1. Mɛni wa maa pee konɛ wa ná juɛmi, nɛ kɛ wa ma ná he se ha kɛɛ?

YEHOWA ngɔ nɛ juɛmi tsuo je, nɛ e jeɔ e tsui mi faa nɛ e haa ni kpahi juɛmi. Yakobo 1:5 ɔ de ke: “Ke nyɛ ti nɔ ko hia juɛmi ɔ, ha nɛ e ya nɔ nɛ e hi Mawu bie, ejakaa e haa nihi tsuo nɔ́ faa nɛ́ hɛ mi kami be mi.” Blɔ kake nɛ wa ma nyɛ maa gu nɔ kɛ ná juɛmi nɛ Mawu haa nɔ ɔ ji kaa wa maa ba wa he si konɛ e tsɔse wɔ. Ke wa ná juɛmi nɛ ɔ, e maa po wa he piɛ ngɛ mumi mi, nɛ e maa ye bua wɔ konɛ waa ba wa je mi saminya hulɔ. (Abɛ 2:10-12) Enɛ ɔ maa ye bua wɔ, nɛ wa maa ‘ngɔ wa he kɛ to ngɛ Mawu suɔmi ɔ mi,’ be mi nɛ ‘wa ngɛ neneene wami ɔ mlɛe ɔ.’​—Jud 21.

2. Mɛni wa ma nyɛ maa pee konɛ wa bua nɛ jɔ tsɔsemi nɛ Mawu tsɔseɔ wɔ ɔ he?

² Behi fuu ɔ, mluku nɛ wa yi, he nɛ a tsɔse wɔ ngɛ, kɛ ní kpa komɛ haa nɛ e he waa ha wɔ kaa wa maa kplɛɛ tsɔsemi nɔ, aloo wa maa na tsɔsemi kaa e hi. Se ke a tsɔse wɔ, nɛ wa ná he se ɔ, lɔ ɔ haa nɛ wa naa bɔ nɛ Mawu suɔ wɔ ha. Abɛ 3:11, 12 ɔ de ke: ‘Ye bi, ke Yehowa ngɛ mo tsɔsee ɔ, e ko pee mo tai, . . . nihi nɛ Yehowa suɔ mɛ ɔ, a hɛ mi e kaa.’ E sɛ nɛ wa hɛ nɛ je nɔ kaa Yehowa suɔ nɛ e hi ha wɔ. (Kane Hebri Bi 12:5-11.) Akɛnɛ Mawu le wɔ saminya he je ɔ, e tsɔseɔ wɔ ngɛ blɔ kpakpa nɔ be fɛɛ be. Amlɔ nɛ ɔ, nyɛ ha nɛ wa susu tsɔsemi slɔɔto eywiɛ komɛ a he nɛ  waa hyɛ: (1) nɔ nitsɛ e he tsɔsemi, (2) tsɔsemi nɛ fɔli tsɔseɔ a bimɛ, (3) tsɔsemi nɛ a tsɔseɔ wɔ ngɛ asafo ɔ mi, kɛ (4) nɔ́ nɛ yeɔ nɔ wawɛɛ pe tsɔsemi.

