1. Gin ango ma lakwena Paulo ocoyo bot Lukricitayo me Kolocai? (Nen cal ma tye i pot karatac man.)

LAKWENA PAULO ocoyo waraga bot Lukricitayo me Kolocai i kare ma en tye i mabuc i lobo Roma i kine ka mwaka 60-61. En otito botgi pingo pire tek ni gubed ki “niang ducu ma cwiny maleng miyo,” ma meno obedo kero me neno jami kit ma Jehovah neno kwede. (Jo Kolocai 1:9) Paulo owaco ni: “Awaco man wek ngat mo pe ongakwu ki pyem me gobagoba me bwola. Wugwokke wek ngat mo pe ongakwu woko ki tam me ryeko nyo me bwola mo ma tere pe, kun wulubo kit pa kwaro ki pwony pa jogi macon me lobo, ma pe wulubo Kricito.” (Jo Kolocai 2:4, 8) Paulo dok otito pingo tam mogo ma dano mapol giye iye pe tye atir ki dok pingo dano mapol gicwako tam magi. Me labolle, tam mogo i kin magi giweko dano gitamo ni giryek nyo pigi tek kato jo mukene. Pi meno, Paulo ocoyo waraga me konyo utmege magi wek gugwokke ki tam me lobo kacel ki tim mogo ma pe tye atir.​—Jo Kolocai 2:16, 17, 23.

2. Pingo wabinyamo kit tam mogo ma jo me lobo-ni gitye kwede?

² Jo ma gitye ki tam me lobo gicayo cik pa Jehovah, dok  ka pe wagwokke ci tamgi-ni twero weko gen ma watye kwede i kom ryeko pa Jehovah cako kwe woko motmot. Wan ducu watwero winyo tam me lobo ki i telebijon, intanet, i gang ticwa, nyo i gang kwan. Ngo ma watwero timone wek pe ogudwa i yo marac? I pwony man, wabinyamo tam mogo me lobo ma romo gin abic ki dok kit ma watwero gwokke kwede ki i komgi.

3. Tam ango ma dano mapol gimaro, ki dok pingo?

³ “Atwero bedo dano maber kadi bed pe aye i kom Lubanga.” Man obedo gin ma dano giwaco i lobe mapol. Giwaco kit man pien gwok nyo pe gutamo matut ka ada Lubanga tye ento gimito mere bedo agonya me timo gin ma cwinygi mito. (Kwan Jabuli 10:4.) Jo mukene gitamo ni weko ginen calo jo maryek adada ka giwaco ni, “Atwero timo jami matir kadi bed pe aye i kom Lubanga.”

4. Ngo ma watwero wacone me konyo ngat ma pe ye ni Lacwec tye?

⁴ Tika obedo tam me ryeko me wacone ni Lacwec pe? Jo mogo wigi nywene woko ka gucako yenyo lagamme ki bot lucayan. Ento lok ada yot adada. Tika ot twero tuc pire kene? Meno pe twere! Mitte ni ngat mo kong oger. Jami makwo dok tye ki dul kom ma kitgi tego makato ot woko. Kadi bed kumeno, wa nyig dul kom matidine twero nya pire kene, ento ot pe twero timo man. Man te lokke ni nyig dul kom twero gwoko ngec ci dok kobo ki nyig dul kom manyen mukene wek omedde bene ki nya. Anga ma ocweyo nyig dul ki diro magi? Baibul gamo ni: “Ot mo keken dano aye ma gero, ento ngat ma gero jami ducu en aye Lubanga.”​—Jo Ibru 3:4.

5. Gin ango ma watwero wacone ma lubbe ki tam ni watwero ngeyo gin maber labongo bedo ki niye i kom Lubanga?

⁵ Gin ango ma watwero wacone ma lubbe ki tam ni watwero ngeyo gin maber labongo bedo ki niye i kom Lubanga? Tye lok ada ni Lok pa Lubanga waco ni kadi wa jo ma pe giye i kom Lubanga pud gitwero timo gin ma cik mito. (Jo Roma 2:14, 15) Me labolle, ngat moni twero woro ki dok maro lunyodone. Ento ka en pe lubo cik pa Jehovah, en twero moko tam marac adada. (Icaya 33:22) Luryeko mapol i kare-ni giye ni kony pa Lubanga mitte wek kicob pekki ma i lobo-ni. (Kwan Jeremia 10:23.) Pi meno myero pe watam ni watwero ngeyo gin maber kadi bed pe waye i kom Lubanga nyo pe walubo cikke.​—Jabuli 146:3.

