1, 2. (a) Mɛni wa ma nyɛ maa kase ngɛ Gideon kɛ nyumuhi 300 nɛ a piɛɛ e he ɔ a tsui si tomi ɔ mi? (Moo hyɛ foni nɛ ngɛ ní kasemi ɔ sisije ɔ.) (b) Ngɛ munyu nɛ ngɛ Luka 21:19 ɔ nya a, mɛni he je nɛ tsui si tomi he hia a?

MANYADALƆ Gideon kɛ e ta buli ɔmɛ kɛ a he nyɛli ngɛ ta hwue. Ta a mi wa wawɛɛ. Gideon kɛ e ta buli ɔmɛ fie Midian bi ɔmɛ kɛ nihi nɛ a piɛɛ a he ɔ a se nyɔnyɔɔnyɔ maa pee si tomi 20! Baiblo ɔ de wɔ nɔ́ nɛ ya nɔ. E de ke: “Gideon kɛ nyumuhi lafa etɛ ɔmɛ nɛ piɛɛ e he ɔ ya su Yordan pa a nya, nɛ a po pa a. Jamɛ a be ɔ, pɔ tɔ mɛ.” Se a kpataa we a he nyɛli ɔmɛ tsuo a hɛ mi tɛ. Loloolo ɔ, e he hia nɛ a hwu kɛ si ta buli 15,000. He nyɛli nɛ ɔmɛ wa Israel bi ɔmɛ yi mi jehahi babauu, enɛ ɔ he ɔ, e sɛ nɛ Israel bi ɔmɛ nɛ a jɔɔ a se fiemi. Gideon kɛ nyumuhi nɛ piɛɛ e he ɔ ya nɔ nɛ a fie a he nyɛli ɔmɛ a se kɛ ya si a ye a nɔ kunimi kulaa!​—Manyadali 7:22; 8:4, 10, 28.

² Wɔ hu wa ngɛ ta ko nɛ mi wa hwue, nɛ pɔtɔtɔɛ ngɛ mi. Wa he nyɛli ɔmɛ ekomɛ ji Satan, Satan je ɔ, kɛ mluku nɛ wa yi ɔ. Wa ti ni komɛ kɛ he nyɛli nɛ ɔmɛ ngɛ ta hwue jehahi babauu ji nɛ ɔ. Ngɛ Yehowa yemi kɛ buami nya a, wa ye kunimi ngɛ  tahi fuu a mi. Se e piɛ nyagbe kunimi nɛ wa maa ye. Be komɛ ɔ, eko ɔ, pɔ maa tɔ wa he ngɛ ta nɛ ɔ hwumi mi. Aloo eko ɔ, e maa pee wɔ kaa wa mlɛ hluu kaa je ɔ nɛ ba nyagbe nɛ e bɛ, lɔ ɔ he ɔ, wa be nyɛe maa mlɛ hu. Yesu bɔ wɔ kɔkɔ kaa ngɛ nyagbe ligbi ɔmɛ a mi ɔ, waa kɛ kahi nɛ a mi wa maa kpe, nɛ nihi maa wa wɔ yi mi wawɛɛ. Se e tsɔɔ hu kaa ke wa to wa tsui si ɔ, wa ma nyɛ maa ye kunimi. (Kane Luka 21:19.) Mɛni ji tsui si tomi? Mɛni maa ye bua wɔ konɛ waa to wa tsui si? Mɛni wa ma nyɛ maa kase ngɛ nihi nɛ a to a tsui si ɔ a he? Nɛ mɛni wa maa pee konɛ “tsui si tomi nɛ gbe e ní tsumi nya kɛ pi si”?​—Yakobo 1:4.

