Nɔ́ nɛ ɔ je sisi maa pee jeha 100 a se nɛ e ba nyagbe ngɛ jeha 1919 ɔ mi. Mɛni he je nɛ e he hia kaa waa pee tsakemi ngɛ bɔ nɛ wa nu nɔ́ nɛ ɔ sisi ha a he ɔ?

Odasehi tsuo tsɔɔ kaa ngɛ jeha 1919 ɔ mi ɔ, a kpɔ̃ Kristofohi nɛ a pɔ mɛ nu ɔ kɛ je Babilon Ngua a dɛ mi, nɛ a bua a nya kɛ wo asafo nɛ a tsu he ɔ mi. Mo susu enɛ ɔ he nɛ o hyɛ: Benɛ Mawu Matsɛ Yemi ɔ bɔni nɔ yemi ngɛ hiɔwe ngɛ jeha 1914 ɔ mi pɛ ɔ, a ka Mawu we bi ɔmɛ nɛ a hyɛ, nɛ bɔɔbɔɔbɔɔ ɔ, a tsu a he nɛ a je a he kɛ je lakpa jami he kulaa. * (Hyɛ sisi ningma.) (Malaki 3:1-4) Pee se ɔ, ngɛ jeha 1919 ɔ mi ɔ, Yesu hla “tsɔlɔ anɔkualetsɛ kɛ ní lelɔ ɔ” konɛ e ha Mawu we bi nɛ a tsu a he ɔ “a nya mi ngma ngɛ be nɛ sa mi.” (Mateo 24:45-47) Ngɛ jamɛ a jeha a mi nɔuu ɔ, a kpɔ̃ Mawu we bi ɔmɛ kɛ je Babilon Ngua a dɛ mi ngɛ okadi blɔ nɔ. (Kpojemi 18:4) Se mɛni be nɛ a ngɔ Mawu we bi ɔmɛ nyɔguɛ ɔ?

Be ko nɛ be ɔ, wa tsɔɔ kaa Babilon Ngua a ngɔ Mawu we bi nyɔguɛ be bɔɔ ko ngɛ jeha 1918 ɔ mi. March 15, 1992 Blɛfo gbi Hwɔɔmi Mɔ ɔ tsɔɔ kaa ngɛ jeha 1918 ɔ mi ɔ, Babilon Ngua a ngɔ Yehowa sɔmɔli nyɔguɛ kaa bɔ nɛ Babilon ngɔ Israel bi ɔmɛ nyɔguɛ ɔ. Se wa hla níhi fuu a mi nɛ wa na kaa a ngɔ Mawu we bi nyɔguɛ jehahi babauu loko e su jeha 1918 ɔ.

Gbami nɛ ngɛ Ezekiel 37:1-14 ɔ tsɔɔ kaa a maa ngɔ Mawu we bi ɔmɛ nyɔguɛ, nɛ pee se ɔ, a maa ngmɛɛ a he. Ezekiel na ngɛ nina ko mi kaa wuhi babauu nitsɛ ngɛ kɔ̃ ko mi. Yehowa de ke: “Israel ma a tsuo ngɛ kaa wu nɛ ɔ.” (Kuku 11) Enɛ ɔ kɔɔ Israel ma a he, nɛ pee se ɔ, e ma kɔ ‘Mawu Israel,’ nɛ ji nihi nɛ a pɔ mɛ nu ɔ a he. (Galatia Bi 6:16; Bɔfo Ɔmɛ A Ní Tsumi 3:21) Ngɛ nina a mi ɔ, wu ɔmɛ ba wami mi ekohu, nɛ a he hiɛ babauu. Enɛ ɔ tsɔɔ bɔ nɛ a kpɔ̃ Mawu we bi ɔmɛ kɛ je nyɔguɛ yemi mi ngɛ Babilon Ngua a dɛ mi ngɛ jeha 1919 ɔ mi. Se ngɛ mɛni blɔ nɔ nɛ gbami nɛ ɔ tsɔɔ kaa a pee mɛ nyɔguɛ be kɛkɛɛ ɔ?