6. Dano mapol gitye ki tam ango madok i kom dini?

⁶ “Itwero bedo ki yomcwiny labongo bedo i te dini mo” Dano mapol gitamo ni bedo i te dini nyweno wi dano dok konye pe. Dini mapol bene gipwonyo ni Lubanga wango dano i mac me kapiny, gidiyo dano tektek me miyo cente me mot, dok gicwako tim me wibye. Pe tye me ur ni dano mapol giwaco ni cwinygi yom labongo bedo i te dini mo! Gitwero wacone ni, “Aye i kom Lubanga, ento pe amito bedo i te dini mo keken.”

7. Woro me ada twero weko ibedo ki yomcwiny nining?

⁷ Tika watwero bedo ki yomcwiny labongo  bedo i te dini mo? Ki lok ada, ngat moni twero bedo ki yomcwiny labongo bedo i te dini goba. Ento pe tye ngat mo ma twero bedo ki yomcwiny ka en pe larem Jehovah, “Lubanga ma layomcwiny.” (1 Temceo 1:11, NW) Jami ducu ma Jehovah timo tye me konyo jo mukene. Macalo luticce, cwinywa yom pien wan bene wayenyo yo me konyo jo mukene. (Tic pa Lukwena 20:35) Me labolle, tam kong i kom kit ma woro me ada twero konyo kwede jo me ot me bedo ki yomcwiny. Wapwonye me woro ki bedo lugen bot luotwa, me pwonyo lutinowa wek gubed jo ma wor ki dok me bedo ki mar me ada pi jo me otwa. Woro me ada konyo jo pa Jehovah me bedo ki kuc i kacokke ki dok me nyuto mar bot utmegigi.​—Kwan Icaya 65:13, 14.

8. Matayo 5:3 twero konyowa nining me niang gin ma twero keliwa yomcwiny kikome?

⁸ Tika twere me bedo ki yomcwiny labongo tic pi Lubanga? Gin ango ma weko dano gibedo ki yomcwiny? Jo mogo gimaro ticgi, tuku, nyo galowang. Jo mukene giwinyo maber ka gitye ka gwoko jo me ganggi kacel ki luremgi. Kadi bedo ni jami magi kelo yomcwiny, ento tye gin mukene ma pire tek loyo meno. Dano pat ki lee, pi meno watwero ngeyo Lacwecwa dok bene wawore. En ocweyowa i yo ma weko wabedo ki yomcwiny ka watiyo pire. (Kwan Matayo 5:3.) Me labolle, wabedo ki yomcwiny ka watye kacel ki utmegiwa ka woro Jehovah. (Jabuli 133:1) Wabedo bene ki yomcwiny pien watye i kin utmege ma gunotte i but lobo-ni lung, ma gikwo kwo maber, dok gitye ki gen mamwonya pi anyim.

9. (a) Tam ango ma pol pa dano gitye kwede madok i kom tim me buto? (b) Pingo Lok pa Lubanga waco ni buto ki ngat ma pe inyomme kwede rac?

⁹ “Gin ango marac ki buto ki ngat ma pe inyomme kwede?” Jo mukene gitwero penyone ni: “Pingo wun dok lugingi tutwal i lubo cik? Cam mere ma kwo.” Ento Lok pa Lubanga okwero tim tarwang woko. * (Nen lok ma tye i tere piny.) (Kwan 1 Jo Tecalonika 4:3-8.) Jehovah tye ki twero me moko cik piwa pien en aye ma ocweyowa. En owaco ni ngat moni twero buto ki ngat ma en onyomme kwede keken. Jehovah ominiwa cik pien en marowa. En ngeyo ni ka walubo ci kwowa bibedo maber. Jo me ot ma gilubo cik pa Lubanga gimarre dok giwore i kingi kun bene gibedo agonya. Ento Lubanga bipwodo jo ma gingeyo cikke ento pe gilubo.​—Jo Ibru 13:4.

