1, 2. (a) Mɛni Yesu bi ngɛ e nyagbe sɔlemi nɛ e kɛ e bɔfo ɔmɛ sɔle ɔ mi? (b) Mɛni he je nɛ Yesu tu kake peemi he munyu wawɛɛ ɔ?

BENƐ Yesu kɛ e bɔfo ɔmɛ ye e nyagbe gbɔkuɛ niye ní ɔ, níhi nɛ e de ɔ tsɔɔ kaa kake peemi he hia lɛ wawɛɛ. Benɛ e kɛ e kaseli ɔmɛ sɔle ɔ, e de ngɛ e sɔlemi ɔ mi kaa e suɔ nɛ a pee kake kaa bɔ nɛ e kɛ e Tsɛ ɔ pee kake ɔ. (Kane Yohane 17:20, 21.) Kake peemi nɛ maa hi a kpɛti ɔ maa pee odase agbo, nɛ nihi maa na kaa Yehowa lɛ tsɔ Yesu kɛ ba zugba a nɔ kaa e ba pee Mawu suɔmi nya ní. Suɔmi ji nɔ́ titli nɛ a kɛ ma kadi Yesu kaseli ɔmɛ, nɛ jamɛ a suɔmi ɔ ma ha nɛ a pee kake.​—Yoh. 13:34, 35.

² E da blɔ kaa Yesu tu kake peemi he munyu jã. E to he hɛ kaa kake peemi be e kaseli ɔmɛ a kpɛti. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, a sã nya hyɛ “ngɛ nɔ nɛ ji nɔmlɔ ngua pe kulaa ngɛ a kpɛti ɔ he.” Benɛ Yesu kɛ mɛ ye e nyagbe gbɔkuɛ niye ní ɔ, a kpale sã nya ekohu. (Luka 22:24-27; Maak. 9:33, 34) Be ko hu ɔ, Yakobo kɛ Yohane ya de Yesu ke e ha nɛ a hi e kasa nya ngɛ e Matsɛ Yemi ɔ mi.​—Maak. 10:35-40.

3. Mɛni ji níhi nɛ ka kake peemi nɛ ngɛ Kristo kaseli ɔmɛ a kpɛti ɔ puɛmi, nɛ mɛni sane bimihi a he lɛ wa ma susu?

 ³ Pi blɔ nya nɛ Kristo kaseli ɔmɛ plee he ɔ pɛ nɛ ka kake peemi nɛ ngɛ a kpɛti ɔ puɛmi. Ninyɛ kɛ mi gbami ha nɛ kake peemi be Yuda bi ɔmɛ a kpɛti. Ja Yesu kaseli ɔmɛ bɔ mɔde wawɛɛ loko a ma nyɛ maa ngmɛɛ jamɛ a su ɔmɛ a he. Ngɛ munyu nɛ ɔ mi ɔ, wa ma susu sane bimi nɛ ɔmɛ a he: Kɛ Yesu pee e ní ngɛ mi gbami nɛ ngɛ nihi a kpɛti ɔ he ha kɛɛ? Mɛni e pee kɛ ye bua e se nyɛɛli ɔmɛ konɛ a ko hyɛ nɔ hɛ mi, nɛ́ kake peemi hu nɛ hi a kpɛti? Kɛ níhi nɛ Yesu tsɔɔ ɔ maa ye bua wɔ konɛ waa pee kake ha kɛɛ?

