Felisa: A fɔ mi ngɛ Spain, nɛ wa weku ɔ be nɔ́ ko tsɔ. Wa yaa Katoliki sɔlemi ɔ, nɛ waa kɛ Mawu jami fiɛ we. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, ye weku li ɔmɛ a kpɛti nihi 13 sɔmɔ kaa Roma osɔfohi aloo a tsu ní ha sɔlemi ɔ. Ye yayo nyɛminyumu ko ji osɔfo nɛ e tsɔɔ ní ngɛ Katoliki sukuu ko hulɔ. Benɛ e gbo ɔ, Pope John Paul nɛ ji enyɔne ɔ wo e hɛ mi nyami, nɛ e tsɔɔ kaa e ji he tsɔli ɔmɛ a kpɛti nɔ kake. Ye papaa ji sɔlɔ, nɛ ye yayo ji ngmɔ hulɔ. A fɔ wɔ nihi kakaaka kpaanyɔ, imi ji nɔkɔtɔma.

Benɛ i ye jeha 12 ɔ, a bɔni ta hwumi ngɛ Spain ma a mi. Benɛ ta a ba nyagbe ɔ, a wo ye papaa tsu, ejakaa e bua jɔɛ bɔ nɛ amlaalo ɔ plɛɔ kɛ tsuɔ níhi a he ní ha a he. Si himi ɔ mi ba wa ha ye yayo, nɛ nɔ́ nɛ wa maa ye po pee dengme. Enɛ ɔ he ɔ, e ngɔ ye seni yihi etɛ nɛ ji Araceli, Lauri, kɛ Ramoni kɛ ho Roma sistahi a hihe ko ngɛ Bilbao ya konɛ a ya hi lejɛ ɔ. A naa niye ní nɛ a yeɔ nɛ a tɔɔ ngɛ lejɛ ɔ.

Araceli: Jamɛ a be ɔ mi ɔ, i ye jeha 14, Lauri ye jeha 12, nɛ Ramoni ye jeha 10. Wa hɛ jaa ngɛ wa weku ɔ he wawɛɛ. Ngɛ Roma sistahi a hihe ɔ, ní tsumi nɛ wa tsuɔ ji lejɛ ɔ dlami. Jeha enyɔ se ɔ, Roma sista amɛ ngɔ wɔ kɛ ho Roma sistahi a hihe ngua ko nɛ ngɛ Zaragoza a ya. A hyɛɛ nihi nɛ a bwɔ ɔ a nɔ ngɛ lejɛ ɔ. Wa tsuɔ ní wawɛɛ nɛ wa dlaa kpata a mi, enɛ ɔ he ɔ, pɔ tɔɔ wa he wawɛɛ.

Felisa: Benɛ a ngɔ ye nyɛmiyi ɔmɛ kɛ ho Zaragoza ya a, ye yayo kɛ ye tsɛko nɛ lɛ ji osɔfo ngɛ ma a mi ɔ ma a juɛmi nya si kaa a maa ngɔ imi hu kɛ ho lejɛ ɔ ya. A ngɛ hlae nɛ ma je ma a mi konɛ nyumuyo ko nɛ ngɛ ye se nyɛɛe ɔ nɛ ko na mi hu. Akɛnɛ i suɔ Mawu he je ɔ, ye bua jɔ kaa ma ya hi Roma sistahi a hihe ɔ. I yaa sɔlemi daa ligbi, nɛ i suɔ kaa ma pee Katoliki bi a ma se sane kpakpa fiɛɛlɔ kaa bɔ nɛ ye tsɛko bi ɔ ngɛ pee ngɛ Africa a.

Se benɛ i ngɛ sɔlemi we ɔ, i na kaa i nyɛ we nɛ  ma pee níhi fuu nɛ i suɔ kaa ma pee ɔ. I suɔ kaa ma ya sɔmɔ Mawu ngɛ ma kpa ko nɔ, se Roma sista amɛ wui mi he wami nɛ ma pee jã. Enɛ ɔ he ɔ, benɛ i ye jeha kake ngɛ lejɛ ɔ, i kpale kɛ ho we mi ya, nɛ i ya sɔmɔ ye tsɛko ɔ nɛ ji Roma osɔfo ɔ. I tsuɔ we mi ní tsumihi, nɛ daa gbɔkuɛ ɔ, waa kɛ Rosary ɔ sɔleɔ. Ye bua jɔɔ he kaa ma to mɔmɔhi nɛ ngɛ sɔlemi we ɔ, nɛ ma tsu Maria amaga a kɛ “he tsɔli” ɔmɛ a amaga amɛ a he.

