1-2. Mɛni he wa ma susu ngɛ ní kasemi nɛ ɔ mi?

NƆ MI MAMI nɛ wa ngɛ amlɔ nɛ ɔ kaa wa ngɛ nyagbe ligbi ɔmɛ a mi ɔ mi wa pe sa a. E be kɛe nɛ Yehowa kɛ Yesu Kristo ma kpata nɔ yemihi tsuo nɛ a teɔ si kɛ woɔ Mawu Matsɛ Yemi ɔ a hɛ mi. Se loko a maa pee jã a, omleyi je matsɛ ɔ kɛ woyi je matsɛ ɔ maa ya nɔ nɛ a kɛ a sibi maa hwu, nɛ a maa te si kɛ wo Mawu we bi hulɔ.

² Ngɛ ní kasemi nɛ ɔ mi ɔ, wa ma susu gbami nɛ ngɛ Daniel 11:40–12:1 ɔ he. Wa maa le nɔ nɛ ji omleyi je matsɛ ɔ mwɔnɛ ɔ, nɛ wa ma susu nɔ́ he je nɛ waa kɛ kã ma nyɛ maa da haomihi nɛ ma ngɛ wa hɛ mi ɔ nya a he.

3-4. Mɛnɔ ji omleyi je matsɛ ɔ? Moo tsɔɔ nya.

³ Benɛ Soviet Union ɔ gu ngɛ jeha 1991 ɔ mi ɔ, Mawu we bi nɛ a ngɛ jamɛ a kpokpa a nɔ ɔ ná he jɔmi bɔɔ. Enɛ ɔ tsɔɔ kaa a “ba je ngmlaa ha mɛ.” (Dan. 11:34) Enɛ ɔ he ɔ, Mawu we bi nyɛ nɛ a fiɛɛ nɛ nɔ́ ko tsi we a nya, nɛ e kɛ we nɛ a ba ná fiɛɛli akpe lafahi abɔ ngɛ mahi nɛ a piɛɛ Soviet Union ɔ he ɔ a mi. Bɔɔbɔɔbɔɔ ɔ, Russia kɛ mahi nɛ a piɛɛ e he ɔ ba pee omleyi je matsɛ ɔ. Kaa bɔ nɛ wa na ngɛ ní kasemi nɛ sɛ hlami ɔ mi ɔ, loko nɔ yemi ko ma ba pee omleyi je matsɛ ɔ aloo woyi je matsɛ ɔ, e sa nɛ e pee ní etɛ komɛ: (1) e ye Mawu we bi a nɔ aloo e wa mɛ yi mi, (2) e kɛ e ní peepee nɛ tsɔɔ kaa e nyɛ anɔkuale Mawu nɛ ji Yehowa kɛ e we bi, kɛ (3) e kɛ matsɛ kpa a nɛ plee he wami he.

 ⁴ Yi mi tomihi a he je nɛ wa ma nyɛ ma de ke Russia kɛ mahi nɛ a piɛɛ e he ɔ ji omleyi je matsɛ ɔ ji nɛ ɔmɛ nɛ. (1) A ye Mawu we bi a nɔ, nɛ a tsi a fiɛɛmi ní tsumi ɔ nya. A wa wa nyɛmimɛ akpe lafahi abɔ nɛ a ngɛ a nɔ yemi ɔ sisi ɔ yi mi. (2) Nɔ́ nɛ a pee nɛ ɔ tsɔɔ kaa a nyɛ Yehowa kɛ e we bi. (3) A kɛ woyi je matsɛ ɔ nɛ ji Anglo-Amerika Nɔ Yemi ɔ ngɛ hwue. Nyɛ ha nɛ waa hyɛ nɔ́ nɛ Russia kɛ mahi nɛ a piɛɛ e he ɔ pee kɛ tsɔɔ kaa mɛ ji omleyi je matsɛ ɔ.