10. Lakricitayo twero gwokke ki donyo i tim me tarwang nining?

¹⁰ Baibul pwonyowa ki kit ma watwero gwokke kwede ki donyo i tim me tarwang. Myero wagwokke ki jami ma wanenogi. Yecu owaco ni: “Dano mo ma neno dako ce paro ni ebed kwede, meno nongo dong otimo abor woko kwede ki i cwinye. Ka ce wangi tung lacuc aye ma miyo ipoto i bal, kol ci ibol woko ka mabor.” (Matayo 5:28, 29) Pi meno myero wagwokke ki neno jami kacel ki wer  ma tugo miti me buto. Paulo ocoyo ni: “Myero dong wunek gin ducu me lobo ma tye i iwu, ma gin aye abor.” (Jo Kolocai 3:5) Myero bene wagwokke ki i jami ma watamogi ki lok ma waloko.​—Jo Epeco 5:3-5.

11. Pingo kare mukene wamito ni wati tic maber?

¹¹ “Dog tic maber bikeli yomcwiny.” Dano gitwero wacciwa ni omyero wati ki cawawa kacel ki kerowa i tic me lobo-ni, tutwalle ma weko wanongo yweka, wadoko oteka, nyo walony matek i lobo man. Kit macalo dano mapol gitamo ni dog tic maber aye keliwa yomcwiny-ni, wan bene watwero cako bedo ki kit tam acel-li.

12. Tika dog tic maber weko ibedo ki yomcwiny?

¹² Tika tye ada ni dog tic ma keli yweko nyo ma weko ibedo oteka bikeli yomcwiny? Pe. Tam kong i kom lok man. Catan onongo mito yweka ki dok bedo oteka. En ocobo mitine. Ento pud cwinye kec adada, dok pe ki yomcwiny. (Matayo 4:8, 9; Niyabo 12:12) Tam kong i kom kit ma cwinywa yom kwede ka wakonyo jo mukene me ngeyo lok i kom Lubanga ki jami mamwonya ma en ocikke pire me miyone i anyim. Pe tye tic mo keken i lobo-ni ma weko wabedo ki yomcwiny kit meno. Medo i kom meno, jo ma gitye ki tic maber, pol kare gibedo ki pyem i kingi, ma giger, nyo bene lunyeko i kom jo mukene. Ento i agikkine pe gibedo ki yomcwiny. Baibul waco ni gitye ka “ryemo kor yamo ma kodo.”​—Latitlok 4:4.

13. (a) Myero water ticwa nining? (b) Ngo ma oweko Paulo obedo ki yomcwiny me ada?

¹³ Ki lok ada, wamito ni wabed ki kwo maber, dok bene pe rac me yero tic ma wamaro. Ento tic ma watiyo pe myero obed gin ma pire tek loyo i kwowa. Yecu owaco ni: “Pe tye dano mo ma twero tic ki rwodi aryo; pien bikwero ngat acel ci maro mukene-ni, nyo bimoko i kom ngat acel, ci cayo ngat mukene-ni. Pe wutwero tic pi Lubanga ka dok wutiyo pi lim bene.” (Matayo 6:24) Tic pi Jehovah kacel ki pwonyo jo mukene ki Baibul bikeliwa yomcwiny madit adada. Man aye gin ma otimme i kom lakwena Paulo. I kare ma en pud tidi, en oketo cwinye i tiyo tic maber. Lacen, en onongo yomcwiny me ada i kare ma oneno kit ma kwena ma a  ki bot Lubanga oloko kwede ki kwo pa jo ma en otito kwena botgi. (Kwan 1 Jo Tecalonika 2:13, 19, 20.) Pe tye dog tic mo keken i lobo-ni ma twero keliwa yomcwiny makato tic pi Jehovah ki dok pwonyo jo mukene ki lok i kom Jehovah!