3. Mɛni ji tsui si tomi?

³ Ngɛ Baiblo ɔ mi ɔ, tsui si tomi biɔ babauu pe nɛ wa ma fĩ si, aloo wa ma mia wa hɛ mi kɛ da si himi ko nɛ mi wa nya kɛkɛ. E kɔɔ bɔ nɛ wa peeɔ wa ní ngɛ kahi a he ha a he. Tsui si tomi yeɔ bua wɔ nɛ wa peeɔ kã, wa yeɔ anɔkuale, nɛ wa náa nihi a he tsui. Níhi a mi hlami womi ko tsɔɔ kaa tsui si tomi ji su ko nɛ yeɔ bua wɔ nɛ wa náa hɛ kɛ nɔ fɔmi nɛ mi wa, nɛ ke waa kɛ kahi kpe ɔ, wa kɔni mi jɔ̃ we. E yeɔ bua wɔ nɛ wa daa si kpɛii ngɛ kahi nɛ a mi wa po a nya. Jehanɛ hu ɔ, ke wa toɔ wa tsui si kɛ daa ka nɛ ɔmɛ a nya a, e ha we nɛ waa kɛ wa juɛmi maa haomihi nɛ waa kɛ ngɛ kpee ɔ a nɔ. Mohu ɔ, waa kɛ wa juɛmi maa otihi nɛ waa kɛ ma wa hɛ mi ɔ nɔ.

4. Mɛni he je nɛ wa ma nyɛ ma de ke suɔmi ji nɔ́ nɛ woɔ nɔ he wami nɛ e toɔ e tsui si ɔ?

⁴ Suɔmi yeɔ bua wɔ nɛ wa toɔ wa tsui si. (Kane 1 Korinto Bi 13:4, 7.) Ngɛ mɛni níhi a mi? Suɔmi nɛ wa ngɛ ha Yehowa a woɔ wɔ he wami nɛ wa daa nɔ́ tsuaa nɔ́ nɛ e ngmɛɔ blɔ nɛ e baa wa nɔ ɔ nya. (Luka 22:41, 42) Ke wa suɔ wa nyɛmimɛ ɔ, lɔ ɔ maa ye bua wɔ nɛ wa maa to wa tsui si ha mɛ ngɛ a fa tɔmihi a he. (1 Petro 4:8) Nihi kɛ a yihi nɛ a ngɛ bua jɔmi po kɛ haomihi kpeɔ. Ke wa suɔ wa hunomɛ aloo wa yihi ɔ, wa ma nyɛ maa da “dengme” aloo haomi nɛ ɔmɛ a nya.​—1 Korinto Bi 7:28.

5. Mɛni he je nɛ Yehowa pɛ ji nɔ nɛ ma nyɛ maa ye bua wɔ konɛ waa to wa tsui si ɔ?

⁵ Mo bi Yehowa konɛ e wo mo he wami. Yehowa ji “Mawu nɛ haa nɔ toɔ e tsui si, nɛ e woɔ nɔ he wami.” (Roma Bi 15:5) Lɛ pɛ ji nɔ nɛ e le si himi mi nɛ wa ngɛ, bɔ nɛ e peeɔ wɔ ngɛ níhi a he ha, kɛ wa subai. Enɛ ɔ he ɔ, e le nɔ́ tutuutu nɛ wa hia konɛ wa nyɛ nɛ waa to wa tsui si. Baiblo ɔ de ke: “Nihi nɛ yee lɛ gbeye ɔ, e peeɔ a hiami ní kɛ haa mɛ. E buu a kue fami ɔmɛ hu tue, nɛ e heɔ a yi wami.” (La 145:19) Se ke wa sɔle kaa Mawu nɛ wo wɔ he wami konɛ wa nyɛ nɛ waa to wa tsui si ɔ, mɛni blɔ nɔ e maa gu kɛ ha wɔ heto?

6. Kaa bɔ nɛ Yehowa wo si ngɛ Baiblo ɔ mi ɔ, eko ɔ, mɛni blɔ nɔ e maa gu kɛ ‘ha wɔ he wami konɛ waa je kahi a mi’?

⁶ Ke waa kɛ ka ko kpe nɛ wa de Yehowa kaa e ye bua wɔ konɛ wa nyɛ nɛ waa to wa tsui si ɔ, e wo si kaa e ma ‘ha wɔ he wami  konɛ waa je mi.’ (Kane 1 Korinto Bi 10:13.) Mɛni blɔ nɔ e maa gu kɛ pee jã? Be komɛ ɔ, eko ɔ, e ma je ka a kɛ je wa blɔ mi. Se behi fuu ɔ, e haa wɔ he wami konɛ wa nyɛ nɛ waa kɛ “tsui si tomi kɛ bua jɔmi nɛ fĩ si kɛ ya si nyagbe.” (Kolose Bi 1:11, NW) Nɛ akɛnɛ Yehowa le wa fã tɔmihi tsuo he je ɔ, e be blɔ ngmɛe kɔkɔɔkɔ nɛ ka ko nɛ wa be nyɛe maa da nya nɛ ba wa nɔ.