3. Ngɛ mɛni blɔ nɔ nɛ jokuɛwi ma nyɛ maa kase bɔ nɛ a ma tsɔse a he ha? Ngɔɔ nɔ́ he tomi nɔ́ ko kɛ tsɔɔ mi.

³ Ke wa tsɔse wa he ɔ, wa ma nyɛ maa ye wa he nɔ konɛ waa hyɛ wa ní peepee kɛ wa susumi saminya. Ja wa kase su nɛ ɔ, ejakaa a kɛ fɔ we wɔ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ke jokuɛ ko ngɛ bɔ nɛ a hiɔ baisikle nɔ ha kasee ɔ, behi fuu ɔ, e fɔlɔ ɔ pɛtɛɔ baisikle ɔ he ha lɛ. Se ke jokuɛ ɔ ngɛ mɔde bɔe ɔ, e fɔlɔ ɔ ngmɛɛɔ baisikle ɔ he bɔɔ. Jehanɛ ɔ, ke fɔlɔ ɔ na kaa jokuɛ ɔ le baisikle ɔ nɔ himi ɔ, e ngmɛɛɔ he kulaa. Jã nɔuu nɛ ke fɔli to a tsui si, nɛ a ya nɔ nɛ a tsɔse a bimɛ tsɔwi “ngɛ Yehowa tsɔsemi kɛ e ga womi mi” ɔ, lɔ ɔ maa ye bua a bimɛ ɔmɛ nɛ a ma tsɔse mɛ nitsɛmɛ a he, nɛ a ma ná juɛmi.​—Efe. 6:4.

4, 5. (a) Mɛni he je nɛ wa he nɛ wa ma tsɔse ɔ piɛɛ “su ehe ɔ” he ɔ? (b) Ke wa “nɔ si nɔtonɔto si kpaago” po ɔ, mɛni he je nɛ e sɛ nɛ wa kɔni mi nɛ jɔ̃ ɔ?

⁴ Jã nɔuu nɛ e sa nɛ nihi nɛ a wa loko a ba le Yehowa a hu nɛ a tsɔse mɛ nitsɛmɛ a he. Eko ɔ, a tsɔse a he ngɛ ní komɛ a mi, se ngɛ mumi mi lɛɛ, a ngɛ kaa jokuɛwi. Se ke a bɔni “su ehe ɔ” womi, nɛ a ngɛ mɔde bɔe kaa a maa kase Kristo ɔ, lɔ ɔ ma ha nɛ a maa hi wae ngɛ mumi mi. (Efe. 4:23, 24) Loko wa ma nyɛ maa wa ngɛ mumi mi ɔ, ja wa tsɔse wa he. Ke wa tsɔse wa he ɔ, lɔ ɔ maa ye bua wɔ nɛ wa ma ‘kua ní peepeehi nɛ sɛ Mawu hɛ mi kɛ je mi akɔnɔhi, nɛ waa kɛ juɛmi nɛ mi tsɔ kɛ dami kɛ Mawu gbeye yemi maa hi si ngɛ níhi a blɔ nya tomi nɛ ɔ mi.’​—Tito 2:12.

⁵ Se kɛ̃ ɔ, wa yi mluku, nɛ wɔ tsuo wa peeɔ yayami. (Fiɛlɔ 7:20) Enɛ ɔ he ɔ, ke wa tɔ̃ ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ we kaa wa nyɛ we nɛ wa tsɔse wa he. Abɛ 24:16 de ke: “Nɔmlɔ kpakpa a, ke e nɔ si nɔtonɔto si kpaago po, e maa te si ekohu.” Ke wa nɔ si ɔ, mɛni maa ye bua wɔ konɛ waa te si ekohu? Tsa pi wɔ nitsɛmɛ wa he wami nɛ waa kɛ maa te si, mohu ɔ, Mawu mumi ɔ lɛ maa ye bua wɔ. (Kane Filipi Bi 4:13.) He nɔ yemi piɛɛ mumi ɔ yiblii ɔ he, nɛ su nɛ ɔ ngɛ kaa wa he nɛ wa ma tsɔse ɔ nɔuu.