5. Mɛni be he munyu nɛ a tu ngɛ Daniel 11:40-43 ɔ, nɛ mɛni maa ya nɔ ngɛ jamɛ a be ɔ mi?

⁵ Kane Daniel 11:40-43. Gbami ɔ fã nɛ ɔ tu nyagbe be ɔ he munyu fitsofitso. E tsɔɔ bɔ nɛ omleyi je matsɛ ɔ kɛ woyi je matsɛ ɔ kɛ a sibi ngɛ hwue ha. Kaa bɔ nɛ Daniel gbami ɔ tsɔɔ ɔ, ngɛ nyagbe ligbi ɔ mi ɔ, woyi je matsɛ ɔ ma ya “tua” omleyi je matsɛ ɔ.​—Dan. 11:40.

6. Mɛni odase lɛ tsɔɔ kaa matsɛmɛ enyɔ ɔmɛ ngɛ a sibi tuae?

⁶ Omleyi je matsɛ ɔ kɛ woyi je matsɛ ɔ yaa nɔ nɛ a tuaa a sibi, ejakaa a ti nɔ fɛɛ nɔ suɔ nɛ e nɔ yemi ɔ nɛ pee nɔ yemi nɛ ngɛ he wami pe kulaa ngɛ je ɔ mi. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, mo susu nɔ́ nɛ ba benɛ a gbe je mi ta enyɔne ɔ nya nɛ Soviet Union kɛ mahi nɛ a piɛɛ e he ɔ ye Yuropa mahi fuu a nɔ ɔ he nɛ o hyɛ. Omleyi je matsɛ ɔ ní peepee ha nɛ woyi je matsɛ ɔ kɛ ma kpahi ya so nɛ a ha nɛ a ta buli ɔmɛ pee kake nɛ a tua omleyi je matsɛ ɔ. A tsɛɛ kuu nɛ ɔ ke North Atlantic Treaty Organization. Loloolo ɔ, omleyi je matsɛ ɔ kɛ woyi je matsɛ ɔ ngɛ sika fuu puɛe konɛ a kɛ ha nɛ a tabo ɔmɛ a he nɛ wa wawɛɛ. Jehanɛ hu ɔ, omleyi je matsɛ ɔ ya fĩ woyi je matsɛ ɔ he nyɛli a se, nɛ woyi je matsɛ ɔ hu ya fĩ omleyi je matsɛ ɔ he nyɛli a se ngɛ Afrika, Asia, kɛ Latin America, nɛ enɛ ɔ tsɔɔ kaa a kɛ a sibi ngɛ hwue. Lingmi nɛ ɔ hu ɔ, Russia kɛ mahi nɛ a piɛɛ e he ɔ ná ma kpahi a nɔ he wami ngɛ je ɔ mi tsuo. Jehanɛ hu ɔ, e gu kɔmpiutahi a nɔ nɛ e kɛ woyi je matsɛ ɔ ngɛ ta hwue. Matsɛmɛ nɛ ɔmɛ ngɛ a sibi piae kaa a gu kɔmpiuta blɔ nɔ tomi komɛ a nɔ kɛ ha nɛ a nɔ yemi ɔ ngɛ puɛe, nɛ a sika hu ngɛ tae. Kaa bɔ nɛ Daniel gba a, loloolo ɔ, omleyi je matsɛ ɔ ngɛ Mawu we bi tuae.​—Dan. 11:41.