Kekleekle ɔ, Ezekiel na kaa gbogboehi a wu ɔmɛ “gbli kadokado.” (Ezekiel 37:2, 11) Enɛ ɔ tsɔɔ kaa ni ɔmɛ gbo be kɛkɛɛ. Nɔ́ nɛ ji enyɔ ɔ, Ezekiel na  kaa gbogboe ɔmɛ ba wami mi bɔɔbɔɔbɔɔ, se pi si kake. E nu nɛ “wu ɔmɛ bɔni a he mimiɛmi kɛ a sibi a he sami kpɛkpɛ kpɛkpɛ; nɛ wu kɛ wu tsa.” Lɔ ɔ se ɔ, e na kaa “pani kɛ lo ba ha wu ɔmɛ a he.” Nɛ he womi ba ha lo ɔmɛ a nɔ. Pee se ɔ, “mumi ba gbogboe ɔmɛ a mi; a ba pee hɛ kali.” Nyagbenyagbe ɔ, benɛ gbogboe ɔmɛ ba wami mi ekohu ɔ, Yehowa ha nɛ a ya hi mɛ nitsɛmɛ a zugba nɔ. Ní nɛ ɔmɛ tsuo ma he be.​—Ezekiel 37:7-10, 14.

A gba ngɔ fɔ si kaa a maa nu Israel bi ɔmɛ kɛ ho nyɔguɛ tso mi ya be kɛkɛɛ, nɛ e ba mi jã. Israel bi ɔmɛ a nyɔguɛ yemi ɔ je sisi ngɛ jeha 740 loko a fɔ Kristo. Jamɛ a be ɔ mi ɔ, a fie Israel wɛtso nyɔngma a, nɛ a ji yiti je matsɛ yemi kɛ je a zugba a nɔ. Pee se ɔ, ngɛ jeha 607 loko a fɔ Kristo ɔ mi ɔ, Babilon bi ɔmɛ ba kpata Yerusalem ma a hɛ mi, nɛ a fie wɛtsohi enyɔ nɛ piɛ nɛ ji Yuda matsɛ yemi nɛ ngɛ woyi je ɔ kɛ je a zugba a nɔ. Lɔ ɔ se ɔ, ngɛ jeha 537 loko a fɔ Kristo ɔ mi ɔ, Israel bi ɔmɛ a nyɔguɛ yemi ɔ ba nyagbe. A ngmɛɛ Yuda bi ɔmɛ a kpɛti nihi bɔɔ nɛ piɛ ɔ a he, nɛ a ya ma sɔlemi we ɔ ekohu ngɛ Yerusalem nɛ a sɔmɔ Yehowa ngɛ lejɛ ɔ.

Ní nɛ ɔmɛ tsuo tsɔɔ kaa Babilon Ngua a ngɔ Kristofohi nɛ pɔ mɛ nu ɔ nyɔguɛ be kɛkɛɛ, se pi kɛ je jeha 1918 kɛ ya si jeha 1919 ɔ mi pɛ. Yesu hu tu be gagaaga nɛ ɔ he munyu. E tsɔɔ kaa lakpa Kristofohi nɛ a ngɛ kaa hu ɔ kɛ “matsɛ yemi ɔ mi bimɛ ɔmɛ” nɛ a ji wu kpakpa a tsuo maa wa kɛ bla. (Mateo 13:36-43) Ngɛ jamɛ a be ɔ mi ɔ, Kristofohi anɔkualetsɛmɛ bɔɔ ko pɛ nɛ piɛ. Nihi babauu nɛ a deɔ ke a ji Kristofohi ɔ kplɛɛ lakpa tsɔɔmi nɔ, nɛ a ba pee hemi kɛ yemi kuali. Enɛ ɔ he je nɛ wa ma nyɛ ma de ke Babilon Ngua a ngɔ Kristofohi asafo ɔ nyɔguɛ ɔ nɛ. Nyɔguɛ yemi nɛ ɔ je sisi maa pee jeha 100 a se. Nɛ a hi nyɔguɛ yemi nɛ ɔ mi hluu kɛ ya si benɛ a tsu Mawu mumi mi sɔlemi we ɔ he.​—Bɔfo Ɔmɛ A Ní Tsumi 20:29, 30; 2 Tesalonika Bi 2:3, 6; 1 Yohane 2:18, 19.

Ngɛ jeha lafahi abɔ nɛ ɔmɛ a mi ɔ, osɔfohi kɛ ma nɔ yeli suɔ kaa a maa ye nihi a nɔ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, a tsi nihi a nya kaa a ko hɛɛ Baiblo ɔ aloo a ko kane Baiblo ɔ ngɛ gbi nɛ a ma nyɛ maa nu sisi mi. Ni komɛ po nɛ a na mɛ kaa a ngɛ Baiblo ɔ kanee ɔ, a nu mɛ nɛ a fĩ mɛ wo tso he nɛ a sã mɛ. Nɛ a gbla nihi nɛ a tu munyu kɛ si níhi nɛ osɔfo ɔmɛ peeɔ ɔ hu a tue wawɛɛ. E ngɛ kaa nɔ́ nɛ nɔ ko nɔ ko nyɛ we nɛ e kase anɔkuale ɔ aloo e tsɔɔ nihi anɔkuale ɔ.