4. Moo tsɔɔ ní komɛ nɛ ya nɔ nɛ tsɔɔ kaa nihi bui Yesu.

⁴ Yesu nitsɛ po ɔ, nihi tu he nɛ e je ɔ he munyu yaya. Benɛ Filipo de Nataniɛl ke e na Mesia a, nɔ́ nɛ Nataniɛl de ji: “Anɛ nɔ́ kpakpa ko ma nyɛ maa je Nazarɛt kɛ ba lo?” (Yoh. 1:46) Eko ɔ, Nataniɛl le gbami nɛ ngɛ Mika 5:2 nɛ tsɔɔ kaa a ma fɔ Mesia a ngɛ Bɛtlehɛm ɔ. Enɛ ɔ he ɔ, e susu kaa Nazarɛt pi ma ko kulaa nɛ e ma nyɛ maa pee Mesia a ma mi. Jã kɛ̃ nɛ Yudea ma nimeli ɔmɛ he we Yesu yi akɛnɛ Galilea no ji lɛ ɔ he je. (Yoh. 7:52) Yudea bi ɔmɛ hu bui Galilea bi ɔmɛ. Yuda bi komɛ po lɛɛ a jɛ Yesu ke Samaria no jɛ lɛ. (Yoh. 8:48) E slo Samaria bi ɔmɛ a kusumihi kɛ a jami ngɛ Yuda bi ɔmɛ a nɔ́ he. Yudea bi ɔmɛ kɛ Galilea bi ɔmɛ tsuo bui Samaria bi ɔmɛ, nɛ a kɛ mɛ yi.​—Yoh. 4:9.

5. Mɛni nihi pee kɛ tsɔɔ kaa a bui Yesu kaseli ɔmɛ?

⁵ Yuda jami nya dali ɔmɛ hu ye Yesu kaseli ɔmɛ a he fɛu. Farisi bi ɔmɛ buɔ mɛ kaa “nihi nɛ a gbiɛ mɛ.” (Yoh. 7:47-49) Farisi bi ɔmɛ buɔ nihi tsuo nɛ a yɛ rabi ɔmɛ a sukuu ɔmɛ eko, aloo nihi nɛ a hí si ngɛ a kusumi ɔmɛ a nya a kaa nihi nɛ se nami be a he aloo nimli guhi. (Níts. 4:13, sisi ningma) Nihi nɛ a hi si ngɛ Yesu be ɔ mi ɔ kɛ a jami, blɔ nyahi nɛ a ngɛ kɛ ma nɛ a je mi ɔ fĩaa. Ní nɛ ɔmɛ titli a he je nɛ a bui Yesu kɛ e kaseli ɔmɛ nɛ. Kaseli ɔmɛ hu ná nihi nɛ a je ma kpahi a nɔ a he juɛmi yaya. Loko kaseli ɔmɛ ma nyɛ maa pee kake ɔ, ja a tsake a susumi kulaa.

6. Mo ha nɔ hyɛmi níhi nɛ tsɔɔ kaa ke wa hyɛ we nɛ hi ɔ, wa ma nyɛ ma ná nihi a he juɛmi yaya.

⁶ Mwɔnɛ ɔ, bɔ nɛ nihi fuu peeɔ a ní ha a tsɔɔ kaa a bui nihi nɛ a je ma kpahi a mi. Eko ɔ, ni komɛ maa pee jã ngɛ wa he, aloo eko ɔ, wɔ nitsɛmɛ po wa hɛɛ susumi nɛ dɛ ngɛ ni komɛ a he. Nyɛmiyo ko nɛ e ji blɔ gbalɔ ngɛ Australia a de ke: “I sume blɛfo li ɔmɛ a sane kulaa, ejakaa a wa wɔ Australia bi ngmingmiingmi ɔmɛ yi mi wawɛɛ. Bɔ nɛ imi nitsɛ i na nɔ́ ngɛ a dɛ mi ɔ puɛ sane ɔ kulaa.” Nyɛminyumu ko nɛ e ngɛ Canada a tsɔɔ bɔ nɛ jinɛ e naa gbi kpahi ha. E de ke: “Jinɛ i susu kaa French bi a nɔ kuɔ pe ni kpahi, nɛ i sume Ngleesi bi a sane kulaa.”

7. Mɛni Yesu pee kɛ tsɔɔ kaa e hɛɛ we nihi a he juɛmi yaya?

⁷ Ngɛ wa be nɛ ɔ mi hu ɔ, nihi náa nihi nɛ a je ma kpahi a nɔ a he juɛmi yaya kaa bɔ nɛ e ji ngɛ Yesu be ɔ mi ɔ, nɛ su nɛ ɔ tsakemi yee. Kɛ Yesu pee e ní ngɛ su nɛ ɔ he ha kɛɛ? Kekleekle ɔ, e ná we nihi a he juɛmi yaya, nɛ e hyɛ we nihi a hɛ mi. E fiɛɛ ha sikatsɛmɛ kɛ ohiatsɛmɛ, Farisi bi kɛ Samaria bi, tó tsuli kɛ yayami peeli tsuo. Nɔ́ nɛ ji enyɔ ɔ, Yesu gu e ní tsɔɔmi kɛ e je mi bami nɔ kɛ tsɔɔ e kaseli ɔmɛ kaa e sɛ nɛ a ná nihi a he juɛmi yaya, mohu ɔ, e sa nɛ a bu ni kpahi kaa mɛ hu a he hia.