7. Mo ha nɔ hyɛmi nɔ́ ko nɛ tsɔɔ kaa ja wa ná mumi mi niye ní loko wa ma nyɛ maa to wa tsui si.

⁷ Moo ye mumi mi niye ní konɛ o hemi kɛ yemi ɔ mi nɛ wa. Mɛni he je nɛ mumi mi niye ní he hia a? Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, yoku nɛ ya hiɔwe pe yokuhi tsuo ngɛ je ɔ mi ji Everest Yoku ɔ. Ke nɔ ko ngɛ jamɛ a yoku ɔ kuɔe ɔ, ngɛ ligbi kake mi ɔ, e biɔ nɛ nɔ ɔ nɛ ye ligbi etɛ aloo eywiɛ nya niye ní. Jã kɛ̃ nɛ e biɔ nɛ wa ná mumi mi niye ní fuu konɛ wa nyɛ nɛ waa to wa tsui si kɛ su oti nɛ waa kɛ ma wa hɛ mi ɔ he. E sa nɛ waa fia wa pɛɛ si kaa wa ma he be fuu kɛ pee dɛ he ní kasemi nɛ waa ya asafo mi kpehi hulɔ. Ke wa peeɔ ní nɛ ɔmɛ ɔ, wa hemi kɛ yemi ɔ mi maa wa daa.​—Yohane 6:27.

8, 9. (a) Kaa bɔ nɛ Hiob 2:4, 5 ɔ tsɔɔ ɔ, ke waa kɛ kahi ngɛ kpee ɔ, mɛni he blɔ wa náa? (b) Ke o kɛ kahi ngɛ kpee ɔ, mɛni he foni o ma nyɛ maa po ngɛ o juɛmi mi?

⁸ Mo kai kaa e sa nɛ o ye Mawu anɔkuale. Ke waa kɛ kahi ngɛ kpee ɔ, wa naa nɔ́. Se pi lɔ ɔ pɛ. Kahi haa nɛ wa náa he blɔ kɛ tsɔɔ kaa wa maa ye Mawu anɔkuale aloo wa be lɛ anɔkuale yee. Bɔ nɛ wa maa pee wa ní ngɛ kahi a mi ha a nɛ maa tsɔɔ kaa wa buɔ Yehowa kaa lɛ ji nɔ nɛ sa kaa e ye je mluku ɔ nɔ. Mɛni he je nɛ wa deɔ jã a? Satan ji Mawu he nyɛlɔ. E te si kɛ wo Mawu nɔ yemi ɔ, nɛ e gbe Yehowa he guɛ. E tsɔɔ kaa níhi nɛ Mawu peeɔ kɛ haa adesahi he je nɛ adesahi sɔmɔɔ lɛ ɔ nɛ. Satan de ke: “Nɔ́ tsuaa nɔ́ nɛ ngɛ nɔ ko dɛ ɔ, e ma nyɛ ngɔ kɛ ha, ke e yi ma ná wami kɛkɛ.” Lɔ ɔ se ɔ, Satan de ngɛ Hiob he ke: “Moo lɛɛ moo ye e nɔmlɔ tso ɔ awi kaa e be mo gbiɛe ngɛ o hɛ mi lo!” (Hiob 2:4, 5) Kɛ je benɛ Satan tu jamɛ a munyu ɔ, anɛ e tsake e susumi lo? Dɛbi! Jeha komɛ a se ɔ, benɛ a fie Satan kɛ je hiɔwe ɔ, loloolo ɔ, e poɔ Mawu sɔmɔli anɔkualetsɛmɛ a nya daa. (Kpojemi 12:10) Loloolo ɔ, Satan tsɔɔ kaa níhi nɛ Mawu peeɔ haa adesahi ɔ he je nɛ a jaa lɛ. E ná nɛ wa kua Mawu nɔ yemi ɔ, nɛ wa kpa lɛ sɔmɔmi.

