1. Ke ni hehi ba wa kpe ɔmɛ kekleekle be ɔ, mɛni a yɔseɔ? (Hyɛ foni ɔ hulɔ.)

 NGƆƆ lɛ kaa nyumu ko kɛ e yo ya asafo mi kpe ngɛ Yehowa Odasefo ɔmɛ a Matsɛ Yemi Asa a nɔ kekleekle be. A bua jɔ bɔ nɛ a he mɛ atuu ha kɛ suɔmi nɛ ngɛ nyɛmimɛ ɔmɛ a kpɛti ɔ he wawɛɛ. Benɛ a kpa nɛ a yaa we mi ɔ, yo ɔ de ke, ‘Yehowa Odasefo ɔmɛ ngɛ slɔɔto kulaa, a ngɛ bua jɔmi wawɛɛ.’

2. Mɛni he je nɛ ni komɛ a nane tɔ̃tɔ̃ ɔ?

² Suɔmi nɛ ngɛ Yehowa we bi a kpɛti ɔ sa kadimi wawɛɛ. Se ngɛ anɔkuale mi ɔ, Yehowa Odasefohi hu yi mluku. (1 Yoh. 1:8) Enɛ ɔ he ɔ, ke wa ngɛ nihi nɛ a ngɛ asafo ɔ mi lee ɔ, wa ma nyɛ maa hi a gbɔjɔmi komɛ nae. (Rom. 3:23) Aywilɛho sane ji kaa nihi fuu ha nɛ ni kpahi a gbɔjɔmi tɔ̃tɔ̃ a nane.

3. Mɛni kadiɔ Yesu se nyɛɛli anɔkualetsɛmɛ? (Yohane 13:34, 35)

³ Mo susu ngmami nɛ a ngɔ ní kasemi ɔ kɛ da nɔ ɔ he ekohu nɛ o hyɛ. (Kane Yohane 13:34, 35.) Mɛni ji nɔ́ titli nɛ ma kadi anɔkuale Kristofohi? Lɔ ɔ ji suɔmi, se pi a gbɔjɔmihi. Mo kadi hu kaa Yesu de we ke: ‘Lɔ ɔ ma ha nɛ nyɛ maa le kaa nyɛ ji ye kaseli,’ mohu ɔ, e de ke: “Lɔ ɔ ma ha nɛ nihi tsuo maa le kaa nyɛ ji ye kaseli.” Ngɛ anɔkuale mi ɔ, Yesu ngɛ tsɔɔe kaa nihi nɛ a be asafo ɔ mi ɔ hu ma yɔse e se nyɛɛli anɔkualetsɛmɛ kɛ gu suɔmi nɛ maa hi a kpɛti ɔ nɔ.

4. Mɛni nɛ ni komɛ maa suɔ nɛ a le ngɛ anɔkuale Kristofohi a he?

⁴ Nihi nɛ a pi Yehowa Odasefohi ɔ a kpɛti ni komɛ ma nyɛ ma bi ke: ‘Mɛni blɔ nɔ nɛ suɔmi kadiɔ Yesu se nyɛɛli  anɔkualetsɛmɛ? Mɛni blɔ nɔ Yesu gu kɛ je suɔmi kpo kɛ tsɔɔ e bɔfo ɔmɛ? Mwɔnɛ ɔ, mɛni blɔ nɔ wa ma nyɛ maa gu kɛ kase e nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ?’ Ngɛ anɔkuale mi ɔ, Odasefo ɔmɛ hu bɔɔ mɔde kaa a ma susu sane bimi nɛ ɔmɛ a he. Jã nɛ wa maa pee ɔ, maa ye bua wɔ nɛ wa je suɔmi nɛ mi kuɔ kpo kɛ tsɔɔ wa sibi, titli, ke wa le a gbɔjɔmihi po.​—Efe. 5:2.