8. Mɛni sisi tomi mlaa lɛ Kristofohi kɛ tsuɔ ni nɛ lɔ ɔ ha nɛ kake peemi ngɛ a kpɛti? Moo tsɔɔ nya.

⁸ Nɔ́ nɛ haa nɛ wa peeɔ kake mwɔnɛ ɔ ji kaa, waa kɛ sisi tomi mlaa ko nɛ Yesu tsɔɔ  e se nyɛɛli ɔmɛ tsuɔ ní. E de ke: “Nyɛ tsuo ɔ, nyɛmimɛ ji nyɛ.” (Kane Mateo 23:8, 9.) Niinɛ, ngɛ blɔ ko nɔ ɔ, “nyɛmimɛ” ji wɔ tsuo, ejakaa wa je Adam mi. (Níts. 17:26) Se pi lɔ ɔ pɛ. Yesu tsɔɔ kaa e se nyɛɛli ɔmɛ ji nyɛmimɛ, ejakaa a naa Yehowa kaa a hiɔwe Tsɛ. (Mat. 12:50) Jehanɛ se hu ɔ, a ba pee Mawu weku ɔ mi bimɛ nɛ suɔmi kɛ hemi kɛ yemi ha nɛ a pee kake. Enɛ ɔ he ɔ, ngɛ sɛ womihi nɛ bɔfo ɔmɛ ngma amɛ a mi ɔ, a pɔɔ kaseli kpa amɛ tsɛmi ke ‘nyɛmimɛ nyumuhi kɛ yihi.’​—Rom. 1:13; 1 Pet. 2:17; 1 Yoh. 3:13.

9, 10. (a) Mɛni he je nɛ e sɛ nɛ Yuda bi ɔmɛ ko fĩa a? (b) Mɛni nɔ́ he tomi nɔ́ Yesu kɛ tsu ní nɛ tsɔɔ kaa e sɛ nɛ waa bu ma kpa mi bimɛ kaa a he hia we ɔ? (Moo hyɛ foni nɛ ngɛ ní kasemi ɔ sisije ɔ.)

⁹ Benɛ Yesu ha nɛ e mi tɛ ha wɔ kaa e sa nɛ waa na wa he kaa nyɛmimɛ nyumuhi kɛ yihi ɔ, e ma nɔ mi hu kaa he si bami he hia. (Kane Mateo 23:11, 12.) Kaa bɔ nɛ wa na a, be komɛ ɔ, he nɔ womi haa nɛ mi gbami baa Yesu bɔfo ɔmɛ a kpɛti. Ngɛ Yesu be ɔ mi ɔ, Yuda bi ɔmɛ ngɔɔ ma nɛ a je mi ɔ kɛ fĩaa. Anɛ akɛnɛ Yuda bi ɔmɛ ji Abraham nina a he je nɛ a peeɔ jã a lo? A kpɛti nihi babauu ngɔɔ jamɛ a he blɔ ɔ kɛ siɔ a gugue. Se Yohane Nɔ Baptisilɔ ɔ de mɛ ke: “Mawu ma nyɛ ma je bimɛ kɛ je tɛ nɛ ɔmɛ a mi kɛ ha Abraham.”​—Luka 3:8.

