1. Ngɛ Mateo 7:13, 14 ɔ nya a, mɛni he je wa ma nyɛ ma de ke wa ngɛ blɔ ko hiae ɔ?

WƆ TSUO wa ngɛ blɔ ko hiae. Oti nɛ ngɛ wa hɛ mi ji kaa wa suɔ nɛ waa hi Yehowa nɔ yemi sisi ngɛ je ehe ɔ mi. Daa ligbi ɔ, wa bɔɔ mɔde kaa wa maa nyɛɛ blɔ nɛ kɛ nɔ yaa wami mi ɔ nɔ. Se kaa bɔ nɛ Yesu de ɔ, jamɛ a blɔ ɔ ngɛ tokofii, nɛ be komɛ ɔ, e nɔ nyɛɛmi yee. (Kane Mateo 7:13, 14.) Wa yi mluku, enɛ ɔ he ɔ, e he wɛ kaa wa ma gba kɛ je blɔ nɛ ɔ nɔ.​—Gal. 6:1.

2. Mɛni he wa ma susu ngɛ ní kasemi nɛ ɔ mi? (Hyɛ daka nɛ ji, “ He Si Bami Yeɔ Bua Wɔ Nɛ Wa Dlaa Wa Blɔhi” ɔ hulɔ.)

² Loko wa ma nyɛ maa nyɛɛ blɔ nɛ e kɛ nɔ yaa wami mi ɔ nɔ ɔ, ja wa pee klaalo kaa wa ma dla wa susumi, wa subai loo wa ní peepee. Bɔfo Paulo wo Kristofohi nɛ a hi Korinto ɔ he wami kaa a ya nɔ nɛ a “ha nɛ a dla” mɛ. (2 Kor. 13:11) Jamɛ a ga womi ɔ kɔɔ wɔ hu wa he. Ngɛ ní kasemi nɛ ɔ mi ɔ, wa ma susu bɔ nɛ Baiblo ɔ ma nyɛ maa ye bua wɔ ha nɛ waa pee tsakemihi. Jehanɛ hu ɔ, wa maa na bɔ nɛ huɛmɛ nɛ a nane pi si ɔ ma nyɛ maa ye bua wɔ nɛ waa hi blɔ nɛ e kɛ nɔ yaa wami mi ɔ nɔ. Kɛ piɛɛ he ɔ, wa ma susu be nɛ e he ma nyɛ maa wa ha wɔ kaa waa kɛ blɔ tsɔɔmi nɛ Yehowa asafo ɔ kɛ haa a ma tsu ní ɔ he. Wa maa na bɔ nɛ he si bami ma nyɛ maa ye bua wɔ nɛ waa pee tsakemihi nɛ loloolo ɔ, waa kɛ bua jɔmi nɛ sɔmɔ Yehowa.

3. Mɛni blɔ nɔ nɛ Mawu Munyu ɔ ma nyɛ maa ye bua mo?

³ E be gbɔjɔɔ kaa wa ma susu bɔ nɛ wa nuɔ he ha kɛ bɔ nɛ wa susuɔ níhi a he ha a he. Mɛni he je? Ejakaa tsui ɔ sisiɔ nɔ, nɛ e he ma nyɛ maa wa kaa wa maa le he nɛ e ngɛ wɔ kudɔe kɛ yaa. (Yer. 17:9) E he wɛ kaa waa kɛ “lakpa susumi” maa sisi wa he. (Yak. 1:22) Enɛ ɔ he ɔ, e sa nɛ waa ngɔ Mawu Munyu ɔ  kɛ kpa wa mi. Mawu Munyu ɔ jeɔ wa “juɛmihi kɛ [wa] tsui mi susumihi” kpo. (Heb. 4:12, 13) Ngɛ blɔ ko nɔ ɔ, Mawu Munyu ɔ ngɛ kaa X-ray machine nɛ haa nɛ wa naa nɔ́ nɛ ngɛ nɔ yae ngɛ wa mi blɔ. Se jã wa baa wa he si loko wa ma ná ga womi nɛ Mawu Munyu ɔ loo nihi nɛ a ngɛ hɛ mi nyɛɛe ɔ kɛ haa a he se.