Jehanɛ hu ɔ, wa na ngɛ Ezekiel nina a mi kaa Mawu we bi ɔmɛ kpale ba wami mi ekohu, nɛ bɔɔbɔɔbɔɔ  ɔ, a kpɔ̃ mɛ kɛ je lakpa jami mi. Lɛɛ mɛni be enɛ ɔ je sisi, nɛ mɛni blɔ nɔ a gu kɛ pee jã? Ngɛ nina a mi ɔ, e de ke wu ɔmɛ bɔni “a sibi he sami kpɛkpɛ kpɛkpɛ.” Enɛ ɔ je sisi benɛ e piɛ jeha lafa bɔɔ komɛ nɛ nyagbe be ɔ maa su ɔ. Jamɛ a be ɔ mi ɔ, e ngɛ mi kaa lakpa tsɔɔmihi pɔ he mohu lɛɛ, se anɔkualetsɛmɛ komɛ ngɛ nɛ a suɔ kaa a maa le anɔkuale ɔ nɛ a sɔmɔ Mawu. A kase Baiblo ɔ, nɛ a bɔ mɔde wawɛɛ kaa a ma de nihi nɔ́ nɛ a ngɛ kasee ɔ. Ni komɛ hu bɔ mɔde wawɛɛ kaa a maa tsɔɔ Baiblo ɔ sisi kɛ ya gbihi nɛ nihi ma nyɛ maa nu sisi a mi.

Lɔ ɔ se ɔ, maa pee jeha 1870 ɔ mi ɔ, e ngɛ kaa nɔ́ nɛ lo kɛ he womi bɔni wu ɔmɛ a he bami. Charles Taze Russell kɛ e huɛmɛ bɔ mɔde wawɛɛ nɛ a hla Baiblo ɔ mi anɔkuale ɔ, nɛ a sɔmɔ Yehowa. A gu Hwɔɔmi Mɔ ɔ kɛ womi kpahi a nɔ kɛ ye bua nihi konɛ a nu anɔkuale ɔ sisi. Pee se ɔ, “Photo-Drama of Creation” nɛ a pee ngɛ jeha 1914 ɔ mi ɔ kɛ womi nɛ ji The Finished Mystery nɛ a pee ngɛ jeha 1917 ɔ mi ɔ ye bua Yehowa we bi nɛ a hemi kɛ yemi ɔ mi wa. Nyagbenyagbe ɔ, ngɛ jeha 1919 ɔ mi ɔ, e ngɛ kaa nɔ́ nɛ Yehowa ha e we bi ɔmɛ ba wami mi nɛ e ha mɛ ma ehe. Kɛ je jamɛ a be ɔ mi kɛ ma nɛ ɔ, nihi nɛ a ngɛ hɛ nɔ kami kaa a maa hi si kɛ ya neneene ngɛ zugba a nɔ ɔ ba piɛɛ nihi nɛ a pɔ mɛ nu ɔ a he. A kɛ mɛ tsuo ngɛ Yehowa sɔmɔe, nɛ a ba pee nimli nɛ a he “hiɛ babauu nitsɛ.”​—Ezekiel 37:10; Zakaria 8:20-23. *​—Hyɛ sisi ningma.

E ngɛ heii kaa Babilon Ngua a ngɔ Mawu we bi nyɔguɛ ngɛ jeha 100 a se. Jamɛ a be ɔ mi nɛ nihi fuu ba pee hemi kɛ yemi kuali ɔ nɛ. A kplɛɛ lakpa tsɔɔmihi a nɔ, nɛ a kua anɔkuale ɔ. Jehahi babauu ba be nɛ nihi ná we he blɔ nɛ a kɛ ma sɔmɔ Yehowa kaa bɔ nɛ e ba ngɛ Israel bi ɔmɛ a be ɔ mi benɛ a ngɔ mɛ nyɔguɛ ɔ. Se mwɔnɛ ɔ, a ngɛ anɔkuale ɔ fiɛɛe kɛ ngɛ nihi tsuo hae. Wa bua jɔɔ wawɛɛ kaa wa ngɛ be nɛ “ní leli ɔmɛ nɛ nyɛɛ ma a hɛ mi ɔ ma kpɛ” ɔ mi! A maa “tsukɔ nihi babauu a he, nɛ a he ma tsɔ,” nɛ a maa pɛtɛ anɔkuale jami he!​—Daniel 12:3, 10.

Wa li blɔ tutuutu nɔ nɛ Satan gu kɛ tsɔɔ Yesu sɔlemi we ɔ.