¹⁰ Benɛ womi ngmalɔ ko bi Yesu ke “Mɛnɔ tutuutu ji ye nyɛmi?” ɔ, Yesu ngɔ he blɔ ɔ kɛ tsɔɔ lɛ kaa e sɛ nɛ nɔ ko nɛ ngɔ ma nɛ e je mi ɔ kɛ fĩa. Yesu ngɔ nɔ́ he tomi nɔ́ ko kɛ tsu ní kɛ tsɔɔ lɛ nya. Ngɛ nɔ́ he tomi nɔ́ ɔ mi ɔ, Samaria no ko ye bua Yuda no ko nɛ e ngɛ blɔ hiae nɛ juli ya kongo lɛ. Yuda bi kpahi na nyumu ɔ nɛ a kongo lɛ ɔ, se a pui e nya mi. Se Samaria no ɔ lɛɛ, e na lɛ mɔbɔ, nɛ e ye bua lɛ. Nyagbe kulaa a, Yesu de womi ngmalɔ ɔ ke e kase Samaria no ɔ. (Luka 10:25-37) Yesu tsɔɔ kaa Samaria no ma nyɛ maa tsɔɔ Yuda bi ɔmɛ nɔ́ nɛ a tsɛɛ ke nyɛmi suɔmi.

11. Mɛni he je nɛ e sɛ kaa kaseli ɔmɛ nɛ a na ma kpa mi bimɛ kaa nihi nɛ a he hia we ɔ, nɛ mɛni nɔ hyɛmi nɔ́ kpakpa Yesu pee ha mɛ?

¹¹ Loko kaseli ɔmɛ ma nyɛ ma tsu ní tsumi nɛ Yesu kɛ wo a dɛ ɔ, ja a ba a he si nɛ́ a bu ma kpa mi bimɛ kaa mɛ hu a he hia. Loko Yesu maa ho hiɔwe ya a, e fã mɛ ke a ye odase ngɛ “Yudea tsuo, kɛ Samaria, kɛ yaa su zugba a nɔ hehi nɛ a kɛ wawɛɛ ɔ.” (Níts. 1:8) Yesu sɛ hlami nɛ e dla mɛ kɛ ha jamɛ a ní tsumi ɔ. E ha nɛ a na kaa nihi nɛ a je ma kpahi a nɔ ɔ ngɛ su kpakpahi. E je ta bulɔ nɔkɔtɔma ko nɛ e je ma kpa nɔ ɔ yi ngɛ hemi kɛ yemi nɛ e ná a he. (Mat. 8:5-10) Benɛ Yesu ngɛ e ma mi ngɛ Nazarɛt ɔ, e tu bɔ nɛ Yehowa jɔɔ nihi nɛ a je ma kpahi a nɔ ɔ he munyu. E tu yalɔyo nɛ e je Zarefat ɔ kɛ kpititsɛ ɔ nɛ a tsɛɛ lɛ Naaman nɛ e je Siria a he munyu. (Luka 4:25-27) Jehanɛ hu ɔ, Yesu fiɛɛ ha Samaria yo ko, nɛ e ye ligbi enyɔ sɔuu ngɛ Samaria ma ko mi akɛnɛ ni ɔmɛ a bua jɔ e sɛ gbi ɔ he he je.​—Yoh. 4:21-24, 40.

12, 13. (a) Benɛ Yesu ngɛ Samaria yo ko ní tsɔɔe ɔ, kɛ bɔfo ɔmɛ pee a ní ha kɛɛ? (Moo hyɛ foni nɛ ngɛ ní kasemi ɔ sisije ɔ.) (b) Mɛni tsɔɔ kaa Yakobo kɛ Yohane nɛ́ nɔ́ nɛ Yesu ngɛ hlae nɛ e tsɔɔ mɛ ɔ?

¹² E he wa ha bɔfo ɔmɛ kaa a ma ná ma kpa mi bimɛ a he juɛmi kpakpa. Benɛ a na Yesu nɛ e ngɛ Samaria yo ko ní tsɔɔe ɔ, e pee mɛ nyakpɛ. (Yoh. 4:9, 27) Yuda jami hɛ mi nyɛɛli ɔmɛ kɛ yihi tui munyu ngɛ magbɛ nɔ, hluu nɛ yo ɔ ji Samaria no nɛ́ e bɛ e je mi saminya. Bɔfo ɔmɛ kpa Yesu pɛɛ kaa e ba ye ní, se heto nɛ e ha mɛ ɔ tsɔɔ kaa e bua jɔ ní nɛ e kɛ yo ɔ ngɛ sɛɛe ɔ he wawɛɛ pe ní nɛ e maa ye ɔ po. E Tsɛ ɔ suɔmi nya ní ji kaa e fiɛɛ ha nihi tsuo, nɛ Samaria yihi hu piɛɛ he. Fiɛɛmi ní tsumi ɔ ngɛ kaa niye ní ha lɛ.​—Yoh. 4:31-34.