4. Mɛni ha nɛ Matsɛ Saul ba pee nɔ ko nɛ woɔ e he nɔ?

⁴ Matsɛ Saul sane ɔ ma nyɛ maa ye bua wɔ nɛ waa na nɔ́ nɛ ma nyɛ maa ba ke wa bɛ wa he si. Saul wo e he nɔ wawɛɛ, nɛ e nɛ po kaa e sa nɛ e tsake e susumi kɛ e ní peepee. (La 36:1, 2; Hab. 2:4) Wa naa enɛ ɔ benɛ Yehowa ha Saul blɔ tsɔɔmi pɔtɛɛ ngɛ nɔ́ nɛ e sa nɛ e pee ke e ye Amalek bi ɔmɛ a nɔ kunimi ta a mi. Saul bui Yehowa tue. Benɛ gbalɔ Samuel gbla Saul juɛmi kɛ ba nɔ́ nɛ e pee ɔ nɔ ɔ, e kplɛɛ we e tɔmi ɔ nɔ. Mohu ɔ, e bɔ mɔde kaa e ma fã e he, nɛ e kɛ e ní peepee tsɔɔ kaa e nɛ tɔmi ngɛ nɔ́ nɛ e pee ɔ he, nɛ e we bi ɔmɛ nɛ a ha nɛ e tɔ̃. (1 Sam. 15:13-24) Pi kekle be ji nɛ ɔ nɛ Saul pee nɔ́ ko kaa kikɛ. (1 Sam. 13:10-14) Aywilɛho sane ji kaa akɛnɛ Saul wo e he nɔ nɛ e tsakee we e susumi he je ɔ, Yehowa kã e hɛ mi nɛ e kua lɛ.

5. Mɛni wa ma nyɛ maa kase ngɛ Saul sane ɔ mi?

⁵ Wa sume nɛ waa pee wa ní kaa Saul, enɛ ɔ he ɔ, e sa nɛ wa bi wa he ke: ‘Ke i kane nɔ́ ko ngɛ Mawu Munyu ɔ mi nɛ e biɔ nɛ ma pee tsakemi ko ɔ, anɛ i bɔɔ mɔde kaa ma ná nya jemi ko ngɛ he lo? Anɛ i susuɔ kaa tɔmi ko be nɔ́ nɛ i ngɛ pee ɔ he tsɔ lo? Anɛ i piaa ni kpahi ngɛ imi nitsɛ ye ní peepee he lo?’ Ke wa ha sane bimi nɛ ɔmɛ eko heto ke ee ɔ, lɛɛ e he hia nɛ wa dla wa susumi kɛ wa ní peepee. Ke wa pee we jã a, wa maa kplii wa tsui, nɛ Yehowa ma kua wɔ kaa e huɛmɛ.​—Yak. 4:6.

6. Moo tsɔɔ slɔɔto nɛ ngɛ Matsɛ Saul kɛ Matsɛ David a kpɛti.

⁶ Ha nɛ waa ngɔ bɔ nɛ Matsɛ Saul pee e ní ha a kɛ to bɔ nɛ Matsɛ David pee e ní ha a he nɛ waa hyɛ. Matsɛ David suɔ ‘Yehowa mlaa a.’ (La 1:1-3) David le kaa Yehowa baa nihi nɛ a baa a he si ɔ a yi, se ni nɛmɛ nɛ woɔ a he nɔ ɔ lɛɛ e teɔ si kɛ woɔ mɛ. (2 Sam. 22:28) Enɛ ɔ he ɔ, David ha nɛ Mawu mlaa amɛ dla e susumi. E ngma ke: ‘Ma je Yehowa yi, ejakaa e ha mi juɛmi. Nyɔ mi po, ye he nile kɛ mi tuɔ munyu.’​—La 16:7.