Araceli: Benɛ i ngɛ Zaragoza a, i kã kekleekle kita nɛ e he hia kaa nɔ ko nɛ kã loko e ba pee Roma sista a. Lɔ ɔ se ɔ, Roma sista amɛ gba i kɛ ye nyɛmimɛ ɔmɛ ɔ wa mi. A ngɔ mi kɛ ho Roma sistahi a hihe ko ngɛ Madrid ɔ ya, nɛ a ngɔ Lauri hu kɛ ho Roma sistahi a hihe ko ngɛ Valencia a ya. Ramoni lɛɛ e tlɔ Zaragoza. Benɛ i ngɛ Madrid ɔ, i kã kita enyɔne nɛ a kãa loko nɔ ko ba peeɔ Roma sista a. Nihi fuu ba hi Roma sistahi a hihe ɔ. Nimli nɛ ɔmɛ a kpɛti ni komɛ ji sukuu bihi kɛ nihi nɛ a bwɔ. Enɛ ɔ he ɔ, ní tsumi ngɛ lejɛ ɔ wawɛɛ nitsɛ. I tsu ní ngɛ hiɔ tsami he nɛ ngɛ Roma sistahi a hihe ɔ.

I hyɛ blɔ kaa ma ba pee Roma sista. I susu kaa wa ma ná deka kɛ ha Baiblo ɔ kanemi kɛ e kasemi, se e ya bɛ mi jã. Nɔ ko kane we Baiblo ɔ hyɛ, nɛ nɔ ko hu tui Mawu kɛ Yesu a he munyu hyɛ. I kase Latin gbi ɔ bɔɔ, nɛ e i kase Katoliki “he tsɔli” ɔmɛ a he ní, nɛ i ja Maria. Behi fuu ɔ, wa tsuɔ ní tsumi kpakpataa.

I ba bɔni pɔtɔtɔɛ he numi wawɛɛ, nɛ i hao. I na kaa ke i ya tsu ní nɛ i ye bua ye weku li mohu ɔ, se nami maa hi he pe ní nɛ i ngɛ tsue ngɛ Roma sista amɛ a hihe ɔ nɛ sika a ngɛ ni kpahi a kotoku mi sɛe ɔ. Lɔ ɔ he ɔ, i kɛ Roma sista amɛ a nya dalɔ ɔ sɛɛ he ní, nɛ i de lɛ kaa i suɔ nɛ ma je. Se e ha nɛ a ngmɛ si nya mi wo ye yi. E susu kaa lɔ ɔ ma ha nɛ ma tsake ye juɛmi.

Roma sista amɛ je mi ngɛ tsu ɔ mi, se benɛ a yɔse kaa loloolo ɔ, i suɔ kaa ma je sɔlemi we ɔ, a kpale ngmɛ si nya mi wo ye yi. A pee jã si etɛ sɔuu, nɛ benɛ a na kaa i tsakee we ye juɛmi ɔ, a de mi kaa ke i suɔ kaa ma je ɔ, lɛɛ ma ngma munyu nɛ nyɛɛ se nɛ ɔ: “I ngɛ jee, ejakaa i suɔ nɛ ma sɔmɔ Satan mohu pe Mawu.” E pee mi dii bɔɔ. I suɔ kaa ma je niinɛ, se i mwɔ ye mi kpɔ kaa nɔ́ nɛ a ngɛ hlae nɛ ma ngma a lɛɛ, i be ngmae. Nyagbenyagbe ɔ, i de mɛ kaa i suɔ nɛ i kɛ osɔfo ɔ ma ya tu munyu. I bɔ lɛ nɔ́ ya nɔ ɔ. Osɔfo nɔkɔtɔma a ha osɔfo ɔ he blɔ kaa e ha nɛ ma kpale kɛ ho Roma sistahi a hihe nɛ ngɛ Zaragoza a ya. Benɛ i ya hi lejɛ ɔ nyɔhiɔ bɔɔ ko se ɔ, a ngmɛ mi blɔ nɛ i je kɛ ho we mi ya. Be bɔ ɔ se ɔ, Lauri kɛ Ramoni hu je Roma sistahi a hihe ɔ kɛ ho we mi ya.