5. Moo tsɔɔ Yesu munyu nɛ ngɛ Yohane 15:12, 13 ɔ nya.

⁵ Yesu ha nɛ e pee heii kaa e se nyɛɛli ɔmɛ ma je suɔmi kpo kɛ tsɔɔ a sibi ngɛ blɔ klɛdɛɛ ko nɔ. (Kane Yohane 15:12, 13.) Mo kadi kaa Yesu fã mɛ ke: “Nyɛɛ suɔ nyɛ sibi kaa bɔ nɛ i suɔ nyɛ ɔ.” Mɛni enɛ ɔ tsɔɔ? Kaa bɔ nɛ Yesu tsɔɔ ɔ, e ma bi nɛ e se nyɛɛli ɔmɛ nɛ a suɔ ni kpahi wawɛɛ pe mɛ nitsɛmɛ a he, loo a je suɔmi kpo kɛ tsɔɔ a nyɛmimɛ Kristofohi nɛ́ a pee klaalo kaa a maa ngɔ a wami kɛ ha ngɛ a he ke e he ba hia nɛ a pee jã. b

6. Mɛni blɔ nɔ nɛ Mawu Munyu ɔ ha nɛ wa na kaa suɔmi he hia wawɛɛ?

⁶ Mawu Munyu ɔ ha nɛ wa na kaa suɔmi he hia wawɛɛ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, nihi fuu a bua jɔ ngmami nɛ nyɛɛ se nɛ ɔmɛ a he wawɛɛ: “Mawu ji suɔmi.” (1 Yoh. 4:8) “E sa nɛ o suɔ o nyɛmi kaa bɔ nɛ o suɔ o he ɔ.” (Mat. 22:39) “Suɔmi haa yayami babauu nɔ.” (1 Pet. 4:8) “Suɔmi se pui gblegbleegble.” (1 Kor. 13:8) Ngmami nɛ ɔmɛ kɛ ekpahi tsɔɔ heii kaa e he hia nɛ wa je su nɛ se be nɛ ji suɔmi ɔ kpo.

7. Mɛni he je nɛ Satan be nyɛe ma ha nɛ kake peemi kɛ suɔmi nitsɛnitsɛ nɛ hi nihi a kpɛti ɔ?

⁷ Nihi fuu biɔ ke: ‘Kɛ ma plɛ kɛ le anɔkuale jami mi tso ha kɛɛ? Jamihi tsuo deɔ ke a tsɔɔ anɔkuale ɔ, se níhi nɛ  jami ɔmɛ eko fɛɛ eko tsɔɔ ngɛ Mawu he ɔ je ekpa kulaa.’ Satan bɔ mɔde nɛ e to lakpa jamihi fuu a sisi konɛ e kɛ ha nɛ e he nɛ wa kɛ ha nihi kaa a maa le anɔkuale jami mi tso. Se e be nyɛe ma ha nɛ nihi nɛ a ngɛ je kɛ wɛ ɔ nɛ a pee kake nɛ suɔmi nɛ hi a kpɛti. Yehowa pɛ lɛ ma nyɛ maa pee jã. Enɛ ɔ ji anɔkuale, ejakaa suɔmi nitsɛnitsɛ je Yehowa ngɔ, nɛ nihi nɛ e mumi ɔ ngɛ a nɔ nɛ e jɔɔ mɛ pɛ lɛ a ma nyɛ maa suɔ a sibi. (1 Yoh. 4:7) Enɛ ɔ he je nɛ Yesu de kaa suɔmi nitsɛnitsɛ ma kadi e se nyɛɛli anɔkualetsɛmɛ ɔ nɛ.

8-9. Kɛ nihi babauu nu he ha kɛɛ benɛ a na suɔmi nɛ ngɛ Yehowa Odasefohi a kpɛti ɔ?