7. Mɛni ji “zugba nɛ a wo he si ɔ”?

⁷ Daniel 11:41 ɔ tsɔɔ kaa omleyi je matsɛ ɔ maa ya “zugba nɛ a wo he si ɔ” nɔ. Zugba te nɛɛ he munyu nɛ a ngɛ tue ɔ? Blema a, nihi naa Israel zugba a kaa zugba nɛ “e ngɛ fɛu pe kulaa.” (Eze. 20:6) Se nɔ́ nɛ ha nɛ zugba a ngɛ fɛu pe kulaa ji kaa lejɛ ɔ ji he nɛ a jaa Yehowa ngɛ. Kɛ je Pentekoste jeha 33 ɔ mi ɔ, “zugba nɛ a wo he si ɔ” be hu. E ba lɛ jã ejakaa amlɔ nɛ ɔ, Yehowa we bi ngɛ zugba a nɔ he fɛɛ he. Mwɔnɛ ɔ, “zugba nɛ a wo he si ɔ” ji níhi nɛ Yehowa we bi peeɔ ɔ. Ní nɛ ɔmɛ ekomɛ ji asafo mi kpe nɛ a yaa kɛ fiɛɛmi ní tsumi ɔ nɛ a tsuɔ ɔ.

8. Ngɛ mɛni blɔ nɔ nɛ omleyi je matsɛ ɔ ya “zugba nɛ a wo he si ɔ” nɔ?

⁸ Ngɛ nyagbe ligbi nɛ ɔmɛ a mi ɔ, omleyi je matsɛ ɔ ya “zugba nɛ a wo he si ɔ” nɔ si abɔ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, benɛ Nazi nɔ yemi nɛ ngɛ Germany ɔ ba pee omleyi je matsɛ ɔ, e ya “zugba nɛ a wo he si ɔ”  nɔ kɛ gu Mawu we bi yi mi nɛ e wa nɛ e gbe mɛ ngɛ je mi ta enyɔne ɔ mi ɔ nɔ. Ngɛ je mi ta enyɔne ɔ se benɛ Soviet Union ɔ ba pee omleyi je matsɛ ɔ, lɛ hu e ya “zugba nɛ a wo he si ɔ” nɔ kɛ gu Mawu we bi yi mi nɛ e wa nɛ e fiee mɛ kɛ je a mahi a mi ɔ nɔ.

9. Ngɛ mɛni blɔ nɔ nɛ Russia kɛ mahi nɛ a piɛɛ e he ɔ ya “zugba nɛ a wo he si ɔ” nɔ lingmi nɛ ɔ?

⁹ Lingmi nɛ ɔ, Russia kɛ mahi nɛ a piɛɛ e he ɔ hu ya “zugba nɛ a wo he si ɔ” nɔ. Ngɛ mɛni blɔ nɔ? Ngɛ jeha 2017 ɔ mi ɔ, omleyi je matsɛ ehe nɛ ɔ tsi Yehowa we bi a ní tsumi ɔ nya, nɛ e wo wa nyɛmimɛ ɔmɛ ekomɛ tsu. Jehanɛ hu ɔ, e tsi wa womi ɔmɛ nɛ New World Translation ɔ hu piɛɛ ɔ kɛ ní tsumi nya. E nga wa asafo ɔ ní tsumi kɔni ɔ, Matsɛ Yemi Asahi kɛ Kpe Peemi Asahi hu a nya ngɛ Russia. Ní nɛ ɔmɛ ha nɛ Blɔ Tsɔɔmi Ajla Toli ɔmɛ ba le ngɛ 2018 ɔ mi kaa Russia kɛ mahi nɛ a piɛɛ e he ɔ ji omleyi je matsɛ ɔ nɛ. E ngɛ mi kaa a ngɛ Yehowa we bi yi mi wae mohu lɛɛ, se a ti si kɛ wui nɔ yemi ko, nɛ a bɔɛ mɔde hu kaa a maa pee nɔ́ ko kɛ tsake lɛ. Nɔ́ nɛ a ngɛ pee mohu ji kaa a kɛ Baiblo ga womi nɛ tsɔɔ kaa waa sɔle ha “nihi tsuo nɛ a hɛɛ blɔ nya nguahi” ɔ ngɛ ní tsue. Wa sɔleɔ ha mɛ, titli ɔ, ke nimli nɛ ɔmɛ maa mwɔ yi mi kpɔ ko nɛ ma ha nɛ eko ɔ, wa be he blɔ náe kɛ ja Yehowa faa.​—1 Tim. 2:1, 2.