¹³ Yakobo kɛ Yohane kase we nɔ́ ko ngɛ  nɔ́ nɛ ya nɔ ɔ mi. Be ko nɛ Yesu kɛ e kaseli ɔmɛ ngɛ blɔ hiae nɛ a ya gu Samaria a, a ya hla he ko nɛ a maa hwɔ ngɛ Samaria kɔpe ko mi. Se Samaria bi ɔmɛ ha we mɛ he ko nɛ a hwɔ. Enɛ ɔ he ɔ, Yakobo kɛ Yohane mi mi fu, nɛ a ná nɛ la je hiɔwe ba sã kɔpe ɔ tsuo. Se Yesu kã a hɛ mi wawɛɛ. (Luka 9:51-56) Kaa jamɛ a kɔpe ɔ ngɛ Galilea he nɛ Yakobo kɛ Yohane je ɔ, jinɛ a ko de ke la nɛ je hiɔwe ba sã kɔpe ɔ lo? Eko ɔ, akɛnɛ a be Samaria bi ɔmɛ a he juɛmi kpakpa a he je nɛ a mi mi fu ɔ nɛ. Pee se benɛ bɔfo Yohane ya fiɛɛ ngɛ Samaria nɛ nihi fuu bu lɛ tue ɔ, eko ɔ, zo gbe lɛɛ kaa be ko nɛ be ɔ, e mi mi fu Samaria bi ɔmɛ.​—Níts. 8:14, 25.

14. Kɛ a plɛ kɛ tsu sane ko nɛ kɔɔ Kristofohi nɛ a ji Yuda bi kɛ Kristofohi nɛ a ji Hela bi ɔ he ní ha kɛɛ?

¹⁴ Ngɛ jeha 33 ɔ mi ngɛ Pentekoste ligbi ɔ se ɔ, sane ko ba nɛ tsɔɔ kaa a hyɛ ni komɛ a hɛ mi ngɛ Kristofohi asafo ɔ mi. Ke nyɛmimɛ ɔmɛ ngɛ niye ní gbae ha yalɔyihi nɛ e fĩ mɛ ɔ, a maa a hɛ kɛ fɔɔ Hela yalɔyi ɔmɛ a nɔ. (Níts. 6:1) Eko ɔ, a pee jã ejakaa a sume nihi nɛ a tuɔ gbi kpa. Bɔfo ɔmɛ tsu sane ɔ he ní mla. A hla nyumuhi nɛ a nane pi si saminya konɛ a hyɛ niye ní gbami ɔ nɔ. Nyumuhi nɛ a hla a tsuo ngɛ Hela biɛhi. Eko ɔ, a biɛ ɔmɛ ma ha nɛ yalɔyi ɔmɛ a tsui maa nɔ a mi.

15. Mɛni ye bua Petro nɛ bɔɔbɔɔbɔɔ ɔ, e kpa nɔ hɛ mi hyɛmi? (Moo hyɛ foni nɛ ngɛ ní kasemi ɔ sisije ɔ.)

¹⁵ Ngɛ jeha 36 mi ɔ, kaseli ɔmɛ bɔni fiɛɛmi ha nihi ngɛ ma slɔɔtoslɔɔtohi a mi. Jinɛ bɔfo Petro kɛ Yuda bi pɛ nɛ bɔɔ. Se benɛ Mawu ha nɛ Petro na kaa e sɛ nɛ Kristofohi nɛ a hyɛ nɔ́ hɛ mi ɔ, Petro ya fiɛɛ ha Roma ta bulɔ ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Konelio. (Kane Ní Tsumi 10:28, 34, 35.) Lɔ ɔ se ɔ, Petro kɛ ma je li nɛ a ba plɛ Kristofohi ye ní, nɛ e kɛ mɛ bɔ. Jeha komɛ a se ɔ, Petro kɛ Kristofohi nɛ a ngɛ Antiokia nɛ tsa pi Yuda bi ji mɛ ɔ kpa ní yemi. (Gal. 2:11-14) Enɛ ɔ he ɔ, Paulo kã Petro hɛ mi, nɛ e kplɛɛ nɔ. Pee se ɔ, Petro ngma e kekleekle sɛ womi kɛ ya ha Yuda bi kɛ ma je li nɛ a ba plɛ Kristofohi nɛ a ngɛ Asia Nyafii ɔ. E wo mɛ he wami kaa a suɔ a nyɛmimɛ tsuo nɛ a ngɛ je kɛ wɛ ɔ.​—1 Pet. 1:1; 2:17.