⁸ Kaa bɔ nɛ Yesu de ɔ, nihi fuu kadiɔ e se nyɛɛli anɔkualetsɛmɛ akɛnɛ suɔmi nitsɛnitsɛ ngɛ a kpɛti ɔ he je. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, nyɛminyumu ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Ian ɔ kai kekleekle be nɛ e ya kpe ko nɛ a pee ngɛ stadium ko mi nɛ e kɛ e we ɔ he kɛ we ɔ. Nyɔhiɔ bɔɔ komɛ loko a maa pee kpe ɔ, Ian ya jamɛ a stadium ɔ mi nɛ e ya hyɛ kpɔ mi gbɔlemi nɛ ya nɔ ngɛ lejɛ ɔ. E de ke: “Nihi nɛ a ba kpe ɔ ngɛ slɔɔto kulaa ngɛ nihi nɛ a ba gbɔle a kpɔ mi ngɛ lejɛ ɔ he. Odasefo ɔmɛ a he jɔ nɛ a he dlami ɔ hu sa wawɛɛ, nɛ a bimɛ ɔmɛ hu bɛ a je mi basabasa.” E de hu ke: “Nɔ́ nɛ pe kulaa a, mɛ tsuo a bua jɔ níhi nɛ a ngɛ ɔ he, nɛ a ngɛ tue mi jɔmi hulɔ. I ná nɛ i ngɛ kaa mɛ. I kai we magbɛ nɔ munyuhi nɛ a tu jamɛ a ligbi ɔ, se loloolo ɔ, i kaiɔ bɔ nɛ Odasefo ɔmɛ pee a ní ha a wawɛɛ.” c Ngɛ anɔkuale mi ɔ, bɔ nɛ a pee a ní ha a tsɔɔ kaa suɔmi nitsɛnitsɛ ngɛ wa kpɛti. Akɛnɛ wa suɔ wa nyɛmimɛ nyumuhi kɛ yihi he je ɔ, wa jeɔ mi mi jɔmi kɛ bumi kpo kɛ tsɔɔ mɛ.

⁹ Nyɛminyumu ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke John hu nu he jã benɛ e bɔni asafo mi kpehi yami ɔ. E de ke: “Ye bua jɔ bɔ nɛ . . . nɔ fɛɛ nɔ he mi atuu ha a he wawɛɛ. Akɛnɛ a ngɛ bua jɔmi wawɛɛ he je ɔ, i susu kaa a ye mluku. Suɔmi nitsɛnitsɛ nɛ ngɛ a kpɛti ɔ ha nɛ i ná nɔ mi mami kaa i na anɔkuale ɔ.” d Ngɛ anɔkuale mi ɔ, níhi a si kpami nɛ ɔ kɛ ekpahi fuu maa nɔ mi kaa Yehowa we bi ji anɔkuale Kristofohi.

10. Mɛni be titli nɛ e sa nɛ wa je Kristofohi a suɔmi kpo? (Hyɛ sisi ningma a hulɔ.)

¹⁰ Kaa bɔ nɛ wa na ngɛ ní kasemi nɛ ɔ sisije ɔ, wa nyɛmimɛ ɔmɛ yi mluku. Be komɛ ɔ, a ma de ní komɛ loo a maa pee níhi nɛ ma gba wa nya. e (Yak. 3:2) Ke e ba jã a, e sa nɛ waa kɛ wa munyu tutui kɛ wa ní peepee nɛ tsɔɔ kaa wa suɔ mɛ niinɛ. Lɛɛ mɛni wa ma nyɛ maa pee kɛ kase Yesu nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ?​—Yoh. 13:15.

11. Mɛni su yayahi nɛ Yakobo kɛ Yohane je kpo? (Hyɛ foni ɔ hulɔ.)

¹¹ Yesu hyɛ we blɔ kaa e se nyɛɛli ɔmɛ nɛ a pee a ní kaa nihi nɛ a ye mluku. Mohu ɔ, e je suɔmi mi nɛ e ye bua mɛ konɛ a ye a gbɔjɔmihi a nɔ nɛ a pee tsakemihi bɔ nɛ pee nɛ Yehowa nɛ kplɛɛ a nɔ. Ligbi ko ɔ, Yesu bɔfo ɔmɛ nɛ ji Yakobo kɛ Yohane ɔ ha nɛ a mami ya bi Yesu konɛ e ha mɛ blɔ nya ngua ngɛ Matsɛ Yemi ɔ mi. (Mat. 20:20, 21) Nɔ́ nɛ  Yakobo kɛ Yohane pee ɔ tsɔɔ kaa a woɔ a he nɔ, nɛ a suɔ nɛ a na mɛ kaa a he hia wawɛɛ pe ni kpahi.​—Abɛ 16:18.