6. Mɛni wa maa pee konɛ wa nyɛ nɛ waa kase Mawu Munyu ɔ saminya? (Moo hyɛ foni nɛ ngɛ ní kasemi ɔ sisije ɔ.)

⁶ Jehanɛ hu ɔ, ke wa sɔleɔ, nɛ wa kaseɔ Baiblo ɔ, nɛ wa pueɔ wa yi mi tɛ ngɛ he ɔ, lɔ ɔ maa ye bua wɔ konɛ wa tsɔse wɔ nitsɛmɛ wa he. Se ke Mawu Munyu ɔ kasemi yeɔ ha mo nɛɛ? Eko ɔ, o naa o he kaa nɔ ko nɛ e nyɛ we ní kasemi. O hɛ ko je nɔ kaa ke o ngmɛ Yehowa blɔ ɔ, e maa ye bua mo. Yehowa maa ye bua mo konɛ e Munyu ɔ “nɛ jlo” mo daa. (1 Pet. 2:2) Kekleekle ɔ, moo sɔle ha Yehowa nɛ e ye bua mo nɛ o nyɛ nɛ o tsɔse o he konɛ o ná be kɛ kase e Munyu ɔ. Lɔ ɔ se ɔ, mo tsu o sɔlemi ɔ nya ní. Sisije ɔ, ko ha nɛ ní kasemi ɔ se nɛ kɛ. Bɔɔbɔɔbɔɔ ɔ, o bua ma bɔni ní kasemi he jɔmi, nɛ e be yee ha mo hu! Kɛkɛ ɔ, be fɛɛ be nɛ o ma he be kɛ pue o yi mi tɛ ngɛ níhi nɛ Yehowa tsɔɔ mo ɔ he ɔ, o ma ná bua jɔmi wawɛɛ.​—1 Tim. 4:15.

7. Ke wa tsɔse wa he ɔ, ngɛ mɛni blɔ nɔ nɛ lɔ ɔ maa ye bua wɔ konɛ wa nyɛ nɛ waa su Mawu jami mi otihi a he?

⁷ Ke wa tsɔse wɔ nitsɛmɛ wa he ɔ, e maa ye bua wɔ konɛ wa nyɛ nɛ waa su mumi mi otihi a he. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, nyɛminyumu ko nɛ e ngɛ weku ɔ yɔse kaa kã nɛ e ngɛ ɔ ngɛ si bae. Enɛ ɔ he ɔ, e kɛ ma e hɛ mi kaa e maa pee daa blɔ gbalɔ, nɛ e maa kane asafo ɔ womihi tsuo nɛ tu blɔ gbami ní tsumi ɔ he munyu ɔ. Jã nɛ e pee kɛ sɔlemi nɛ e sɔle ɔ ye bua lɛ nɛ e ná kã ekohu, nɛ e he ba wa ngɛ Mawu jami mi. E to blɔ nya nɛ e sɔmɔ kaa blɔ gbali a walɔ be komɛ hulɔ. Mɛni je  mi kɛ ba? E ngɛ mi kaa si fɔfɔɛ komɛ ka lɛ blɔ tsimi lɛɛ, se e ngɔ e juɛmi kɛ ma oti ɔ nɔ, nɛ nyagbenyagbe ɔ, e ba pee daa blɔ gbalɔ.

8-10. Mɛni ma nyɛ maa ye bua fɔli konɛ a nyɛ nɛ a tsɔse a bimɛ nɛ a ba pee Yehowa sɔmɔli? Ngɔɔ nɔ́ he tomi nɔ́ ko kɛ tsɔɔ mi.

⁸ Fɔli nɛ a ji Kristofohi ngɛ blɔ nya ní tsumi ko nɛ he hia wawɛɛ. E sa nɛ a lɛ a bimɛ “ngɛ Yehowa tsɔsemi kɛ e ga womi mi.” (Efe. 6:4) Jã peemi be gbɔjɔɔ, titli ngɛ je nɛ wa ngɛ mi mwɔnɛ ɔ mi. (2 Tim. 3:1-5) Ngɛ anɔkuale mi ɔ, jokuɛwi li slɔɔto nɛ ngɛ nɔ́ nɛ da kɛ nɔ́ nɛ dɛ a kpɛti. E ngɛ mi kaa ke a fɔ nɔ ko ɔ, e ngɛ he nile mohu lɛɛ, se e sa nɛ a tsɔse e he nile ɔ. (Rom. 2:14, 15) Baiblo sisi tsɔɔmi womi ko tsɔɔ kaa Hela munyungu nɛ a tsɔɔ sisi ke “tsɔsemi” ɔ ma nyɛ maa tsɔɔ bi nɛ a ngɛ lɛ ní tsɔɔe konɛ e ba pee nɔkɔtɔma kpakpa hwɔɔ se.