10. Anɛ omleyi je matsɛ ɔ ma kpata woyi je matsɛ ɔ hɛ mi lo? Moo tsɔɔ nya.

¹⁰ Gbami nɛ ngɛ Daniel 11:40-45 ɔ tu omleyi je matsɛ ɔ he munyu titli. Anɛ enɛ ɔ tsɔɔ kaa e ma kpata woyi je matsɛ ɔ hɛ mi lo? Ohoo. Ke Yehowa kɛ Yesu ma adesa nɔ yemihi a hɛ mi kpatami ngɛ Harmagedon ta a mi ɔ, loloolo ɔ, woyi je matsɛ ɔ maa hi “hɛ ngmengmle.” (Kpoj. 19:20) Mɛni he je nɛ wa deɔ jã kɛ nɔ mi mami ɔ? Nyɛ ha nɛ wa susu ní komɛ nɛ Daniel kɛ Yohane gba a he nɛ waa hyɛ.

11. Mɛni nɛ Daniel 2:43-45 ɔ tsɔɔ? (Hyɛ foni nɛ ngɛ womi ɔ hɛ mi ɔ.)

¹¹ Kane Daniel 2:43-45. Gbalɔ Daniel tu nɔ yeli komɛ nɛ a ye Mawu we bi a nɔ ɔ a he munyu. E tsɔɔ kaa mɛ ji amaga ngua a fã slɔɔto ɔmɛ ɔ nɛ. Amaga a nanewɛɛ nɛ ji dade kɛ zu nɛ futu ɔ ji nyagbe nɔ yelɔ ɔ nɛ. Nanewɛɛ ɔ daa si kɛ ha Anglo-Amerika Nɔ Yemi ɔ. Jamɛ a gbami ɔ tsɔɔ kaa Anglo-Amerika Nɔ Yemi ɔ maa hi nɔ yee be mi nɛ Mawu Matsɛ Yemi ɔ ma ba kpata nɔ yemi ɔmɛ a hɛ mi ɔ.

12. Mɛni nɛ lohwe awi yelɔ ɔ yi kpaagone ɔ daa si kɛ ha, nɛ mɛni he je nɛ e sa nɛ waa le enɛ ɔ?

¹² Bɔfo Yohane hu tu nɔ yeli komɛ nɛ a ye Yehowa we bi a nɔ ɔ a he munyu. E tsɔɔ kaa nɔ yeli nɛ ɔmɛ ngɛ kaa lohwe awi yelɔ ko nɛ ngɛ yi kpaago. Lohwe ɔ yi kpaagone ɔ daa si kɛ ha Anglo-Amerika Nɔ Yemi ɔ. Enɛ ɔ he hia wawɛɛ, ejakaa ngɛ yi kpaagone ɔ se ɔ, yi kpa ko be hu. Yi kpaagone ɔ maa hi nɔ yee be mi nɛ Kristo kɛ e tabo ɔ ma ba kpata e kɛ lohwe ɔ tsuo a hɛ mi ɔ. *​—Kpoj. 13:1, 2; 17:13, 14.

13-14. Mɛnɔ ji ‘Gog nɛ ngɛ Magog zugba a nɔ’ ɔ, nɛ mɛni ma ha nɛ e ya tua Mawu we bi?

¹³ Ezekiel gbami ɔ tsɔɔ nɔ́ nɛ maa ba loko a ma kpata omleyi je matsɛ ɔ kɛ  woyi je matsɛ ɔ hɛ mi. Ke gbamihi nɛ ngɛ Ezekiel 38:10-23; Daniel 2:43-45; 11:44–12:1; kɛ Kpo Jemi 16:13-16, 21 ɔ tu nɔ́ kake he munyu ɔ, lɛɛ wa ma nyɛ maa hyɛ níhi nɛ nyɛɛ se nɛ ɔ blɔ.

