tye atir keken” ci gigwokke ki i peko ki arem ayenya.—Carolok 2:6-9; Jabuli 1:1-3.

¹⁶ Ryeko ma a ki bot Lubanga tye pi jo ducu ma gimito, dok gunyutu miti meno ki lega ki dok kwano Lok pa Lubanga kacel ki jami ma lagwok ot ma lagen miyo kare ducu. (Matayo 24:45; Yakobo 1:5) Dok gin mukene ma pire tek obedo mwolo, ma nen woko i lubu tira me Ginacoya. (2 Luker 22:18, 19) Me labolle, Lakricitayo moni romo ye gire ni cwinye twero bwolle dok romo pong ki gin maraco. (Jeremia 17:9) Ento, en mono mwolle dok ye tira nyo kony me mar ma kimiye ka en nongo tye ka timo tim me mingo?

17. Tit kong gin ma romo timme i kin jo me ot, dok inyut kit ma wego twero nyamo kwede lok gin ki nyare.

¹⁷ Go kong gin mo ma kit man. Wego mo pe ye ni nyare guwot gin kengi ki awobi mo ma obedo Lakricitayo i lok me winyegi. Ci nyare ogamme ni: “Ento Baba, in pe igena ce? Wan pe wabitimo gin mo marac!” Romo bedo ni en maro Jehovah dok pe tye ki cwiny mo marac, ento mono nongo en tye ka “lubo ryeko [ma a ki bot Lubanga]”? Tika nongo en tye ka ‘bolo tim kwele woko’? Nyo nongo en tye ka “genne kekene ki i tamme”? (Carolok 28:26) Nyo gwok iromo tamo i kom pwony mukene ma twero konyo wego man gin ki nyare i lok man.—Nen Carolok 22:3; Matayo 6:13; 26:41.

18, 19. Atematema ango ma obino i kwo pa Yucepu, dok en olwenyo kwede nining?

¹⁸ Yucepu omin Dina, obedo awobi maber ma omaro Lubanga dok ongweco woko ki i tim kwele. (Acakki 30:20-24) I kare ma en pud tidi, Yucepu oneno adwogi marac ma obino ki i tim mingo pa laminne. Lok man ma omoko i wiye kacel ki miti pa Yucepu me bedo i mar pa Lubanga, ogwoke  i yo nge mwaki mapol i Ejipt i kare ma dako pa laditte obedo ka bite “jwijwi.” Tye ni, macalo opii, Yucepu onongo pe twero weko dog ticce! Onongo mitte ni en olweny ki peko man i yo me ryeko dok ki tekcwiny. En obedo ka timo meno nino ducu kun kwero lok pa dako pa Potipar lajwac, i agikkine, ongweco woko angweca ki bote.—Kwan Acakki 39:7-12.

¹⁹ Ket kong ni: Ka onongo Yucepu obedo ka goyo cal buto ki dako-ni i wiye i kare ducu, onongo itamo ni en kono ogwoko gene-ne? Kono onongo pe otwere. Me kaka bedo ka tamo pi jami ma kele bal, Yucepu otero watte ki Jehovah calo gin ma pire tek, ma meno onen i lokke bot dako pa Potipar. En obedo ka wacci: “Pe tye gin mo ma dok [laditta] okano ma peya omiyo i cinga, kono in keken, pien in i dakone. An dok acore ka tiyo bal madit marac kuman nining, kun atimo wa bal i kom Lubanga kulu?”—Acakki 39:8, 9.

20. Jehovah oloko jami me doko maber bot Yucepu nining?

²⁰ Kong igo yomcwiny ma Jehovah obedo kwede me neno Yucepu ka gwoko gennene nino ducu kadi bed ni onongo tye bor ki luganggi. (Carolok 27:11) Lacen, Jehovah oweko kigonyo Yucepu ki i buc kun kikete macalo lalub kor laloc me Ejipt ki dong ngat ma loyo lok kom cam! (Acakki 41:39-49) Man onyutu ada pa lok ma i Jabuli 97:10 ma wacci: “[Jehovah] maro jo  ma dag gin marac. En gwoko [kwo] pa jone ma gene; en larogi ki i cing jo ma maraco”!

21. Omego mo ma obedo bulu i lobo mo i Africa ogwoko kite maleng nining?

²¹ Lutic pa Lubanga mapol i kare-ni bene ginyutu ni gin ‘gikwero gin marac ento gimaro gin maber.’ (Amoc 5:15) Omego mo ma obedo bulu i lobo mo i Africa wiye po i kom nyako mo me kilacigi ma omine ki tekcwiny me buto kwede ka ce en ekonye ki timo peny me cura. Omego-ni owacci: “Atugi kwero tamme-ni lajwac. Pi gwoko genena, oweko pud amedde ki worre kena, ma meno obedo gin madit kato jabu wa ki ryal woko.” Ada, bal romo miyo ‘yomcwiny pi kare manok keken,’ ento cwercwiny ma a ki iye lit ma lapore pe. (Jo Ibru 11:25) Medo i kom meno, yomcwiny ma kit meno pe pore ki yomcwiny marii ma bino pi bedo ki winy bot Jehovah.—Carolok 10:22.