12. Anɛ Yakobo kɛ Yohane pɛ nɛ a je su yayahi kpo lo? Moo tsɔɔ nya.

¹² Pi Yakobo kɛ Yohane pɛ nɛ a je su yayahi kpo jamɛ a ligbi ɔ. Mo kadi bɔ nɛ bɔfo kpa amɛ pee a ní ha a. Baiblo ɔ de ke: “Benɛ ni nyɔngma amɛ nɛ a piɛ ɔ nu nɔ́ nɛ ɔ he ɔ, a mi mi fu nyɛmimɛ enyɔ ɔmɛ.” (Mat. 20:24) Moo po bɔ nɛ Yakobo kɛ Yohane kɛ bɔfo kpa amɛ sã nya wawɛɛ jamɛ a ligbi ɔ he foni nɛ o hyɛ. Eko ɔ, ni kpa amɛ de nɔ́ ko kaa: ‘Mɛnɔmɛ ji nyɛ nɛ nyɛ suɔ nɛ a ha nyɛ blɔ nya ngua ngɛ Matsɛ Yemi ɔ mi ɔ? Nyɛ pɛ nɛ nyɛ piɛɛ Yesu he kɛ tsu ní wawɛɛ lo? Wɔ hu wa sa kɛ ha he blɔ ngua nɛ ɔ eko!’ Bɔ fɛɛ bɔ nɛ e ji ɔ, bɔfo ɔmɛ ha nɛ nɔ́ nɛ ya nɔ ɔ puɛ nyɛmi suɔmi nɛ e sa kaa a je kpo kɛ tsɔɔ a sibi ɔ.

13. Kɛ Yesu pee e ní ngɛ e bɔfo ɔmɛ a gbɔjɔmi ɔmɛ a he kɛɛ? (Mateo 20:25-28)

¹³ Kɛ Yesu tsu si fɔfɔɛ ɔ he ní kɛɛ? E mi mi fu we mɛ. Yesu de we kaa e yaa hla nyumu kpahi nɛ a baa a he si, nɛ a ma je suɔmi kpo kɛ tsɔɔ a sibi be fɛɛ be konɛ a ba pee e bɔfohi. Mohu ɔ, Yesu to e tsui si nɛ e kɛ nyumu nɛ ɔmɛ susu níhi a he saminya, ejakaa e le kaa a suɔ nɛ a pee nɔ́ nɛ da. (Kane Mateo 20:25-28.) E ngɛ mi kaa bɔfo ɔmɛ ya nɔ nɛ a sã nya ngɛ nɔ  nɛ ji nɔmlɔ ngua pe kulaa ngɛ a kpɛti ɔ he si abɔ mohu lɛɛ, se Yesu hu ya nɔ nɛ e je suɔmi kpo kɛ tsɔɔ mɛ.​—Maak. 9:34; Luka 22:24.

14. Mɛni si fɔfɔɛhi a mi nɛ a tsɔse Yesu bɔfo ɔmɛ ngɛ?

¹⁴ E ngɛ heii kaa Yesu susu hehi nɛ a tsɔse e bɔfo ɔmɛ ngɛ ɔ he wawɛɛ. (Yoh. 2:24, 25) A tsɔse mɛ ngɛ ma nɛ Yuda womi ngmali ɔmɛ kɛ Farisi bi ɔmɛ susu kaa nihi nɛ a hɛɛ blɔ nya pɛ ji nihi nɛ a he ngɛ se nami wawɛɛ ɔ mi. (Mat. 23:6; kɛ to video nɛ ji, The Front Seats in the Synagogue nɛ ngɛ study note ɔ mi ngɛ Mateo 23:6 he.) Jehanɛ hu ɔ, Yuda jami hɛ mi nyɛɛli ɔmɛ naa a he kaa a he hia pe ni kpahi. f (Luka 18:9-12) Yesu yɔse kaa susumi nɛ ɔmɛ ma nyɛ ma ná bɔ nɛ e bɔfo ɔmɛ naa mɛ nitsɛmɛ a he, kɛ bɔ nɛ a naa ni kpahi haa nɔ he wami. (Abɛ 19:11) E hyɛ we blɔ kaa e kaseli ɔmɛ nɛ a pee a ní kaa nihi nɛ a ye mluku, mohu ɔ, e toɔ e tsui si kɛ haa mɛ ke a tɔ̃ ɔ. Yesu le ní kpakpahi nɛ ngɛ a tsui mi, enɛ ɔ he ɔ, e kɛ tsui si tomi ye bua mɛ konɛ a ye a gbɔjɔmihi nɛ ji he nɔ womi kɛ hɛ mi nyami hlami ɔ nɔ, nɛ a ngɔ suɔmi kɛ da su yaya nɛ ɔmɛ a nane mi.

