Mwaki mogo ma cokcok-ki, wel bukke ma tito tam pa jo ma giwacci pe giye i kom Lubanga onya adada. Bukke magi guywayo tam pa dano mapol dok man okelo nyamo lok kacel ki laro lok magwar i kin dano. Ma lubbe ki laro lok man, David Eagleman ma tye ki ngec i kom kit ma remo woto kwede i kom dano-ni ocoyo ni: “Lukwan bukke mogo gua woko . . . ki tam ni lucayan dong gitye kic ngec ma cobo jami ducu.” En omedde ni, “Ento lacayan maryek pol kare jolo tam pa jo mukene, ki dok ka ineno kit ma cayan odongo kwede twero weko ibedo ki ur.”

I kare mogo mukato angec, lucayan mogo ma giryek gukati ki jami mogo ma weko wabedo ki ur i tutegi me yenyo lagam pi lapeny madok i kom ginacweya. Ento, mogo gutimo bal madito adada i tutegi. Isaac Newton obedo lacayan mo muywek adada pi kare malac. En onyuto kit ma teko ma ywayo jami dwoko piny ribo kwede ki jami ma tye i dan polo ki i lobo bene. En ocako cura ma dong kombeddi-ni kitiyo kwede i kompiuta, tuk i yamo, ki dong tet me nuclear. Ento, Newton bene okwano but chemistry mo ma kitemo tic kwede me loko nyonyo mukene me doko jabu.

Mwaki 1,500 ma peya kinywalo Newton, Lagrik mo ma nyinge Ptolemy ma tye ki ngec i kom jami ma timme i dan polo okwedo jami ma tye i dan polo kun nenogi ki wange. En onenogi i dyewor dok bene onongo tye ki ngec i goyo mep. Ento en onongo ye ni meno jami ducu tye i lobo. Carl Sagan ma bene onongo kwedo lok i jami ma tye i dan polo ocoyo lok kom Ptolemy ni: “Lokke ni jami ducu tye i lobo-ni omoko i tam pa dano mapol pi mwaki 1,500, man poyo wiwa ni meno ka ngat ma tye ki ngec okatti ki lok mo nongo pe te lokke ni en tye kakare.”

I kareni ni bene lokki mako lucayan mapol. Tika gibinongo ngec ducu ma kwako polo ki lobo? Kadi bed ni watye ki pwoc i kom kit ma ngec me cayan obedo ka medde kwede ki adwogi maber ma wanongo, pire tek bene ni wange ka ma ngecgi gik iye. Paul Davies ma bene obedo lacayan-ni owaco ni: “Tute me yenyo yo maber me miyo ngec ki dok tito tyen lok madok i kom jami ducu pe twere wacel.” Meno aye lok ada ma pe wabiringo ki iye: Dano pe gitwero niang jami ducu ma tye i lobo. Pi meno, ka kiye ni niango mo ma lucayan gukati kwede tito lok i kom jami ducu ma gitye i kareni, pire tek ni wabed ki niango mupore i kom lok meno.

Baibul loko i kom jami mamwonya ma gicweyogi kun wacci: “Nen, man pud doge, pe kom ticce kikome, wawinyo macalo lok ma gikwilo akwila ma winyone tek.” (Yubu 26:14) Pud odong jami mapol ma dano peya gingeyo. Lok ma lakwena Paulo ocoyo mwaki 2,000 angec me ye lok man pud tye ada i kareni: “Lonyo pa Lubanga dwong ma okato kare! Ryekone kacel ki ngecce tut twatwal! Lok ma en ngolo tere pe tatte, niang i kite tek!”​—Jo Roma 11:33.