22, 23. (a) Ka Lakricitayo mo otimo bal marac atika, pingo en pud romo bedo ki gen? (b) Kony ango ma tye pi latim bal?

²² Bedo ki roc omiyo wan ducu watute atuta me jwayo miti me kom ki dok me timo gin matir i wang Lubanga. (Jo Roma 7:21-25) Jehovah ngeyo lok man dok wiye “po ni wan apwa mamwa.” (Jabuli 103:14) Ento i cawa mukene, Lakricitayo moni romo timo bal marac atika. Gen mo nongo mono dong pe pire? Gen nongo tye! Ki lok ada, latim bal meno oromo limo adwogi malit atika calo Kabaka Daudi. Kadi bed kit meno, Lubanga tye ‘atera me weko bal’ pa jo ma gikwayo kica dok ‘gituco’ balgi.—Jabuli 86:5; Yakobo 5:16; kwan Carolok 28:13.

²³ Medo i kom meno, Lubanga pi kicane omiyo “mot” bot kacokke pa Lukricitayo, ma man obedo lukwat ma guteggi i yo me cwiny, ma gupore dok gitye atera me miyo kony. (Epeco 4:8, 12; Yakobo 5:14, 15) Mitigi tye me konyo  latim bal me roco watte ki Lubanga, ka dok i kit ma laco mo maryek owaco kwede, wek en ‘onong niang matut’ wek pe dok onwo balle.—Carolok 15:32.

24, 25. (a) Awobi ma kiloko i kome i Carolok 7:6-23 onyutu ni en “laming atika” nining? (b) Wan watwero ‘nongo niang matut’ nining?

²⁴ Baibul loko i kom ngat ma “laming atika” ki ngat ma “niang lok matut.” (Carolok 7:7) Ngat ma “laming” oromo neno jami kilong dok labongo ryeko mo, pien nongo pe oteggi i yo me cwiny dok ngecce bene nongo tye manok i timo tic pa Lubanga. Calo awobi ma kiloko i kome i Carolok 7:6-23 ca, en romo poto woko oyot i bal marac atika. Ento, ‘ngat ma nongo niang matut,’ kong ngine kekene ki kwano Lok pa Lubanga kacel ki bedo ka lega kare ducu. Kadi bed en tye ki roc, en miyo tamme, mitine, yo me kwone, kacel ki yubbe bedo ma rwatte ki ngo ma Lubanga cwako. Pi meno, en nongo “marre kekene,” dok “bibedo ki kwo maber.”—Carolok 19:8.

²⁵ Penye kekeni ni: ‘An mono aye ada ni cik pa Lubanga tye atir? An mono aye ki cwinya ducu ni lubugi kelo yomcwiny ma pud dong dit loyo?’ (Jabuli 19:7-10; Icaya 48:17, 18) Kadi ka itye ki akalakala matidi mo i cwinyi, yeny yo me jwayone woko. Bed ka lwodo lok i kom adwogi ma bino ki i cayo cik pa Lubanga. Medo i kom meno, “tem kong [wek] inen ni [Jehovah] ber” ki kwo i yo ma lubbe ki ada kun ipongo tammi ki jami mabeco calo, gin ducu ma tye ada, ma tye atir, mamwonya, ma romo apwoya, ki ma myero apaka. (Jabuli 34:8; Jo Pilipi 4:8, 9) Bed ki gen ni ka ibedo ka timone, ci marri pi Lubanga bimedde, weko imaro gin ma en maro dok ikwero gin ma en dagi. Yucepu onongo pe obedo obar got. Ento, en obedo ki kero me ‘ngwec woko ki i tim kwele’ pien en oye ni Jehovah ocweye  calo lobo agulu pi mwaki mapol, wek eyom cwinye. In bene myero itim kit meno.—Icaya 64:8.

26. Lok ma pire tek ango ma kibinyamone lacen?

²⁶ Lacwecwa oketo dul komwa me nywal-li pe ni myero wabed ka tuko kwede pi nongo yomcwiny, ento wek wabed ki kero me nywal ki me nongo mit pa nyom. (Carolok 5:18) Kibinyamo kit ma Lubanga neno kwede nyom i dul aryo ma lubu man.