15. Mɛni wa ma nyɛ maa kase ngɛ nɔ́ nɛ ya nɔ ngɛ Yakobo kɛ Yohane kɛ kaseli kpa amɛ a kpɛti ɔ mi?

¹⁵ Wa ma nyɛ maa kase níhi fuu ngɛ nɔ́ nɛ ya nɔ ngɛ Yakobo kɛ Yohane kɛ kaseli kpa amɛ a kpɛti ɔ mi. Bimi nɛ a ya bi Yesu kaa e ha mɛ blɔ nya ngua ngɛ Matsɛ Yemi ɔ mi ɔ dɛ kulaa. Se e sɛ nɛ bɔfo kpa amɛ hu ko ngmɛ blɔ nɛ nɔ́ nɛ ya nɔ ɔ ko puɛ kake peemi nɛ ngɛ a kpɛti ɔ. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, Yesu je suɔmi kɛ mi mi jɔmi kpo kɛ tsɔɔ e bɔfo 12 ɔmɛ tsuo. Mɛni wa kaseɔ ngɛ mi? Pi níhi nɛ nihi peeɔ pɛ nɛ he hia, se mohu, bɔ nɛ wa peeɔ wa ní ngɛ ni kpahi gbɔjɔmihi a he ɔ hu he hia wawɛɛ. Mɛni maa ye bua wɔ? Ke nyɛmi ko pee wɔ nɔ́ dɔ nɔ́ ko ɔ, e sa nɛ wa bi wa he ke: ‘Mɛni he je nɛ nɔ́ nɛ e pee ɔ ngɛ ye nya gbae wawɛɛ ɔ? Anɛ enɛ ɔ tsɔɔ kaa i ngɛ gbɔjɔmi ko nɛ e sa nɛ ma tsu he ní lo? Anɛ eko ɔ, nyɛmi ɔ nɛ ha nɛ ye mi mi fu ɔ kɛ nyagba ko ngɛ kpee lo? Ke e da kaa ye mi mi nɛ fu po ɔ, anɛ ma nyɛ ma je suɔmi nɛ se pui kpo kɛ tsɔɔ lɛ nɛ maa ngmɛɛ sane ɔ he lo?’ Ke wa ya nɔ nɛ wa je suɔmi kpo kɛ tsɔɔ wa sibi ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ kaa wa ji Yesu se nyɛɛli niinɛ.

16. Mɛni ji nɔ́ kpa ko nɛ wa ma nyɛ maa kase ngɛ Yesu nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ mi?

¹⁶ Yesu nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ hu tsɔɔ wɔ kaa e sa nɛ waa bɔ mɔde kaa wa maa nu wa nyɛmimɛ ɔmɛ sisi. (Abɛ 20:5) E ngɛ heii kaa Yesu ma nyɛ maa le nɔ́ nɛ ngɛ nɔ ko tsui mi, se wɔɔ lɛɛ wa be nyɛe. Se kɛ̃ ɔ, wa ma nyɛ maa to wa tsui si kɛ ha wa nyɛmimɛ nyumuhi kɛ yihi ke a tɔ̃ wa nɔ. (Efe. 4:1, 2; 1 Pet. 3:8) Wa ma nyɛ maa pee jã ke wa le mɛ saminya. Mo susu nɔ hyɛmi nɔ́ ko he nɛ o hyɛ.