7. Ke wa baa wa he si ɔ, mɛni wa maa pee?

⁷ Ke wa baa wa he si ɔ, wa ma ha nɛ Mawu Munyu ɔ nɛ dla susumi yayami ko nɛ wa hɛɛ konɛ wa ko ya pee nɔ́ yayami ko. Mawu Munyu ɔ maa pee kaa gbi ko nɛ ngɛ wɔ dee ke: “Blɔ ɔ ji nɛ oo! Nyɛɛ nyɛɛ blɔ ɔ nɔ.” Mawu Munyu ɔ maa bɔ wɔ kɔkɔ ke wa bɔni nɔ́ yaya ko peemi. (Yes. 30:21) Ke wa bu Yehowa tue ɔ, wa ma ná he se ngɛ blɔhi fuu a nɔ. (Yes. 48:17) Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ke wa bu Yehowa tue ɔ, lɔ ɔ ma ha nɛ wa maa pee níhi nɛ da nɛ e he be hiae nɛ nɔ ko nɛ tsɛ wa tue se ngɛ nɔ́ ko he nɛ lɔ ɔ nɛ ba ha nɛ zo nɛ gbe wɔ. Jehanɛ hu ɔ, wa maa hɛ kɛ su Yehowa he, ejakaa wa le kaa e susuɔ wa he kaa bɔ nɛ tsɛ susuɔ e bi nɛ e suɔ lɛ ɔ he ɔ.​—Heb. 12:7.

8. Kaa bɔ nɛ a tsɔɔ ngɛ Yakobo 1:22-25 ɔ, mɛni blɔ nɔ nɛ Mawu Munyu ɔ ma nyɛ maa pee kaa ahuhuɛ kɛ ha wɔ?

⁸ Mawu Munyu ɔ ma nyɛ maa pee kaa ahuhuɛ kɛ ha wɔ. (Kane Yakobo 1:22-25.) Wa kpɛti nihi fuu wa hyɛɛ ahuhuɛ mi loko wa jeɔ we mi. Jã nɛ wa peeɔ ɔ haa nɛ wa naa níhi nɛ e sa nɛ wa dla ngɛ wa he loko ni kpahi nɛ a na. Jã kɛ̃ nɛ ke wa kaneɔ Baiblo ɔ daa ligbi ɔ, wa maa na blɔhi a nɔ nɛ wa ma nyɛ maa gu kɛ dla wa susumi kɛ wa ní peepee. Nihi fuu yɔse kaa ke a kane daa ligbi ngmami ɔ loko a je we mi mɔtu ɔ, e yeɔ bua mɛ wawɛɛ. A haa nɛ nɔ́ nɛ a kaneɔ ɔ náa a susumi nɔ he wami. Nɛ ngɛ ligbi ɔ mi tsuo ɔ, a hlaa blɔhi a nɔ nɛ a maa gu konɛ a kɛ ga womi nɛ ngɛ Mawu Munyu ɔ mi ɔ  nɛ tsu ní. Jehanɛ hu ɔ, e sa nɛ waa kase Mawu Munyu ɔ daa ligbi nɛ wa pue wa yi mi tɛ ngɛ nɔ́ nɛ wa kase ɔ he. Eko ɔ, enɛ ɔ peemi maa ye ha wɔ, se e ji nɔ́ ko nɛ he hia wawɛɛ nɛ maa ye bua wɔ konɛ wa nyɛ nɛ waa nyɛɛ blɔ nɛ kɛ nɔ yaa wami mi ɔ nɔ.