Felisa: Pee se ɔ, i sɛ gba si himi mi, nɛ i ya hi Cantabria, ngɛ Spain. Loloolo ɔ, i yaa sɔlemi daa. Ligbi ko Hɔgba nɛ i ya sɔlemi ɔ, osɔfo ɔ mi mi fu nɛ e kpa ngmlaa nɛ e de ke, “Tse nyɛ na womi nɛ ɔ!” Kɛkɛ nɛ e ngɔ The Truth That Leads to Eternal Life womi ɔ kɛ tsɔɔ wɔ nɛ e de wɔ ke, “Ke nɔ ko ha nyɛ ti nɔ ko womi nɛ ɔ eko ɔ, nyɛ kɛ ba ha mi, loo nyɛ sake kɛ fɔ he!”

Jamɛ a be ɔ mi ɔ, i be womi ɔ eko, se i suɔ kaa ma ná eko. Ligbi bɔɔ komɛ a se ɔ, yi enyɔ komɛ ba wa we ɔ mi. A ji Yehowa Odasefohi, nɛ a ha mi jamɛ a womi ɔ eko. I kane womi ɔ jamɛ a gbɔkuɛ ɔ nɔuu. Benɛ a kpale ba slaa mi ɔ, a bi mi ke ji ma suɔ kaa a kɛ mi nɛ kase Baiblo ɔ lo, nɛ i kplɛɛ nɔ.

I suɔ nɛ ma sa Mawu hɛ mi be fɛɛ be. I ba kase anɔkuale nɛ kɔɔ Yehowa he ɔ, nɛ suɔmi nɛ i ngɛ ha lɛ ɔ mi ba bɔni wami. I suɔ nɛ ma tu Yehowa he munyu kɛ tsɔɔ nɔ fɛɛ nɔ. I ha nɛ a baptisi mi ngɛ jeha 1973 ɔ mi. Be fɛɛ be nɛ ma ná he blɔ ɔ, i bɔɔ mɔde nɛ i kɛ ye weku li ɔmɛ sɛɛɔ anɔkuale ɔ he ní. Se ye weku li ɔmɛ a bua jɔɛ anɔkuale ɔ he, titli ɔ, ye nyɛmiyo Araceli. A susu kaa nɔ́ nɛ i ngɛ kasee ɔ dɛ.

Araceli: Akɛnɛ benɛ i ngɛ Roma sistahi a hihe ɔ a kɛ mi hí si saminya he je ɔ, ye bua jɔɛ Katoliki jami ɔ he hu. Se daa Hɔgba a, i yaa sɔlemi, nɛ i kɛ Rosary ɔ sɔleɔ daa ligbi. Loloolo ɔ, i suɔ nɛ ma nu Baiblo ɔ sisi, i de Mawu ke e ye bua mi. Kɛkɛ nɛ Felisa de mi níhi nɛ e kase ɔ. E bua jɔ níhi nɛ e kase ɔ he wawɛɛ hluu po kaa i susu kaa e ngɛ godo nue. I kplɛɛ we nɔ́ nɛ e de ɔ nɔ.

Pee se ɔ, i kpale kɛ ho Madrid ya nɛ i ya tsu ní ngɛ lejɛ ɔ nɛ i sɛ gba si himi mi. Jehahi babauu ba pue mi, nɛ i to he hɛ kaa nihi nɛ a yaa sɔlemi daa a kɛ Yesu tsɔɔmi ɔmɛ tsu we ní. Enɛ ɔ he ɔ, i kpa sɔlemi yami. I be hemi kɛ yemi ngɛ “he tsɔli” ɔmɛ a mi, nɛ i he we yi hu kaa hɛl la ko ngɛ, nɛ i susuu we hu kaa ke nɔ ko pee yayami kɛ si Mawu ɔ, osɔfo ma nyɛ maa ngɔ nɔ ɔ he yayami kɛ pa lɛ. I kpata amagahi nɛ i kɛ tsuɔ ní ngɛ jami mi ɔ tsuo a hɛ mi. I li kaa nɔ́ nɛ i ngɛ pee ɔ da loo e dɛ. Ye nine mi wo nyu mohu lɛɛ, se i yaa nɔ nɛ i sɔleɔ ha Mawu nɛ i deɔ lɛ ke: “I suɔ nɛ ma le mo. Moo ye bua mi!”  I kai kaa Yehowa Odasefohi ba si ye sinya a si abɔ, se i pui a nya mi. I he we jami ko yi hu.