⁹ Ke o ngɛ nɔ́ nae ngɛ ka ko dɛ mi ɔ, moo bɔ mɔde nɛ o po níhi nɛ ngɛ nɔ yae ngɛ mumi mi ɔ he foni ngɛ o juɛmi mi. Satan kɛ e daimonio ɔmɛ ngɛ mo hyɛe. A ngɛ bɔ nɛ o maa pee o ní ha a hyɛe, nɛ a ngɛ dee ke o maa ngmɛɛ o hemi kɛ yemi ɔ he. Jamɛ a be ɔ mi nɔuu ɔ, Yehowa, wa Matsɛ Yesu Kristo, nihi nɛ a pɔ mɛ nu nɛ a tle mɛ si kɛ ho hiɔwe ya, kɛ bɔfo akpehi abɔ hu ngɛ mo hyɛe. Mɛ hu a ngɛ mo hyɛe nɛ a na kaa o ngɛ nɔ́ nae, nɛ a ngɛ mo he wami woe konɛ o ya nɔ nɛ o fĩ si! Ke a na kaa o to o tsui si nɛ o ya nɔ nɛ o ye Yehowa anɔkuale ɔ, a bua maa jɔ. Yehowa hu ngɛ mo dee ke: “Ye bi, pee o he ní lelɔ, nɛ ma ná bua jɔmi, konɛ ma ná nɔ́ kpakpa ko ma de nɔ nɛ ngɛ mi ahlua bɔe ɔ.”​—Abɛ 27:11.

10. Mɛni blɔ nɔ o maa gu kɛ kase Yesu konɛ o kɛ o juɛmi nɛ ma hiɔwo nɛ ke o to o tsui si ɔ, o ma ná a nɔ?

 ¹⁰ O kɛ o juɛmi nɛ ma hiɔwo ɔ nɔ. Ngɔɔ lɛ kaa o ngɛ blɔ hiae, nɛ o ma ya gu hue tso ko nɛ mi ti mi. He tsuaa he wo diblii. Se o le kaa ke o nyɛ nɛ o be ngɛ hue tso ɔ mi ɔ, o ma ya je kpo ngɛ he ko nɛ ngɛ heii. Jã kɛ̃ nɛ eko ɔ, e ma bi nɛ o gblee kahi nɛ a nya wa a mi, nɛ lɔ ɔ ma nyɛ ma ha nɛ o hao wawɛɛ. Yesu po kɛ si himi kaa jã kpe. Loko a maa gbe Yesu ɔ, a pue e hɛ mi si nɛ e na nɔ́ wawɛɛ benɛ a ka lɛ kɛ wo sɛumi tso nɔ ɔ. Eko ɔ, enɛ ɔ ji ka nɛ nya wa pe kulaa nɛ Yesu kɛ kpe! Mɛni ye bua Yesu nɛ e to e tsui si ɔ? Baiblo ɔ tsɔɔ kaa “e le bua jɔmi nɛ e ma ná pee se,” nɛ e ngɔ e juɛmi kɛ ma lɔ ɔ nɔ. (Hebri Bi 12:2, 3) Yesu susu nɔ́ nɛ e ma ná ke e nyɛ to e tsui si ɔ he. Nɔ́ nɛ he hia pe kulaa a, e ngɔ e juɛmi kɛ ma he blɔ nɛ e ná kaa e ma tsɔ Mawu biɛ ɔ he, nɛ e fĩ Mawu nɔ yemi ɔ se ɔ nɔ. E le kaa e be kɛe nɛ ka a se maa po, se hiɔwo nɛ e ma ná ngɛ hiɔwe ɔ lɛɛ, e maa hi si kɛ ya neneene. Mwɔnɛ ɔ, eko ɔ, kahi nɛ o kɛ kpeɔ ɔ ma nyɛ ma ha nɛ o hao nɛ o ye tsui, se mo kai kaa e be kɛe nɛ a se maa po.