Baiblo ngmali nɛ ji Mateo kɛ Luka tsuo ngma nɔ́ nɛ ya nɔ ɔ. Mateo de ke, ‘Abosiami ngɔ’ Yesu kɛ ya Yerusalem, nɛ ‘e kɛ lɛ ya da sɔlemi we ɔ yi mi ploplooplo.’ (Mateo 4:5) Luka hu de ke, ‘Abosiami ngɔ Yesu kɛ ba Yerusalem, nɛ e kɛ lɛ ba da sɔlemi we ɔ yi mi ploplooplo ɔ.’​—Luka 4:9.

Be ko nɛ be ɔ, wa ngma ngɛ wa womi ɔmɛ a mi kaa benɛ Satan ka Yesu ɔ, eko ɔ, e kɛ Yesu yɛ sɔlemi we ɔ nitsɛnitsɛ. March 1, 1961 Blɛfo gbi Hwɔɔmi Mɔ ɔ ngɔ enɛ ɔ kɛ to nɔ́ nɛ ya nɔ benɛ Satan ngɔ Yesu kɛ ya da yoku gagaaga ko nɔ nɛ e ngɔ je ɔ mi matsɛ yemi ɔmɛ kɛ tsɔɔ lɛ nɛ e kɛ ka lɛ ɔ he. Hwɔɔmi Mɔ ɔ tsɔɔ kaa yoku ko be nɛ́ ke nɔ ko da nɔ ɔ, e ma nyɛ maa na je ɔ mi matsɛ yemi ɔmɛ tsuo. Lɔ ɔ se ɔ, Hwɔɔmi Mɔ ɔ tsɔɔ kaa jã kɛ̃ nɛ eko ɔ, Satan kɛ Yesu yɛ sɔlemi we ɔ nitsɛnitsɛ. Se munyu komɛ nɛ a ngma ngɛ Hwɔɔmi Mɔ ɔ mi pee se ɔ tsɔɔ kaa ke Yesu  tu kɛ je sɔlemi we ɔ yi mi ɔ, jinɛ eko ɔ, e ko gbo.

Ni komɛ tsɔɔ kaa, akɛnɛ pi Levi no ji Yesu he je ɔ, jinɛ a ko ngmɛ́ lɛ blɔ nɛ e ko ya da sɔlemi we ɔ yi mi. Lɔ ɔ he ɔ, a tsɔɔ kaa benɛ Satan ka lɛ ɔ, eko ɔ, e kɛ sɔlemi we ɔ tsɔɔ Yesu ngɛ nina mi. Jeha lafahi abɔ nɛ be ɔ, a kɛ Ezekiel hu ya sɔlemi we ko ngɛ nina mi.​—Ezekiel 8:3, 7-10; 11:1, 24; 37:1, 2.

Se ke e ngɛ mi niinɛ kaa Satan kɛ Yesu ya sɔlemi we ɔ ngɛ nina mi ɔ, eko ɔ, ni komɛ ma bi ke:

• Anɛ jinɛ Yesu ko susu kaa demi nɛ Satan de lɛ kaa e tu kɛ je sɔlemi we ɔ yi mi ɔ ji ka lo?

• Benɛ Satan de Yesu kaa e ha nɛ tɛhi nɛ plɛ pee abolo ɔ, tɛ nitsɛnitsɛhi a he munyu e tu ɔ nɛ. Benɛ e de Yesu ke e kpla si nɛ e ja lɛ ɔ, pi nina mi nɛ Satan de ke e pee jã ngɛ. Lɔ ɔ he ɔ, e ma nyɛ maa ba kaa Satan ngɛ hlae nɛ Yesu nɛ tu kɛ je sɔlemi we ɔ yi mi nitsɛnitsɛ?

Se ke Satan je we ní nɛ ɔmɛ kɛ tsɔɔ Yesu ngɛ nina mi nɛ e kɛ lɛ ya sɔlemi we ɔ nitsɛnitsɛ ɔ, eko ɔ, ni komɛ ma bi ke:

• Anɛ sɔlemi we ɔ yi mi nɛ Yesu ya da a tsɔɔ kaa Yesu tɔ̃ Mlaa a nɔ lo?

• Mɛni blɔ nɔ Yesu gu kɛ je nga a nɔ kɛ ho sɔlemi we ɔ ya ngɛ Yerusalem?

Nyɛ ha nɛ wa susu sane kpahi nɛ kɔɔ ka nɛ ɔ he ɔ a he, konɛ lɔ ɔ nɛ ye bua wɔ nɛ waa na nyagbe sane bimi enyɔ nɛ ɔmɛ a heto.