Jamɛ a be ɔ mi ɔ, ye senɔ Lauri ngɛ France, nɛ Ramoni hu ngɛ Spain. Maa pee jeha 1980 ɔ mi ɔ, Yehowa Odasefohi kɛ mɛ bɔni Baiblo ɔ kanemi. I susu kaa mɛ hu a ngɛ mɛ sisie kaa bɔ nɛ a sisi Felisa a. Yiheyo ko ngɛ wa kpɔ ɔ mi nɛ a tsɛɛ lɛ ke Angelines. Ligbi ko ɔ, i kɛ lɛ kpe, nɛ wa ba pee huɛmɛ. Lɛ hu e ji Yehowa Odasefo no. Angelines kɛ e huno ɔ bi mi si abɔ ke ji ma suɔ kaa a kɛ mi nɛ kase Baiblo ɔ. E ngɛ mi kaa i de ke ye bua jɔɛ jami ko he hu mohu lɛɛ, se a yɔse kaa i suɔ wawɛɛ kaa ma le níhi nɛ ngɛ Baiblo ɔ mi ɔ. Nyagbenyagbe ɔ, i de mɛ ke: “I suɔ kaa i kɛ nyɛ maa kase Baiblo ɔ. Se i suɔ nɛ ma kane ngmamihi ngɛ imi nitsɛ ye Baiblo ɔ mi!” I ngɛ Nácar-Colunga Baiblo ɔ eko.

Felisa: Benɛ a baptisi mi ngɛ jeha 1973 ɔ mi ɔ, Yehowa Odasefohi nɛ a ngɛ Santander nɛ ji, Cantabria ma ngua a mi ɔ a yibɔ ji 70. Wa hiaa blɔ kɛ yaa tsitsatsitsa nɛ wa fiɛɛɔ ngɛ kɔpehi abɔ nɛ a ngɛ lejɛ ɔ ní ɔmɛ a mi ɔ. Waa kɛ lɔle nguahi lɛ hiaa blɔ ɔ, nɛ pee se ɔ, waa kɛ lɔle tsɔwihi yaa kɔpe ɔmɛ a mi.

I kɛ nihi fuu kase Baiblo ɔ, nɛ a baptisi a kpɛti nihi 11. Nihi nɛ i kɛ mɛ kaseɔ Baiblo ɔ a ti nihi hiɛhiɛɛ ji Katoliki bi. I na kaa e sa nɛ ma to ye tsui si ha mɛ. Kaa bɔ nɛ e he be loko i yɔse kaa níhi nɛ i he ye ngɛ Katoliki jami ɔ mi ɔ ji lakpa a, jã kɛ̃ nɛ e ma he be loko mɛ hu a ma yɔse kaa níhi nɛ a he ye ɔ ji lakpa. I le kaa Baiblo ɔ kɛ Yehowa mumi klɔuklɔu ɔ pɛ lɛ ma nyɛ maa ye bua nɔ ko nɛ e tsake e susumi nɛ e nu anɔkuale ɔ sisi. (Hebri Bi 4:12) A baptisi ye huno Bienvenido nɛ jinɛ e ji polisi ɔ ngɛ jeha 1979 ɔ mi. Ye yayo hu bɔni Baiblo ɔ kasemi, se e kɛ we nɛ e gbo.

Araceli: Benɛ Yehowa Odasefohi kɛ mi bɔni Baiblo ɔ kasemi ɔ, i susu kaa i be nyɛe ma he mɛ maa ye. Se benɛ be ba pue mi ɔ, i susuu we jã hu. Yehowa Odasefohi tsɔɔ nihi Baiblo ɔ, nɛ a kɛ níhi nɛ a kaseɔ ngɛ Baiblo ɔ mi ɔ tsuɔ ní. Hemi kɛ yemi nɛ i ngɛ ngɛ Baiblo ɔ mi ɔ mi ba bɔni wami, nɛ i ná bua jɔmi pe sa a. Nihi nɛ a ngɛ wa kpɔ ɔ mi ɔ na kaa ye ní peepee tsake, nɛ a de mi ke, “Araceli, koo je blɔ nɛ o ngɛ nɔ nyɛɛe ɔ nɔ gblegbleegble!”