11. Mɛni he je nɛ e sa kaa wa susu níhi a si kpamihi nɛ “nihi nɛ to a tsui si wawɛɛ ɔ” ná a he ɔ?

¹¹ Wa ngɛ nihi fuu nɛ a to a tsui si nɛ wa ma nyɛ maa kase mɛ. Benɛ bɔfo Petro ngɛ Kristofohi he wami woe kaa a to a tsui si kɛ da kahi fuu nɛ Satan kɛ baa a nɔ ɔ nya a, e ngma ke: “Nyɛ hemi kɛ yemi ɔ mi nɛ wa, nɛ nyɛɛ tsi lɛ blɔ. Ejakaa nyɛ le kaa nihi nɛ heɔ Kristo yeɔ kaa nyɛ ngɛ je ɔ mi tsuo ɔ, mɛ hu kikɛmɛ a amanehlu nɛ ɔ nɔuu a ngɛ nae.” (1 Petro 5:9) Níhi a si kpamihi nɛ “nihi nɛ to a tsui si wawɛɛ ɔ” ná a yeɔ bua wɔ nɛ wa yaa nɔ nɛ wa yeɔ anɔkuale. Lɔ ɔ hu haa nɛ wa náa nɔ mi mami kaa wa ma nyɛ maa ye manye, nɛ e kaiɔ wɔ kaa Mawu maa jɔɔ wɔ ngɛ anɔkuale nɛ wa yeɔ ɔ he je. (Yakobo 5:11) Nyɛ ha nɛ wa susu enɛ ɔ he nɔ hyɛmi ní bɔɔ komɛ a he nɛ waa hyɛ. ^[1]​—Hyɛ nyagbe ningma.

12. Mɛni wa kaseɔ ngɛ kerub ɔmɛ nɛ a bu Eden abɔɔ he ɔ a he?

¹² Kerubhi ji bɔfohi nɛ a nɔ kuɔ. Benɛ a Adam kɛ Hawa pee yayami se ɔ, Yehowa ngɔ ní tsumi ehe ko kɛ wo kerub ɔmɛ a ti ni komɛ a dɛ ngɛ zugba a nɔ. E slo ní tsumi nɛ a kɛ wo a dɛ ɔ ngɛ ní tsumi nɛ a tsuɔ ngɛ hiɔwe ɔ he. Nɔ hyɛmi nɔ́ nɛ a pee ɔ ma nyɛ maa tsɔɔ wɔ bɔ nɛ wa ma plɛ kɛ to wa tsui si ha ke a kɛ ní tsumi ko nɛ he wa wo wa dɛ. Baiblo ɔ tsɔɔ kaa Yehowa ngɔ “kerubhi kɛ klaate ya to Eden ngmɔ ɔ beleku je, konɛ a bu blɔ ɔ nɛ a guu nɔ kɛ yaa tso nɛ haa nɔ wami ɔ he. Klaate ɔ ngɛ tsoe plamplam kaa la, nɛ e ngɛ e he poe.” ^[2] (Hyɛ nyagbe ningma.) (1 Mose 3:24) Baiblo  ɔ de we ke kerub ɔmɛ tu munyu kɛ si ní tsumi nɛ a kɛ wo a dɛ ɔ, aloo a bu a he kaa a nɔ kuɔ pe ní tsumi ehe nɛ a kɛ wo a dɛ ɔ. A de we ke ní tsumi ɔ gbe a nya, aloo a ma kpa tsumi. Mohu ɔ, eko ɔ, a kɛ jeha nɛ hiɛ pe 1,600 tsu ní tsumi nɛ ɔ kɛ ya si e ba nyagbe ngɛ Nyu Kpekpemi ɔ mi!