Tsɔɔlɔ kpanaa ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke D. A. Carson ɔ ngma kaa Hela munyu nɛ a tsɔɔ sisi ke “sɔlemi we” nɛ a kɛ tsu ní ngɛ Mateo kɛ Luka womi ɔmɛ a mi ɔ ma nyɛ maa da si kɛ ha sɔlemi we ɔ tsuo, se pi sɔlemi we ɔ kpo ɔ nɔ he nɛ Levi bi ɔmɛ pɛ nɛ a ngɛ he blɔ kaa a yaa a. Tsu ko nɛ ngɛ sɔlemi we ɔ woyi je ngɛ puje he blɔ ɔ yi mi ngɛ tɛtlɛɛ. Lejɛ ɔ ji he nɛ ya hiɔwe pe kulaa ngɛ sɔlemi we ɔ. Eko ɔ, jamɛ a tsu ɔ yi mi nɛ Satan ngɔ Yesu kɛ ya da a nɛ. Lejɛ ɔ kɛ Kidron Kɔ ɔ mi kɛmi maa pee nanewɛɛ 450. Yi nɔ sane ngmalɔ ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Josephus ɔ tsɔɔ kaa jamɛ a tsu ɔ ya hiɔwe wawɛɛ nitsɛ, nɛ ke nɔ ko daa si ngɛ jamɛ a tsu ɔ yi mi ɔ, e “hɛ mi ma nyɛ ma yu lɛ.” E ngɛ mi kaa pi Levi no ji Yesu mohu lɛɛ, se e ma nyɛ ma ya da si ngɛ lejɛ ɔ nɛ nɔ ko be nɔ́ ko dee.

Se mɛni blɔ nɔ Yesu gu kɛ je nga a nɔ kɛ ba sɔlemi we ɔ ngɛ Yerusalem ɔ? Wa li tutuutu. Nɔ́ nɛ Baiblo ɔ de kɛkɛ ji kaa a ngɔ Yesu kɛ ya Yerusalem. Baiblo ɔ tsɔɔ we he tutuutu nɛ Yesu je kɛ ho Yerusalem ya, aloo be abɔ nɛ Satan kɛ ka lɛ. E ma nyɛ maa ba kaa Yesu nyɛɛ kɛ ya Yerusalem, e ngɛ mi kaa jã peemi ma he lɛ be fuu mohu.

Benɛ Satan ngɔ “matsɛ yemihi tsuo nɛ ngɛ je ɔ mi” ɔ kɛ tsɔɔ Yesu ɔ, eko ɔ, e pee jã ngɛ nina mi, ejakaa yoku ko be zugba a nɔ nɛ ke nɔ ko da nɔ ɔ, e ma nyɛ maa na matsɛ yemi nɛ ɔmɛ tsuo. Eko ɔ, kaa bɔ nɛ wa nyɛɔ jeɔ je ɔ mi hehi slɔɔtoslɔɔtohi ngɛ sini nɔ kɛ tsɔɔ nɔ ko ɔ, jã kɛ̃ nɛ Satan hu pee. Eko ɔ, Satan ngɔ matsɛ yemi ɔmɛ kɛ tsɔɔ Yesu ngɛ nina mi mohu lɛɛ, se e suɔ kaa Yesu nɛ kpla si nitsɛnitsɛ nɛ e ja lɛ. (Mateo 4:8, 9) Enɛ ɔ he ɔ, benɛ Satan ngɔ Yesu kɛ ya sɔlemi we ɔ, e ma nyɛ maa ba kaa e suɔ nɛ Yesu nɛ ngɔ e wami kɛ wo oslaa mi nɛ e tu kɛ je sɔlemi we ɔ yi mi. Se Yesu pee we jã. Kaa nina kɛkɛ nɛ Satan je kɛ tsɔɔ Yesu ɔ, jinɛ enɛ ɔ ko pee we ka ha Yesu!

Enɛ ɔ he ɔ, e ma nyɛ maa ba kaa Yesu ya Yerusalem nitsɛnitsɛ nɛ e ya da si ngɛ sɔlemi we ɔ yi mi ploplooplo ɔ. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, kaa bɔ nɛ wa de kɛ sɛ hlami ɔ, wa li tutuutu kaa Satan tsɔɔ Yesu sɔlemi we ɔ ngɛ nina mi aloo e kɛ lɛ ya lejɛ ɔ nitsɛnitsɛ. Se wa ma nyɛ ma ná nɔ mi mami kaa Satan ka Yesu si abɔ, nɛ Yesu da eko fɛɛ eko nya.