¹⁴ Ke amanehlu ngua a je sisi ɔ, be komɛ a se ɔ, “matsɛmɛ ɔmɛ nɛ a ngɛ zugba a nɔ hehi tsuo nɛ nimli ngɛ” ɔ ma bua a he nya. (Kpoj. 16:13, 14; 19:19) Baiblo ɔ tsɛɛ je mahi nɛ a pee kake nɛ ɔ ke ‘Gog nɛ ngɛ Magog zugba a nɔ ɔ.’ (Eze. 38:2) Je ma nɛ ɔmɛ ma ya tua Mawu we bi tsuo, nɛ a maa bɔ mɔde kaa a ma kpata a hɛ mi kulaa. Se mɛni ma ha nɛ a ya tua mɛ ɔ? Ngɛ gbami ɔ mi ɔ, bɔfo Yohane tsɔɔ kaa gbiɛ ngo ngu nguanguahi maa nɛ kɛ pue Mawu he nyɛli a nɔ. Jamɛ a gbiɛ ngo ngu ɔ ma nyɛ maa pee kojomi sɛ gbi nɛ Yehowa we bi maa fiɛɛ ɔ. E ma nyɛ maa ba kaa sɛ gbi nɛ ɔ lɛ maa wo Gog nɛ je Magog ɔ mi mi la, nɛ lɔ ɔ ma ha nɛ e ya tua Mawu we bi kɛ yi mi tomi ɔ kaa e ma kpata a hɛ mi kulaa.​—Kpoj. 16:21.

15-16. (a) Mɛni si fɔfɔɛ nɛ eko ɔ, Daniel 11:44, 45 ɔ ngɛ tsɔɔe? (b) Mɛni maa ba omleyi je matsɛ ɔ kɛ ma kpahi nɛ a piɛɛ Gog nɛ je Magog ɔ he ɔ a nɔ?

¹⁵ Eko ɔ, sɛ gbi nɛ nya wa kɛ nyagbe tuami nɛ Mawu he nyɛli kɛ maa ba Mawu we bi a nɔ ɔ nɔuu he munyu nɛ a tu ngɛ Daniel 11:44, 45 ɔ nɛ. (Kane.) Ngɛ gbami ɔ mi ɔ, Daniel tsɔɔ kaa omleyi je matsɛ ɔ maa “nu sane komɛ kɛ je beleku je kɛ omleyi je,” nɛ “e tsui maa po,” nɛ lɔ ɔ ma ha nɛ e kɛ abofu maa je kpo. Omleyi je matsɛ ɔ to e yi mi kaa e ma ya “kpata nihi babauu a hɛ mi basabasa.” “Nihi babauu” ɔ ma nyɛ maa pee Yehowa we bi. * Eko ɔ, nyagbe tuami nɛ a kɛ maa ba Mawu we bi tsuo a nɔ ɔ he munyu nɛ Daniel ngɛ tue ɔ nɛ.

¹⁶ Ke omleyi je matsɛ ɔ kɛ matsɛ kpa amɛ ya tua Mawu we bi ɔ, lɔ ɔ maa wo Mawu Ope ɔ mi mi la wawɛɛ, nɛ lɔ ɔ ma ha nɛ Harmagedon ta a maa je sisi. (Kpoj. 16:14, 16) Jamɛ a be ɔ, omleyi je matsɛ ɔ  kɛ ma kpahi nɛ a piɛɛ Gog nɛ je Magog he ɔ a hɛ mi ma kpata, nɛ “nɔ ko be bae nɛ e ba je ngmlaa ha lɛ.”​—Dan. 11:45.