13. Mɛni ye bua Hiob nɛ e nyɛ da kahi nɛ e kɛ kpe ɔ a nya?

¹³ Anɔkualetsɛ Hiob. Be komɛ ɔ, wa huɛ ko loo wa weku no ko ma nyɛ maa tu munyu ko nɛ wui nɔ he wami nɛ lɔ ɔ ma nyɛ maa dɔ wɔ. Aloo eko ɔ, o be he wami wawɛɛ, loo o ngɛ aywilɛho yee, ejakaa o suɔlɔ ko gbo. Se ngɛ enɛ ɔ tsuo se ɔ, Hiob nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ ma nyɛ maa wo o bua. (Hiob 1:18, 19; 2:7, 9; 19:1-3) E ngɛ mi kaa Hiob li nɔ́ he je nɛ si kake too ɔ, e kɛ haomihi fuu kpe ɔ, se e kɔni mi wui nyu. Mɛni ye bua lɛ nɛ e nyɛ to e tsui si? Kekleekle ɔ, e suɔ Yehowa, nɛ e sume nɛ e pee nɔ́ ko nɛ Yehowa bua jɔɛ he. (Hiob 1:1) Hiob suɔ kaa ke níhi a mi wa ha lɛ jio, níhi a mi wɛ ha lɛ jio, e maa sa Mawu hɛ mi. Jehanɛ ɔ hu ɔ, Yehowa tsɔɔ Hiob e nibɔ níhi nɛ a ngɛ nyakpɛ ɔ, nɛ lɔ ɔ ye bua lɛ nɛ e na Yehowa he wami ɔ. Enɛ ɔ ha nɛ Hiob ná nɔ mi mami kaa Yehowa maa po kahi nɛ e kɛ ngɛ kpee ɔ se ngɛ be nɛ sa mi. (Hiob 42:1, 2) Nɛ Yehowa pee jã hulɔ. ‘Yehowa wo lɛ ní ekohu. Níhi tsuo nɛ Hiob hi sa a, Yehowa bɔ he totoe enyɔɔnyɔ kɛ ha lɛ.’ Hiob “bwɔ kotokoto” loko e gbo.​—Hiob 42:10, 17.

14. Kaa bɔ nɛ 2 Korinto Bi 1:6 tsɔɔ ɔ, mɛni blɔ nɔ Paulo tsui si nɛ e to ɔ ye bua ni kpahi ngɛ?

¹⁴ Bɔfo Paulo. Anɛ nihi teɔ si kɛ woɔ mo wawɛɛ nɛ a waa mo yi mi po lo? Anɛ o ji asafo mi nɔkɔtɔma loo kpɔ mi nɔ hyɛlɔ, nɛ blɔ nya ní tsumihi fuu nɛ ngɛ o kuɛ nɔ ɔ ha nɛ o pee yeyeeye lo? Ke jã a, lɛɛ Paulo nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ ma nyɛ maa ye bua mo. A wa Paulo yi mi wawɛɛ, nɛ be fɛɛ be ɔ, e yeɔ nyɛmimɛ nɛ a ngɛ asafo ɔ mi ɔ a he kɔmɔ. (2 Korinto Bi 11:23-29) Se Paulo kɔni mi jɔ̃ we gblegbleegble, nɛ nɔ hyɛmi nɔ́ nɛ e pee ɔ wo nihi he wami. (Kane 2 Korinto Bi 1:6.) Ke o to o tsui  si ɔ, lɔ ɔ maa ye bua nihi nɛ mɛ hu a maa to a tsui si.

15, 16. (a) E sa kaa tsui si tomi nɛ gbe mɛni “ní tsumi” nya? (b) Mo ha nɔ hyɛmi níhi nɛ tsɔɔ nɔ́ nɛ wa ma nyɛ maa pee konɛ “tsui si tomi nɛ gbe e ní tsumi nya kɛ pi si.”

¹⁵ Mawu mumi ɔ ha nɛ kaselɔ Yakobo ngma ke: “Nyɛ ha tsui si tomi nɛ gbe e ní tsumi nya kɛ pi si, konɛ nyɛɛ hi kɛ pi si, nɛ nyɛɛ su, nɛ e ko piɛ nyɛ nɔ́ ko nɔ́ ko.” (Yakobo 1:4, NW) Mɛni wa maa pee konɛ tsui si tomi nɛ gbe e “ní tsumi” nya kɛ pi si? Ke waa kɛ ka ko ngɛ kpee ɔ, eko ɔ, wa ma yɔse kaa e he hia nɛ waa to wa tsui si wawɛɛ, nɛ wa bua nɛ jɔ níhi a he, nɛ wa je suɔmi kpo kɛ tsɔɔ nihi. Ke wa toɔ wa tsui si kɛ daa kahi a nya a, lɔ ɔ maa ye bua wɔ nɛ wa ma je su nɛ ɔmɛ kpo wawɛɛ, nɛ wa maa pee Kristofohi kpakpahi.