17. Benɛ kpɔ mi nɔ hyɛlɔ ko ba le nyɛmi ko saminya a, kɛ e ná he se ha kɛɛ?

¹⁷ Kpɔ mi nɔ hyɛlɔ ko nɛ e sɔmɔ ngɛ East Africa a kai nyɛminyumu ko nɛ e ngɛ asafo ko nɛ e sɔmɔ mɛ ɔ mi ɔ. Sisije ɔ, e susu kaa nyɛminyumu nɛ ɔ je we mi mi jɔmi kpo kɛ tsɔɔ nihi. Kɛ kpɔ mi nɔ hyɛlɔ ɔ pee e ní ha kɛɛ? E de ke: “I bɔ  mɔde kaa ma hɛ kɛ su e he nɛ ma le lɛ saminya mohu pe nɛ ma yu ye he ngɛ e he.” Jã nɛ kpɔ mi nɔ hyɛlɔ ɔ pee ɔ ha nɛ e ba na kaa bɔ nɛ a tsɔse nyɛminyumu ɔ ha a lɛ ná e ní peepee nɔ he wami wawɛɛ ɔ nɛ. Kpɔ mi nɔ hyɛlɔ ɔ de hu ke: “Benɛ i na bɔ nɛ e bɔ mɔde wawɛɛ nɛ e pee tsakemi ngɛ e si himi mi kɛ bɔ nɛ e ngɛ mɔde bɔe kaa e maa pee tsakemihi babauu ha a, ye bua jɔ e he wawɛɛ. Wa ba pee huɛmɛ nɛ nyu bi ngɛ wa kpɛti.” Ngɛ anɔkuale mi ɔ, ke wa bɔ mɔde nɛ wa le wa nyɛmimɛ ɔmɛ saminya a, e he be wae kulaa kaa wa ma je suɔmi kpo kɛ tsɔɔ mɛ be fɛɛ be.

18. Ke wa nyɛmi ko tɔ̃ wa nɔ ɔ, mɛni sanehi wa ma nyɛ ma bi wa he? (Abɛ 26:20)

¹⁸ Be komɛ ɔ, e he maa hia nɛ waa hɛ kɛ su nyɛmi ko nɛ e tɔ̃ wa nɔ ɔ he nɛ waa kɛ lɛ nɛ sɛɛ ní. Se loko wa maa pee jã a, kekleekle ɔ, e sa nɛ wa bi wa he ke: ‘Anɛ i le anɔkuale ɔ tsuo ngɛ sane ɔ mi lo?’ (Abɛ 18:13) ‘Anɛ e ma nyɛ maa ba kaa pi nɛ e je blɔ nɛ e pee jã lo?’ (Fiɛlɔ 7:20) ‘Anɛ imi hu i pee nɔ́ ko kaa jã hyɛ lo?’ (Fiɛlɔ 7:21, 22) ‘Anɛ ke i kɛ nyɛmi ɔ ya sɛɛ sane ɔ he ní ɔ, ma puɛ sane ɔ kulaa lo?’ (Kane Abɛ 26:20.) Ke wa he be kɛ susu sane bimi nɛ ɔmɛ a he ɔ, suɔmi nɛ wa ngɛ kɛ ha wa nyɛmi ɔ ma nyɛ maa ye bua wɔ nɛ waa ngmɛɛ sane ɔ he.

19. Mɛni nɛ o fia o pɛɛ si kaa o maa pee?

¹⁹ Yehowa Odasefohi jeɔ suɔmi kpo kɛ tsɔɔ a sibi kɛ tsɔɔ kaa a ji Yesu kaseli niinɛ. Wa kpɛti nɔ fɛɛ nɔ hu jeɔ suɔmi nitsɛnitsɛ kpo kɛ tsɔɔ wa nyɛmimɛ ngɛ a gbɔjɔmihi nɛ a ngɛ ɔ tsuo se. Jã nɛ wa peeɔ ɔ tsɔɔ kaa wa ji Yesu se nyɛɛli anɔkualetsɛmɛ. Jehanɛ hu ɔ, e ma ha nɛ nihi ma yɔse kaa wa ji anɔkuale Kristofohi nɛ a ma ba piɛɛ wa he kɛ sɔmɔɔ Yehowa nɛ ji Mawu nɛ ngɛ suɔmi ɔ. Enɛ ɔ he ɔ, nyɛ ha nɛ waa ya nɔ nɛ wa je suɔmi nɛ e kadiɔ wɔ kaa anɔkuale Kristofohi ɔ kpo.