ARIYA: Luwibye kacel ki lutela dini mapol gubedo ki miti mapat i kom kwena ma tye i Baibul. Pol kare, gubedo ka tic ki twerogi me juko dano wek pe gubed ki Baibul, pe gugo, nyo bene pe gugony Baibul i leb mukene. Nen kong labol aryo magi:

• I kine ka mwaka 167 K.M.P.: Antiochus Epiphanes, kabaka me Seleucid ma obedo ka yenyo yo wek edi Lujudaya me lubo dini pa Lugrik omiyo cik ni kopi me Ginacoya ducu ma tye i leb Ibru myero gibal woko. Heinrich Graetz, laco mo ma okwano lok me tekwaro owaco ni: Luticce “guyeco dok guwango buk adola me Cik mo keken ma gunongo, dok guneko jo ma kinongogi ka yenyo teko ki kwe cwiny ki iye.”

• Nicakke i mwaka 500 me o kwede i kine ka mwaka 1500 K.M.: Lutela dini pa Katoli gubedo ki cwercwiny madit pien romigi onongo gitye ka tito kwena ma lubbe ki ngo ma tye i Baibul ma ka tito pwony me dini pa Katoli, dok gubedo ka lwongo ngat mo keken ma tye ki Baibul mapat ki buk me Jabuli i leb Latin ni lapwony ma lagoba. Ludito me kanica mogo gumiyo macalo cik ni co mogo myero “guket cwinygi me yenyo ki diro dok kare ki kare lupwonye magi ma lugoba-ni . . . kun gingiyo odi ducu kacel ki kicika ma i te ngom ka ma kitamo ni kitwero kano iye Baibul. . . . Ot ka ma kinongo iye ngat ma pwonyo pwony goba myero kibal woko.”

Ka onongo lumone magi gucob yub ma gitye kwede me rwenyo Baibul ki i cing dano kono onongo kwena ma iye bene orweny woko.

KIT MA BAIBUL OBWOT KWEDE: Kadi bed kabaka Antiochus oketo cwinye i lobo me Icrael, ento Lujudaya onongo dong guket woko i kabedo mapol ata. Ki lok ada, jo mogo ma gukwano matut gibyeko ni me o i cencwari me acel K.M., pacen ma romo 60 pa Lujudaya onongo gikwo i lobe mapat ki lobo me Icrael. I kacokke pa Lujudaya, onongo kigwoko kopi me Ginacoya​—dok man aye Ginacoya ma yalwak me anyim gubedo ka tic kwede, man bene kwako wa Lukricitayo.​—Tic pa Lukwena 15:21.

Nicakke i mwaka 500 me o kwede i kine ka mwaka 1500 K.M., jo ma gimaro Baibul gukanyo aunauna kun gimedde ameda ki gonyo kacel ki goyo Ginacoya. Ma pud peya kiyubo macin me rudo coc i kine ka cencwari me 15, but Baibul mogo onongo dong tye i leb ma romo 33. Pi meno, kigonyo dok kigoyo Baibul i cipid ma lamal adada.

ADWOGINE: Kadi bed ni luker mogo matego kacel ki lutela dini ma onongo gipe ki niango matir gutugo lweny mapol i kom Baibul, Baibul pud tye buk ma kipoko loyo dok kigonyo i wel mapol loyo i tekwaro pa dano. Baibul gudo cik ki leb pa lobe mapol, ki bene kwo pa dano milion mapol.