9. Mɛni he je nɛ eko ɔ, e he maa hia nɛ o huɛ ko nɛ gbla o juɛmi kɛ ya nɔ́ ko nɔ?

⁹ Anɛ o pee ní komɛ nɛ ka huɛ bɔmi nɛ ngɛ o kɛ Yehowa nyɛ kpɛti ɔ puɛmi lo? (La 73:2, 3) Anɛ o huɛ ko nɛ nane pi si ná kã nɛ e gbla o juɛmi kɛ ya nɔ nɛ o bu e ga womi ɔ tue lo? Ke o pee jã a, lɛɛ o pee nɔ́ nɛ da, nɛ atsinyɛ jemi ko be he kaa o bua jɔ wawɛɛ kaa o huɛ ɔ bɔ mo kɔkɔ.​—Abɛ 1:5.

10. Kɛ e sa nɛ o pee o ní ha kɛɛ ke o huɛ ko bɔ mo kɔkɔ ngɛ nɔ́ ko he?

¹⁰ Mawu Munyu ɔ de ke: “Ke o huɛ plaa mo ɔ, nɔ́ kpakpa ko e ngɛ hlae ha mo.” (Abɛ 27:6) Ngɛ mɛni blɔ nɔ nɛ munyu nɛ ɔ ji anɔkuale? Nyɛ ha nɛ waa hyɛ nɔ́ he tomi nɔ́ ko. Ngɔɔ lɛ kaa o ngɛ hlae nɛ o po blɔ ko nɛ lɔle pɔɔ bemi ngɛ nɔ wawɛɛ ɔ mi, nɛ o fon ɔ bɔni pɛmi nɛ lɔ ɔ gbla o juɛmi bɔɔ. Enɛ ɔ he ɔ, o bɔni blɔ ɔ mi pomi nɛ o hyɛ we kaa lɔle ko ma loo lɔle ko bɛ. Kɛkɛ nɛ o huɛ ko nu o kɔni si nɛ e gbla mo kɛ ba se. E pɛtɛ o he wawɛɛ kɛ gbla mo, nɛ lɔ ɔ ha nɛ o plaa, se kaa e pee we jã a, jinɛ lɔle ko fia mo. Ke plaami nɛ o plaa ye mo be kɛkɛɛ po ɔ, anɛ o mi mi ma fu kaa e gbla mo lo? Dɛbi kulaa! O bua maa jɔ kaa e ye bua mo. Jã kɛ̃ nɛ ke o huɛ ko bɔ mo kɔkɔ kaa o munyu tutui loo o ní peepee ko kɛ Mawu dami mlaahi kɔ we ɔ, eko ɔ, sisije ɔ, e maa dɔ mo. Se e sɛ nɛ o mi mi nɛ fu kaa e wo mo ga, ejakaa jã peemi tsɔɔ kuasia jemi. (Fiɛlɔ 7:9) E sa nɛ o bua nɛ jɔ kaa o huɛ ɔ ná kã nɛ e bɔ mo kɔkɔ.

11. Mɛni ma nyɛ ma ha nɛ nɔ ko nɛ kua ga womi kpakpa nɛ e huɛ ko kɛ ha lɛ?

¹¹ Mɛni lɛ ma ha nɛ nɔ ko nɛ kua ga womi kpakpa nɛ e huɛ ko nɛ ngɛ suɔmi ɔ kɛ ha lɛ? He nɔ womi. Nihi nɛ a woɔ a he nɔ ɔ suɔ nɛ a “ta a tue mi kɛ ha mɛ.” A bui “anɔkuale ɔ tue.” (2 Tim. 4:3, 4) A susuɔ kaa a le ní loo a nɔ kuɔ pe ni kpahi, lɔ ɔ he ɔ, a hia we ga womi. Se bɔfo Paulo ngma ke: “Ke nɔ ko susuɔ kaa nɔ ko ji lɛ be mi nɛ pi nɔ ko ji lɛ ɔ, e ngɛ lɛ nitsɛ e he sisie.” (Gal. 6:3) Matsɛ Salomo mwɔ munyu nɛ ɔ nya saminya. E ngma ke: “Niheyo ohiatsɛ nɛ le ní ɔ, e hi hluu pe nɔkɔtɔma kuasia nɛ ngɛ tsɛ yee, nɛ́ jehanɛ hu e bui ga womi tue.”​—Fiɛlɔ 4:13,14.