¹⁶ Akɛnɛ tsui si tomi ma nyɛ maa ye bua wɔ nɛ waa pee Kristofohi kpakpahi he je ɔ, wa be suɔe kaa wa ma tɔ̃ Yehowa mlaa nɔ, konɛ wa kɛ tu kahi a nya fo. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ke e he waa ha mo kaa o ma kpa ní yayahi a he susumi ɔ, o kɔni mi nɛ ko jɔ! Mo bi Yehowa konɛ e ye bua mo konɛ o kpa ní yayami ɔmɛ a he susumi. Anɛ o weku no ko teɔ si kɛ woɔ mo lo? O kɔni mi nɛ ko jɔ! Moo fia o pɛɛ si kaa o maa ya nɔ ma sɔmɔ Yehowa. Enɛ ɔ ma ha nɛ hɛ kɛ nɔ fɔmi nɛ o ngɛ ngɛ Yehowa mi ɔ mi maa wa. Mo kai kaa ja wa to wa tsui si loko wa maa sa Mawu hɛ mi.​—Roma Bi 5:3-5; Yakobo 1:12.

17, 18. (a) Mo ha nɔ́ hetomi nɔ́ ko nɛ tsɔɔ kaa e he hia nɛ waa to wa tsui si kɛ ya si nyagbe. (b) Be mi nɛ nyagbe ɔ ngɛ sue haa nɛ ɔ, mɛni nɔ mi mami wa ma nyɛ ma ná?

¹⁷ E sa nɛ waa to wa tsui si kɛ ya si nyagbe, se pi be bɔɔ ko kɛkɛ. Ngɔɔ lɛ kaa mele ko ngɛ mue. Loko nihi nɛ a ngɛ mele ɔ mi ɔ a yi ma ná wami ɔ, e sa nɛ a sle kɛ ba kpo. Ke pɔ tɔ nɔ ko he nɛ e kpa slemi ɔ, e ma gbo tlɔ wo ɔ mi. Jã kɛ̃ nɛ ke nɔ ko hu sle hluu nɛ e piɛ bɔɔ nɛ e maa su kpo nɛ pɔ tɔ e he nɛ e kpa slemi ɔ, lɛ hu e ma gbo. Ke wa suɔ kaa waa hi je ehe ɔ mi ɔ, e he hia nɛ waa ya nɔ nɛ waa to wa tsui si. E sa nɛ waa pee wa ní kaa bɔfo Paulo. E de ke: “Wa kɔni mi jɔ̃ we.”​—2 Korinto Bi 4:1, 16.

¹⁸ Kaa bɔ nɛ Paulo ná nɔ mi mami kaa Yehowa maa ye bua lɛ konɛ e to e tsui si kɛ ya si nyagbe ɔ, wɔ hu wa ma nyɛ maa pee jã. Paulo ngma ke: “Nɔ nɛ suɔ wɔ ɔ haa wa yeɔ kunimi babauu. Ejakaa i ngɛ nɔ mi mami kaa gbenɔ jio, wami jio, hiɔwe bɔfohi jio, nɔ yeli kpa komɛ nɛ ngɛ hiɔwe jio, níhi nɛ ngɛ jio, níhi nɛ maa ba jio, he wami kpa ko jio, hiɔwe lokoo jio, zugba sisi jio, níhi nɛ a bɔ ɔ a mi eko jio, Mawu suɔmi nɛ wa ná ngɛ Kristo Yesu, wa Nyɔmtsɛ ɔ mi ɔ, ní nɛ ɔmɛ ekoeko be nyɛe ma gba wɔ kɛ je mi.” (Roma Bi 8:37-39) Ngɛ anɔkuale mi ɔ, be komɛ ɔ, pɔ maa tɔ wa he. Se nyɛ ha nɛ waa kase Gideon kɛ nyumuhi nɛ a piɛɛ e he ɔ. Pɔ tɔ a he mohu lɛɛ, se a ya nɔ nɛ a nyɛɛ a he nyɛli ɔmɛ a se!​—Manyadali 8:4.