16. Kɛ nihi ba le Kristofohi nɛ a hi si ngɛ kaseli ɔmɛ a be ɔ mi ɔ ha kɛɛ?

¹⁶ E ngɛ heii kaa bɔfo ɔmɛ kase ní kɛ je bɔ nɛ Yesu je suɔmi kpo kɛ tsɔɔ “nimli slɔɔtohi tsuo” ɔ mi. (Yoh. 12:32; 1 Tim. 4:10) E ngɛ mi kaa e he be saii mohu lɛɛ, se bɔfo ɔmɛ bɔ mɔde nɛ a tsake a susumi. Nihi po ba le Kristofohi nɛ a hi si ngɛ jamɛ a be ɔ mi ɔ kaa a suɔ a sibi wawɛɛ. Womi ngmalɔ ko nɛ tsɛɛ lɛ ke Tertullian nɛ e hi si ngɛ jeha 200 jeha amɛ a mi ɔ ngma munyu ko nɛ nihi deɔ ngɛ Kristofohi a he. E ngma ke: “A suɔ a sibi, . . . A pee klaalo kaa a ma gbo ha sibi.” “Su ehe ɔ” nɛ Kristofohi nɛ a hi si ngɛ kaseli ɔmɛ a be ɔ mi ɔ wo ɔ ha nɛ a na nimli tsuo kaa a sɔ ngɛ Mawu hɛ mi.​—Kol. 3:10, 11.

17. Ke wa náa ma kpa mi bimɛ a he juɛmi nɛ dɛ ɔ, kɛ wa ma plɛ kɛ ngmɛɛ jamɛ a su ɔ he ha kɛɛ? Mo ha nɔ hyɛmi níhi.

¹⁷ Mwɔnɛ ɔ, eko ɔ, e ma he be saii loko wɔ hu wa ma nyɛ ma ná ma kpa mi bimɛ a he juɛmi kpakpa. Nyɛmiyo ko nɛ e ngɛ France ɔ tsɔɔ bɔ nɛ enɛ ɔ peemi ye ha lɛ ha. E de ke: “Yehowa tsɔɔ mi nɔ́ nɛ suɔmi ji, bɔ nɛ ma ha nihi nɔ́ ha, kɛ bɔ nɛ ma nyɛ ma suɔ nihi nɛ a je ma kpahi a nɔ ha. Se loloolo ɔ, i ngɛ ye he mɔde bɔe kaa ma ná nɔ fɛɛ nɔ he juɛmi kpakpa. Pi be fɛɛ be nɛ e ngɛ gbɔjɔɔ. Enɛ ɔ he je nɛ i sɔleɔ ngɛ he ɔ nɛ.” Nyɛmiyo ko nɛ e ngɛ Spain ɔ hu ná níhi a si kpami ko kaa jã. E de ke: “Wɛtso ko ngɛ nɛ i sume a sane. Be komɛ ɔ, i bɔɔ mɔde kaa  ma ná nihi kpahi a he juɛmi kpakpa, nɛ behi fuu ɔ, i nyɛɔ nɛ i peeɔ jã. Se i le kaa e sa nɛ ma ya nɔ nɛ ma tsu nyagba nɛ ɔ he ní. Ye bua jɔ kaa i piɛɛ weku ko nɛ kake peemi ngɛ a kpɛti ɔ he. I naa Yehowa si wawɛɛ.” E sa nɛ wɔ tsuo waa kpa wa mi nɛ waa hyɛ. Eko ɔ, su nɛ ɔ eko ngɛ wa mi nɛ́ e sa kaa waa ngmɛɛ he kaa bɔ nɛ nyɛmi yihi enyɔ nɛ ɔmɛ pee ɔ.