⁹ Behi fuu ɔ, jokuɛwi nɛ a jeɔ suɔmi mi kɛ tsɔseɔ mɛ ɔ nuɔ he kaa a ngɛ slɔkee. Jokuɛwi kaa jã le kaa huzu ngɛ he yemi he, nɛ nɔ́ fɛɛ nɔ́ nɛ a maa pee ɔ, kpakpa jio, yayami jio, a maa bu he akɔtaa. Enɛ ɔ he ɔ, e he hia nɛ fɔli nɛ a bi Yehowa konɛ e tsɔɔ mɛ bɔ nɛ a ma plɛ kɛ tsɔse a bimɛ ɔmɛ ha. E sa nɛ fɔli nɛ a kai kaa ngɛ ma fɛɛ ma nɔ ɔ, e slo bɔ nɛ nihi tsɔseɔ a bimɛ ha, nɛ juɛmi nɛ nihi hɛɛ ngɛ bi tsɔsemi he ɔ tsakeɔ be fɛɛ be. Ke fɔli ngɔ Mawu blɔ tsɔɔmi ngɛ bi tsɔsemi he kɛ tsu ní, nɛ a ngɔɛ a hɛ kɛ fɔɛ mɛ nitsɛmɛ a níhi a si kpami loo a susumi nɔ ɔ, a maa ye manye.

¹⁰ Mo susu Noa sane ɔ he nɛ o hyɛ. Noa kpɛ we daka hyɛ, enɛ ɔ he ɔ, benɛ Yehowa de lɛ ke e kpɛ daka a, e ngɔ e hɛ kɛ fɔ Yehowa nɔ, nɛ e “pee nɔ́ tsuaa nɔ́” nɛ Yehowa fã lɛ ke e pee ɔ. (1 Mose 6:22) Mɛni je mi kɛ ba? Daka a he Noa kɛ e weku ɔ a yi wami. Jehanɛ hu ɔ, akɛnɛ Noa ha nɛ Mawu ha lɛ juɛmi nɛ e kɛ hyɛ e weku ɔ nɔ he je ɔ, e ye manye. Loko Nyu Kpekpemi ɔ maa ba a, fɔli ná we lɛ gbɔjɔɔ kaa a ma tsɔse a bimɛ, se Noa nyɛ nɛ e tsɔɔ e bimɛ ɔmɛ ní saminya, nɛ e pee nɔ hyɛmi nɔ́ kpakpa kɛ ha mɛ.​—1 Mose 6:5.

11. Kɛ fɔli a nɔ hyɛmi nɔ́ kpakpa yeɔ bua a bimɛ ha kɛɛ?

¹¹ Ke fɔlɔ ji mo ɔ, ngɛ mɛni blɔ nɔ nɛ o ma nyɛ maa “pee nɔ́ tsuaa nɔ́” nɛ Mawu fã mo ke o pee ɔ? Moo bu Yehowa tue. Moo ngɔ bimɛ a tsɔsemi he blɔ tsɔɔmihi nɛ e kɛ haa wɔ kɛ guɔ e Munyu ɔ, kɛ e we asafo ɔ nɔ ɔ kɛ tsu ní. Ligbi ko maa ba nɛ o bi ɔ maa na mo si kaa o pee jã! Nyɛminyumu ko de ke: “Ye bua jɔ bɔ nɛ ye fɔli ɔmɛ tsɔse mi ha a he. A ha nɛ tsɔsemi ɔ sɛ ye mi saminya. A mɔde bɔmi ɔ lɛ ye bua mi nɛ i ya hɛ mi ngɛ Mawu jami mi ɔ nɛ.” Se kɛ̃ ɔ, ngɛ mɔde nɛ fɔli komɛ bɔ ɔ tsuo se ɔ, a bimɛ ɔmɛ je asafo ɔ mi. Ke fɔli bɔ a he mɔde nɛ a ngɔ anɔkuale ɔ kɛ tsɔse a bi ko, nɛ a bi ɔ sɔmɔ we Yehowa po ɔ, fɔli ɔmɛ a he nile bui mɛ fɔ. A ma nyɛ  maa hyɛ blɔ kaa a bi ɔ maa kpale kɛ ba Yehowa ngɔ ligbi ko.