12. Mɛni wa kaseɔ ngɛ bɔfo Petro nɔ hyɛmi nɔ́ nɛ ngɛ Galatia Bi 2:11-14 ɔ mi?

¹² Mo susu nɔ́ nɛ bɔfo Petro pee benɛ bɔfo Paulo kã e hɛ mi ngɛ nihi a hɛ mi ɔ he nɛ o hyɛ. (Kane Galatia Bi 2:11-14.) Jinɛ Petro mi mi ko nyɛ fu ngɛ bɔ nɛ Paulo tu munyu ha kɛ he nɛ e tu munyu ɔ ngɛ ɔ he je. Se Petro kplɛɛ ga womi ɔ nɔ, nɛ e ná we Paulo he abofu. Enɛ ɔ tsɔɔ kaa Petro le ní. Pee se ɔ, e kale Paulo kaa e ji ‘nyɛminyumu nɛ a suɔ lɛ.’​—2 Pet. 3:15.

13. Mɛni nɛ e sa nɛ wa susu he loko waa wo nɔ ko ga?

¹³ Ke o susu kaa e he hia nɛ o wo o huɛ ko ga a, mɛni nɛ e sa nɛ e hi o juɛmi mi? Loko o kɛ o huɛ ɔ maa tu munyu ɔ, mo bi o he ke, ‘Anɛ i ngɛ ye he pee “dalɔ, aloo ní lelɔ tsɔ” lo?’ (Fiɛlɔ 7:16) Nɔ nɛ e peeɔ e he dalɔ tsɔ ɔ daa lɛ nitsɛ e susumi nɔ kɛ kojoɔ ni kpahi, se pi Yehowa dami mlaa amɛ. Nɛ behi fuu ɔ, e nɛ nɔ mɔbɔ. Ke o susu nɔ́ he je nɛ o suɔ nɛ o wo o huɛ ɔ ga a he saminya, nɛ o na kaa loloolo ɔ, e sa nɛ o wo lɛ ga a, lɛɛ mo de lɛ nyagba a, nɛ o ngɔ sane bimihi kɛ ye bua lɛ nɛ e na nɔ́ he je nɛ nɔ́ nɛ e pee ɔ hí ɔ. Bɔɔ mɔde nɛ o ngɔ nɔ́ nɛ o ma de ɔ kɛ da Baiblo ɔ nɔ, nɛ o kai kaa pi  o blɔ nya ní tsumi ji kaa o maa kojo o huɛ ɔ, se mohu ɔ, o maa ye bua lɛ nɛ e na bɔ nɛ Yehowa naa nɔ́ nɛ e pee ɔ ha. (Rom. 14:10) Ke o ngɛ nɔ ko ga woe ɔ, ngɔɔ o hɛ kɛ fɔ nile nɛ ngɛ Mawu Munyu ɔ mi ɔ nɔ, nɛ o bɔ mɔde kaa o maa kase bɔ nɛ Yesu mi mi sã lɛ ngɛ nihi a he ha a. (Abɛ 3:5; Mat. 12:20) Mɛni he je? Ejakaa bɔ nɛ waa kɛ nihi maa hi si ha a, jã kɛ̃ nɛ Yehowa hu kɛ wɔ maa hi si.​—Yak. 2:13.