I kai kaa i sɔle nɛ i de Yehowa ke, “Yehowa, i naa mo si, kaa o ngmɛɛ we ye he, nɛ o ha mi he blɔhi fuu nɛ i na nɔ́ nɛ i ngɛ hlae ɔ, lɔ ɔ ji Baiblo ɔ mi anɔkuale nile ɔ.” I de ye nyɛmiyo Felisa konɛ e ngɔ ye he yayami kɛ pa mi akɛnɛ i kɛ lɛ tu munyu basabasa a he je. Kɛ je lɔ ɔ se ɔ, waa kɛ wa sibi sɛ nya hu, waa kɛ bua jɔmi sɛɛɔ Baiblo ɔ he ní. A baptisi mi ngɛ jeha 1989 ɔ mi, benɛ i ye jeha 61 ɔ.

Felisa: Amlɔ nɛ ɔ, i ye jeha 91. Ye huno ɔ gbo je ye he, nɛ i nyɛ we nɛ i tsuɔ babauu kaa sa a hu. Se loloolo ɔ i kaneɔ Baiblo ɔ daa ligbi, i yaa asafo mi kpehi, nɛ ligbi nɛ ma nyɛ ɔ, i yaa fiɛɛmi.

Araceli: I suɔ kaa i kɛ osɔfo ɔmɛ kɛ Roma sista amɛ tsuo maa sɛɛ Yehowa he ní, eko ɔ, akɛnɛ imi hu be ko nɛ be ɔ, i ji Roma sista a he je. I kɛ a ti ni komɛ sɛɛ ní kɛ bua jɔmi, nɛ i ha a ti nihi fuu womihi kɛ womi tɛtlɛɛhi. I kaiɔ osɔfo ɔmɛ a ti nɔ kake. I kɛ lɛ sɛɛ ní si enyɔ ko. E kplɛɛ nɔ́ nɛ i de lɛ ɔ nɔ. Lɔ ɔ se ɔ, e de mi ke: “He nɛ i wa kɛ su nɛ ɔ, jije ma ya ekohu? Mɛni ye sɔlemi bi ɔmɛ kɛ ye weku li ɔmɛ ma de?” I bi lɛ ke: “Mɛni Mawu hu ma de?” E na kaa nɔ́ nɛ i ngɛ dee ɔ da, nɛ i na kaa aywilɛho nu lɛ. Se e ngɛ kaa nɔ́ nɛ e nyɛ we nɛ e ná kã kɛ pee tsakemi.

I kaiɔ be nɛ ye huno ɔ de mi kaa e suɔ kaa e kɛ mi maa ya asafo mi kpe ɔ. Jamɛ be ɔ mi ɔ, e ye jeha 80, nɛ lɔ ɔ ji kekleekle be nɛ e ya asafo mi kpe. Kɛ je lɔ ɔ se ɔ, e pui asafo mi kpehi a yami mi hyɛ. E kase Baiblo ɔ, nɛ e je fiɛɛmi yami sisi. I kaiɔ bɔ nɛ waa kɛ bua jɔmi tsuɔ fiɛɛmi ní tsumi ɔ ha a. Ye huno ɔ gbo benɛ e piɛ ligbi enyɔ nɛ a maa baptisi lɛ.

Felisa: Benɛ i bɔni Yehowa sɔmɔmi ɔ, ye seni etɛ ɔmɛ te si kɛ wo mi. Se pee se ɔ, mɛ hu a ba kplɛɛ anɔkuale ɔ nɔ. Enɛ ɔ ji ní kpakpahi nɛ ya nɔ ngɛ ye si himi mi ɔ a kpɛti kake. Wɔ tsuo wa ba ná suɔmi kɛ ha Yehowa Mawu, nɛ wa peeɔ kake kɛ sɛɛɔ e kɛ e Munyu ɔ he ní! Amlɔ nɛ ɔ, wɔ tsuo wa ngɛ Yehowa sɔmɔe. *