12, 13. (a) Ke a fiee jokuɛ ko kɛ je asafo ɔ mi ɔ, mɛni e fɔli maa pee kɛ tsɔɔ kaa a buɔ Mawu tue? (b) Kɛ weku ko ná Yehowa tue nɛ a bu ɔ he se ha kɛɛ?

¹² Ke a fiee jokuɛ ko kɛ je asafo ɔ mi ɔ, e yee ha fɔli komɛ kaa a maa bu Mawu tue. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, a fiee nyɛmiyo ko biyo kɛ je asafo ɔ mi, nɛ e biyo ɔ hia kɛ je we mi. Nyɛmiyo ɔ de ke: “I hyɛɛ asafo ɔ womi ɔmɛ a mi kaa ma na nɔ́ ko nɛ ma da nɔ nɛ i kɛ ye bi ɔ kɛ ye bibi ɔ nɛ sɛɛ ní lo. Se ye huno ɔ ye bua mi nɛ i na kaa wa biyo ɔ be wa nine nɔ hu, nɛ e sɛ nɛ waa te si kɛ wo Yehowa blɔ nya tomi ɔ.”

¹³ Jeha komɛ a se ɔ, a ngɔ e biyo ɔ ekohu ngɛ asafo ɔ mi. E nyɛ ɔ de ke: “Amlɔ nɛ ɔ, ligbi ko bi nɛ e fiɛ mi ngɛ tɛlifoo nɔ aloo e mane we mi sɛ gbi! Jehanɛ hu ɔ, e ná bumi kɛ ha i kɛ ye huno ɔ wawɛɛ ejakaa e le kaa wa bu Yehowa tue. Huɛ bɔmi nɛ ngɛ waa kɛ lɛ wa kpɛti amlɔ nɛ ɔ mi wa.” Ke a fiee o bi ko kɛ je asafo ɔ mi ɔ, anɛ o maa ‘ngɔ o hɛ kɛ fɔ Yehowa nɔ kulaa, nɛ o be o hɛ ngɔe kɛ fɔ nɔ́ nɛ moo o susu kaa o leɔ nɔ’ lo? (Abɛ 3:5, 6) Mo kai kaa tsɔsemi nɛ Yehowa kɛ haa wɔ ɔ haa nɛ wa naa bɔ nɛ Yehowa suɔ wɔ kɛ bɔ nɛ e juɛmi mi kuɔ ha. O hɛ ko je nɔ hu kaa e ngɔ e Bi ɔ kɛ ha ngɛ wɔ tsuo wa he, nɛ o bi ɔ hu piɛɛ he. Mawu sume nɛ nɔ ko nɔ ko hɛ mi nɛ kpata. (Kane 2 Petro 3:9.) Lɔ ɔ he ɔ, fɔli, e sa nɛ nyɛ ná hɛ kɛ nɔ fɔmi kaa Yehowa tsɔsemi ɔmɛ kɛ e blɔ tsɔɔmi ɔmɛ hi kɛ pi si. Ke nɔ́ nɛ Yehowa de mo ke o pee ɔ he wa ha mo po ɔ, moo bɔ mɔde nɛ o pee. Ke Mawu ngɛ hlae ma tsɔse o bi ɔ, mo fĩ Mawu se mohu pe nɛ o maa te si kɛ wo lɛ.