14. Pingo dano gimaro tam man ni dano gitwero cobo pekkigi kekengi?

¹⁴ “Dano gitwero cobo pekkigi.” Jo mapol gimaro lok man adada. Pingo? Ka onongo lok man ada, ci nongo pe wamito tira pa Lubanga dok nongo watye agonya me timo gin mo keken ma wamito. Romo bedo ni dong iwinyo ka dano giwaco ni pekki mogo calo lweny, turo cik, two, ki dong can tye ka dok piny. Ripot mo acel waco ni: “Tyen lok ma oweko kwo pa dano tye ka yubbe aye pien dano guye me yubo lobo man wek odok kabedo maber.” Man mono tye lok ada? Tika dano dong gitye ka niang kit me cobo pekki ma tye i lobo-ni? Kong dong wanenu.

15. Pingo watwero wacone ni peko tye marac adada i wi lobo?

¹⁵ Tika dano dong gugiko lweny? I kare me Lweny me I ki II me Wi Lobo, dano makato milion 60 kulu guto. I mwaka 2015 keken, dano ma romo milion 12.4 kulu gungweco guweko ganggi pi lweny nyo aunauna. Man omedo wel dano ma gungweco ki i gangigi oo wa i milion 65.  Turo cik kono? I kabedo mukene, tim me turo cik mogo olo odok piny. Ento kitungcel bene, tim maraco mogo ma kitiyo ki kompiuta, tim gero i ot, nek lumuku ki dong camucana tye ka medde ameda. Two kono? Tye ada ni dano gutute gunongo yat lacang two mogo. Ento i 2013, ripot mo nyuto ni mwaka ki mwaka dano milion abongwen ma mwakagi pe o 60 gito ki two adunu, akweya, kanca, two oboo, ki dong two cukari. Can kono tye ka tero dano nining? World Bank omiyo ripot mo ni dano ma can obwoyogi adada i lobo Afrika welgi oito malo nicakke ki i milion 280 i mwaka 1990 me o wa i milion 330 i 2012.

16. (a) Pingo Ker pa Lubanga keken aye ma bicobo pekki ducu ma i lobo-ni? (b) Gin ango ma Icaya gin ki laco jabuli guwaco ni Ker pa Lubanga bitimone?

¹⁶ Lok magi pe weko wabedo ki ur. I kare-ni, jo ma giparo pigi kengi aye giloyo lok kom lim ki tim me wibye. Jo magi pe gitwero giko lweny, turo cik, two ki dong can. Ker pa Lubanga keken aye ma twero giko jami magi ducu. Tam kong i kom gin ma Jehovah bitimone pi dano. Kerre bikwanyo jami ducu ma kelo lweny, calo cwiny me woro, camucana, cwiny me maro lobo ka ma ngat moni a iye mukato kare woko, dini goba, ki dong Catan kikome. (Jabuli 46:8, 9) Ker pa Lubanga bigiko tim me turo cik. Kadi wa i kare-ni, Ker pa Lubanga tye ka pwonyo dano milion mapol me maro ki dok geno luwotgi. Pe tye gamente mo keken ma twero timo man. (Icaya 11:9) Cokcok-ki Jehovah bicango two ducu dok weko dano ducu bedo ma komgi yot. (Icaya 35:5, 6) En bijwayo can ki pete tere ducu dok weko dano ducu bedo ki yomcwiny kacel ki wat macok kwede. Man pire tek kato wel cente mo keken ma ngat mo twero bedo kwede.​—Jabuli 72:12, 13.

17. Itwero kwero tam me lobo nining?

¹⁷ Pi meno, ka iwinyo tam mogo ma onya i kin piny ma pe rwatte ki niyeni, nen gin ma Baibul tito i kom lok meno. Nyam lokke ki omego nyo lamego mo muteggi i yo me cwiny. Tam i kom tyen lok muweko dano gimaro tam meno, pingo tamme pe tye atir, ki dok kit ma itwero kwero kwede ki tam meno. Watwero gwokke ki i tam me lobo man ka watimo gin ma Paulo owaco ni: “Wubed dok wuti ticwu ki ryeko twatwal i nyim jo ma pe guye. . . . Wunge kit ma myero wudok kwede i peny pa ngat acel acel.”​—Jo Kolocai 4:5, 6.