14. Mɛni nɛ Mawu asafo ɔ haa wɔ?

¹⁴ Yehowa guɔ e we asafo ɔ fã nɛ ngɛ zugba a nɔ ɔ nɔ kɛ haa wɔ blɔ tsɔɔmi konɛ wa nyɛ nɛ waa nyɛɛ blɔ nɛ kɛ nɔ yaa wami mi ɔ nɔ. E guɔ videohi, womihi kɛ asafo mi kpehi a nɔ kɛ tsɔɔ wɔ blɔhi a nɔ nɛ wa maa gu konɛ waa ngɔ ga womi nɛ ngɛ e Munyu ɔ mi ɔ kɛ tsu ní. A ngɔ ní nɛ ɔmɛ kɛ da Ngmami ɔ nɔ. Ke Blɔ Tsɔɔmi Ajla Toli ɔmɛ ngɛ yi mi kpɔ ko mwɔe ngɛ blɔ nɔ nɛ wa maa gu kɛ tsu fiɛɛmi ní tsumi ɔ ha saminya a he ɔ, a ngɔɔ a hɛ kɛ fɔɔ mumi klɔuklɔu ɔ yemi kɛ buami nɔ. Ngɛ lɔ ɔ se po ɔ, a pɔɔ yi mi kpɔhi nɛ a mwɔ ɔ he susumi konɛ a hyɛ kaa e he maa hia nɛ a pee tsakemi ko ngɛ he lo. Mɛni he je? Ejakaa “níhi nɛ yaa nɔ ngɛ je nɛ ɔ mi ɔ ngɛ tsakee,” nɛ e he maa hia nɛ Mawu asafo ɔ hu nɛ tsake e he kɛ wo si fɔfɔɛ ehe nɛ ɔmɛ a mi.​—1 Kor. 7:31.

15. Mɛni nyagba nɛ fiɛɛli komɛ kɛ kpe?

¹⁵ Ke Mawu asafo ɔ tsake bɔ nɛ wa nu Baiblo tsɔɔmi ko sisi, aloo e ha wɔ blɔ tsɔɔmi ko ngɛ bɔ nɛ e sa nɛ waa ba wa je mi ha a he ɔ, wa kplɛɔ nɔ nɛ waa kɛ tsuɔ ní. Se ke Mawu asafo ɔ pee tsakemi ko nɛ maa sa wa he ɔ, kɛ wa peeɔ wa ní ngɛ he ha kɛɛ? Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, lingmi nɛ ɔ, sika nɛ asafo ɔ puɛɔ ngɛ asafo ɔ tsuhi a mami kɛ a dlami he ɔ hiɛ wawɛɛ. Enɛ ɔ he ɔ, Blɔ Tsɔɔmi Ajla Toli ɔmɛ kɛ blɔ tsɔɔmi ko ha nɛ maa ye bua asafohi fuu nɛ a nyɛ nɛ a kɛ Matsɛ Yemi Asa kake nɛ tsu ní. Tsakemi nɛ ɔ ha nɛ a bla asafo komɛ, nɛ a jua Matsɛ Yemi Asa komɛ hulɔ. A kɛ sika nɛ a ná a ya ngɛ Matsɛ Yemi Asahi mae ngɛ hehi nɛ a hia Matsɛ Yemi Asahi ngɛ wawɛɛ. Ke o ngɛ he nɛ a jua Matsɛ Yemi Asa a eko ngɛ loo a bla asafo komɛ ngɛ ɔ, eko ɔ, e he maa wa ha mo kaa o kɛ o he maa wo si fɔfɔɛ nɛ o ya je mi ɔ mi. Amlɔ nɛ ɔ, e biɔ nɛ fiɛɛli komɛ nɛ a hia blɔ gagaa kɛ ya asafo mi kpehi. Eko ɔ, nihi nɛ a yeɔ bua ngɛ Matsɛ Yemi Asahi a mami kɛ a dlami mi ɔ ma bi nɔ́ he je nɛ a ngɛ tsu nɛ ɔmɛ juae amlɔ nɛ ɔ.  Eko ɔ, a maa nu he kaa be nɛ a puɛ kɛ dengme nɛ a gbo ɔ tsuo pee yaka. Se kɛ̃ ɔ, a kplɛɛ tsakemi nɛ ɔmɛ a nɔ, lɔ ɔ he ɔ, a sa yi jemi.