14. Kɛ wa náa tsɔsemi nɛ Yehowa guɔ “nɔ hyɛlɔ anɔkualetsɛ ɔ” nɔ kɛ haa wɔ ɔ he se ha kɛɛ?

¹⁴ Yehowa wo si kaa e maa hyɛ Kristofohi asafo ɔ nɔ, e maa bu he, nɛ e maa tsɔɔ asafo ɔ ní. E guɔ blɔ slɔɔtohi a nɔ kɛ peeɔ jã. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, e ngɔ asafo ɔ kɛ wo e Bi ɔ dɛ konɛ e hyɛ nɔ, nɛ e Bi ɔ hu hla “nɔ hyɛlɔ anɔkualetsɛ” ko konɛ e ha asafo ɔ mumi mi niye ní ngɛ be nɛ sa mi. (Luka 12:42) A guɔ blɔ slɔɔtohi a nɔ kɛ haa wɔ mumi mi niye ní nɛ ɔmɛ, nɛ a kɛ tsɔseɔ wɔ. Anɛ o bu magbɛ nɔ munyu ko tue, aloo o kane nɔ́ ko ngɛ wa womi ɔmɛ a mi, nɛ e tsake o susumi kɛ o ní peepee komɛ lo? Ke o heto ɔ ji ee ɔ, lɛɛ e sa nɛ o bua nɛ jɔ, ejakaa o ha nɛ Yehowa ngɛ mo tsɔsee.​—Abɛ 2:1-5.

15, 16. (a) Kɛ wa ma plɛ kɛ ná asafo mi nikɔtɔma amɛ a he se ha kɛɛ? (b) Mɛni wa ma nyɛ maa pee konɛ asafo mi nikɔtɔma amɛ kɛ bua jɔmi nɛ tsu ní?

¹⁵ Kristo hla asafo mi nikɔtɔmahi kaa Mawu to kuu ɔ nɔ hyɛli. Baiblo ɔ tsɔɔ kaa a ji “nike níhi . . . ngɛ adesahi a mi.” (Efe. 4:8, 11-13) Kɛ wa ma plɛ kɛ ná nike ní kpakpa nɛ ɔmɛ a he se ha kɛɛ? E sa nɛ waa kase asafo mi nikɔtɔma amɛ a hemi kɛ yemi kɛ a nɔ hyɛmi ní kpakpa amɛ. E sa nɛ waa bu ga womihi nɛ a jeɔ Baiblo ɔ mi kɛ haa wɔ ɔ tue hulɔ. (Kane Hebri Bi 13:7, 17.) Mo kai kaa asafo mi nikɔtɔma amɛ suɔ wɔ, nɛ a suɔ nɛ waa ya wa hɛ mi ngɛ mumi mi. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ke a na kaa wa ngɛ asafo mi kpehi a mi poe aloo kã nɛ wa ngɛ ɔ ngɛ si bae ɔ, a yeɔ bua wɔ amlɔ nɔuu. A buɔ wɔ tue, nɛ a woɔ wɔ he wami, nɛ a jeɔ Baiblo ɔ mi kɛ woɔ wɔ ga kpakpa. Anɛ o naa yemi kɛ buami nɛ nikɔtɔma amɛ kɛ haa mo ɔ kaa e ji blɔ nɛ Yehowa guɔ nɔ kɛ jeɔ suɔmi kpo kɛ tsɔɔ mo lo?