17. Mɛnɔ ji Mikael nɛ ji “ganɔ ngua a” nɛ a tu e he munyu ngɛ Daniel 12:1 ɔ, nɛ mɛni e peeɔ?

¹⁷ Kuku nɛ tsa nɔ ngɛ Daniel gbami ɔ mi ɔ tsɔɔ blɔ nɔ nɛ a maa gu kɛ kpata omleyi je matsɛ ɔ kɛ mahi nɛ a piɛɛ e he ɔ a hɛ mi, kɛ blɔ nɔ nɛ a maa gu kɛ baa wa yi. (Kane Daniel 12:1.) Mɛni nɛ kuku nɛ ɔ ngɛ tsɔɔe? Biɛ Mikael ɔ ji biɛ kpa ko nɛ a kɛ tsɛɛ Kristo Yesu nɛ ji wa Matsɛ nɛ ngɛ nɔ yee ɔ. Benɛ e ba pee Mawu Matsɛ Yemi ɔ nya Matsɛ ngɛ hiɔwe ngɛ jeha 1914 ɔ mi ɔ, e ba pee nɔ nɛ “buu” Mawu we bi a he. E be kɛe nɛ e ma ba kpata e he nyɛli a hɛ mi ngɛ Harmagedon ta a mi. Jamɛ a ta a maa pee nyagbe ta. Daniel tsɔɔ kaa haomi nɛ ta a kɛ maa ba a maa pee “haomi nɛ a nɛ eko hyɛ.” Yohane tsɔɔ ngɛ Kpo Jemi womi ɔ mi kaa nɔ́ nɛ maa ba loko Harmagedon ta a ma fɛ ɔ ji “amanehlu ngua a” nɛ.​—Kpoj. 6:2; 7:14.

18. Mɛni he je nɛ waa kɛ kã ma nyɛ maa da nɔ́ nɛ maa ba hwɔɔ se ɔ nya?

¹⁸ Waa kɛ kã ma nyɛ maa da nɔ́ nɛ maa ba hwɔɔ se ɔ nya, ejakaa Daniel kɛ Yohane tsuo ma nɔ mi kaa Yehowa kɛ Yesu ma he nihi nɛ a sɔmɔɔ mɛ ɔ a yi wami ngɛ amanehlu ngua a mi. Daniel tsɔɔ kaa nihi nɛ a yi ma ná wami ɔ, a maa “ngma a biɛ kɛ wo Mawu womi ɔ mi.” (Dan. 12:1) Mɛni wa maa pee konɛ a ngma wa biɛ ngɛ womi ɔ mi? E sa nɛ waa kɛ wa ní peepee nɛ tsɔɔ kaa wa ngɛ hemi kɛ yemi ngɛ Yesu nɛ ji Mawu Jijɔ Bi ɔ mi. (Yoh. 1:29) E sa nɛ waa jɔɔ wa he nɔ ha Mawu, nɛ wa ha nɛ a baptisi wɔ. (1 Pet. 3:21) Jehanɛ hu ɔ, e sa nɛ waa tsɔɔ kaa wa fĩ Mawu Matsɛ Yemi ɔ se kɛ gu ni kpahi nɛ wa maa tsɔɔ mɛ Yehowa he ní ɔ nɔ.

19. Mɛni e sa nɛ waa pee amlɔ nɛ ɔ, nɛ mɛni he je?

¹⁹ Amlɔ nɛ ɔ ji be nɛ e sa nɛ wa ná hɛ kɛ nɔ fɔmi ngɛ Yehowa kɛ e sɔmɔli anɔkualetsɛmɛ nɛ e kɛ mɛ ngɛ ní tsue ngɛ e blɔ nya tomi ɔ mi ɔ a mi. Amlɔ nɛ ɔ ji be nɛ e sa nɛ wa fĩ Mawu Matsɛ Yemi ɔ se. Ke wa pee jã a, a ma he wa yi wami be mi nɛ Mawu Matsɛ Yemi ɔ ngɛ omleyi je matsɛ ɔ kɛ woyi je matsɛ ɔ a hɛ mi kpatae ɔ.