18, 19. (a) Mɛni he je nɛ e sa nɛ wa he nɔ fɛɛ nɔ atuu ɔ? (b) Mɛni blɔhi a nɔ wa ma nyɛ maa gu kɛ pee jã?

¹⁸ E sa nɛ wa kai kaa be ko nɛ be ɔ, wɔ tsuo wa ji “nibwɔhi,” nɛ waa kɛ Yehowa wa kpɛti kɛ. (Efe. 2:12) Se Yehowa “ngɔ suɔmi nɛ nya wa” kɛ gbla wɔ kɛ ba e ngɔ. (Hos. 11:4; Yoh. 6:44) Nɛ Kristo he wɔ atuu. Ngɛ blɔ ko nɔ ɔ, Yesu bli sinya a ha wɔ konɛ wa ba piɛɛ Mawu weku ɔ he. (Kane Roma Bi 15:7.) E ngɛ mi kaa wa yi mluku mohu lɛɛ, se Yesu he wɔ atuu. Enɛ ɔ he ɔ, e sɛ nɛ wa susu gblee kaa wa hi pe nihi nɛ a je ma kpahi a nɔ!

¹⁹ Benɛ je yaya nɛ ɔ nyagbe ngɛ sue ɔ, mi gbami, nɔ hɛ mi hyɛmi kɛ ninyɛ nɛ ngɛ nihi a kpɛti ɔ mi maa wa wawɛɛ. (Gal. 5:19-21; 2 Tim. 3:13) Se Yehowa sɔmɔli lɛɛ wa suɔ nɛ wa ná juɛmi nɛ je hiɔwe ɔ, enɛ ɔ maa ye bua wɔ nɛ wa be nɔ hɛ mi hyɛe, nɛ kake peemi maa hi wa kpɛti. (Yak. 3:17, 18) Ke waa kɛ wa nyɛmimɛ nɛ a je ma kpahi a nɔ bɔ huɛ, wa tui munyu kɛ si a kusumihi, nɛ wa kase a gbi po ɔ, wa ma ná bua jɔmi. Ke wa pee jã a, tue mi jɔmi nɛ wa ma ná a maa hi kaa pa, nɛ dami sane yemi ma pue nɔ kaa bɔ nɛ oslɔke kuɔ kɛ pueɔ wo dɔ mi ɔ.​—Yes. 48:17, 18.

20. Ke wa ha nɛ suɔmi tsake wa susumi ɔ, mɛni maa je mi kɛ ba?

²⁰ Nyɛmiyo ɔ nɛ e je Australia nɛ wa tu e he munyu kɛ sɛ hlami ɔ de ke: “Benɛ i ná he blɔ kɛ bɔni anɔkuale ɔ kasemi ɔ, ye susumi tsake, nɛ i ba pee nɔmlɔ ehe. Enɛ ɔ ha nɛ nihi a he juɛmi yaya kɛ ninyɛ nɛ jinɛ i ná a tsuo laa.” Nyɛminyumu ɔ nɛ e je Canada a hu tsɔɔ kaa amlɔ nɛ ɔ, e ba yɔse kaa “ní komɛ nɛ nihi li ɔ he je nɛ a náa ni kpahi a he juɛmi yaya.” Jehanɛ hu ɔ, e yɔse kaa “tsa pi he nɛ nɔ ko je ɔ nɛ tsɔɔ bɔ nɛ nɔ ɔ ngɛ ha.” Pee se ɔ, e ngɔ nyɛmiyo ko nɛ e ji Ngleesi no! Tsakemihi nɛ nyɛmimɛ nɛ ɔmɛ pee ɔ ji odase nɛ tsɔɔ kaa suɔmi ma nyɛ ma ha nɛ waa ngmɛɛ juɛmi yaya nɛ wa ngɛ ngɛ nihi nɛ a je ma kpahi a nɔ ɔ he. Ke suɔmi ngɛ wa kpɛti ɔ, wa mi be gbae kɔkɔɔkɔ.​—Kol. 3:14.