16. Ke waa kɛ ga womi nɛ ngɛ Kolose Bi 3:23, 24 ɔ tsu ní ɔ, mɛni blɔ nɔ nɛ lɔ ɔ maa ye bua wɔ konɛ waa hɛɛ bua jɔmi nɛ wa ngɛ ɔ mi?

¹⁶ Wa maa ya nɔ maa hɛɛ bua jɔmi nɛ wa ngɛ ɔ mi ke wa kai kaa wa ngɛ ní tsue ha Yehowa, nɛ lɛ nɛ e ngɛ e we asafo ɔ kudɔe. (Kane Kolose Bi 3:23, 24.) Matsɛ David pee enɛ ɔ he nɔ hyɛmi nɔ́ kpakpa kɛ ha wɔ benɛ e ngɔ sika kɛ ha kaa a kɛ ma sɔlemi we ɔ. E de ke: “I kɛ ye ma a, mɛnɔmɛ ji wɔ nɛ wa ma nyɛ je wa tsui mi faa kɛ ke mo ní kaa kikɛ nɛ ɔ? Ejakaa nɔ́ tsuaa nɔ́ nɛ wa ngɛ ɔ, mo lɛ o ke wɔ. Lɔ ɔ he ɔ, mo nitsɛ o níhi wa ngɔ ba ha mo nɛ ɔ nɛ.” (1 Kron. 29:14) Ke wa ngɔ wa sika kɛ ye bua a, lɔ ɔ tsɔɔ kaa wɔ hu wa ngɔ níhi nɛ Yehowa nitsɛ kɛ ha wɔ ɔ kɛ ngɛ lɛ hae ekohu. Ke wa ngɔ wa be, wa he wami, kɛ ní kpahi nɛ wa ngɛ ɔ kɛ ye bua a, Yehowa bua jɔɔ wawɛɛ.​—2 Kor. 9:7.

17. Mɛni he je nɛ e sɛ nɛ o kɔni mi nɛ jɔ̃ ke e he ba hia nɛ o pee tsakemi komɛ?

¹⁷ E he hia nɛ wɔ tsuo waa nyɛɛ Yesu nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ se konɛ wa nyɛ nɛ waa nyɛɛ blɔ nɛ e nɔ nyɛɛmi yee ɔ nɔ. (1 Pet. 2:21) Ke e ngɛ kaa nɔ́ nɛ e sa nɛ o pee tsakemi ɔ, o kɔni mi nɛ ko jɔ̃. Lɔ ɔ ma nyɛ maa tsɔɔ kaa o suɔ nɛ o kɛ Yehowa blɔ tsɔɔmi nɛ tsu ní. Mo kai kaa Yehowa le kaa wa yi mluku, lɔ ɔ he ɔ, e hyɛ we blɔ kaa wa maa kase Yesu nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ kaa nihi nɛ a ye mluku.

18. Mɛni e sa nɛ waa pee konɛ waa su oti nɛ waa kɛ ma wa hɛ mi ɔ he?

¹⁸ Nyɛ ha nɛ wɔ tsuo waa ngɔ wa juɛmi kɛ ma hwɔɔ se si himi nɛ wa ma ná a nɔ, nɛ waa je wa tsui mi nɛ wa dla wa susumihi kɛ wa ní peepeehi. (Abɛ 4:25; Luka 9:62) Nyɛ ha nɛ waa ba wa he si nɛ waa ‘ya nɔ nɛ wa nya, nɛ wa ha nɛ a dla wɔ.’ (2 Kor. 13:11) Ke wa pee jã a, “suɔmi kɛ tue mi jɔmi Mawu ɔ kɛ [wɔ] maa hi si.” Nɛ e maa ye bua wɔ nɛ wa ma ná bua jɔmi amlɔ nɛ ɔ, kɛ neneene wami ngɛ je ehe ɔ mi hwɔɔ se.