¹⁶ Mo kai kaa tsa pi be fɛɛ be nɛ asafo mi nikɔtɔma amɛ náa lɛ gbɔjɔɔ kaa a maa wo wɔ ga. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, benɛ David pee yayami nɛ hɛdɔ ngɛ he nɛ e bɔ mɔde kaa e maa laa nɔ ɔ, hyɛ bɔ nɛ e he maa wa ha gbalɔ Natan ha kaa e maa wo lɛ ga! (2 Sam. 12:1-14) Jã kɛ̃ nɛ benɛ Petro nɛ e ji  bɔfo 12 ɔmɛ a kpɛti nɔ kake ɔ kɛ e ní peepee tsɔɔ kaa e suɔ e nyɛmimɛ Yuda bi ɔmɛ pe ma je li ɔmɛ ɔ, bɔfo Paulo pee kã loko e nyɛ nɛ e wo lɛ ga. (Gal. 2:11-14) Mɛni o ma nyɛ maa pee konɛ e ko ye ha asafo mi nikɔtɔma amɛ kaa a maa wo mo ga? Moo ba o he si, moo pee o he nɔ nɛ a nyɛɔ suɔ e he, nɛ o na mɛ si ngɛ ga womi he. Moo na yemi kɛ buami nɛ nikɔtɔma amɛ kɛ ngɛ mo hae ɔ kaa e ji blɔ nɛ Mawu ngɛ nɔ gue kɛ ngɛ suɔmi kpo jee ha mo. Ke o pee jã a, o ma ná he se, nɛ nikɔtɔma amɛ hu a bua maa jɔ.

17. Kɛ nyɛmiyo ko ná yemi kɛ buami nɛ asafo mi nikɔtɔmahi kɛ ha lɛ ɔ he se ha kɛɛ?

¹⁷ Nyɛmiyo ko tsɔɔ kaa si fɔfɔɛ ko mi nɛ e ya je ɔ ha nɛ e nu he kaa e be nyɛe maa hɛ lɛ kɛ su Yehowa he. E de ke: “Benɛ ye sa si himi kɛ nyagbahi nɛ i kɛ ngɛ kpee ɔ ha nɛ i hao ɔ, i na kaa e sa nɛ i kɛ nikɔtɔma amɛ nɛ sɛɛ ní. A kã we ye hɛ mi, nɛ a bui mi fɔ hulɔ, mohu ɔ, a wo mi he wami, nɛ i ná kã. Ke wa kpa asafo mi kpe, nɛ nikɔtɔma amɛ be deka po ɔ, ke e hí kulaa a, a kpɛti nɔ kake biɔ mi bɔ nɛ i ngɛ ha. Bɔ nɛ i ba ye je mi ha be ko nɛ be ɔ he je ɔ, ke pee ɔ, i nuɔ he kaa i sɛ ngɛ Mawu hɛ mi. Se Yehowa gu asafo mi nikɔtɔma amɛ a nɔ kɛ je suɔmi kpo kɛ tsɔɔ mi si abɔ. I sume nɛ nɔ́ ko nɛ je mi kɛ je Yehowa he hu.”

18, 19. Mɛni lɛ yeɔ nɔ wawɛɛ pe tsɔsemi? Ngɔɔ nɔ́ he tomi nɔ́ ko kɛ tsɔɔ mi.

¹⁸ E ngɛ mi kaa tsɔsemi yeɔ nɔ mohu lɛɛ, se ke nɔ ko kplɛɛ we tsɔsemi nɔ ɔ, nyagba nɛ jeɔ mi kɛ baa a yeɔ nɔ pe tsɔsemi ɔ po. (Heb. 12:11) Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, nyɛ ha nɛ wa susu Kain kɛ Matsɛ Zedekia a sane ɔ he nɛ waa hyɛ. Benɛ Kain ná ninyɛ kɛ ha Habel ɔ, Mawu bɔ Kain kɔkɔ ke: “Mɛni he je o mi mi fu nɛ o tu o hɛ mi kikɛ nɛ ɔ? E ji o pee nɔ́ nɛ hi jinɛ i ko ná o he bua jɔmi. Se akɛnɛ o ya pee we nɔ́ nɛ hi ɔ, yayami buu si ngɛ o sinya a nya kaa lohwe dikalɔ nɛ e miɔ nɛ e maa tu mla mo. Se, hyɛ nɛ o ye yayami ɔ nɔ.” (1 Mose 4:6, 7) Se Kain bui Yehowa tue, nɛ yayami ye e nɔ. Enɛ ɔ ha nɛ e na nɔ́ e wami be tsuo! (1 Mose 4:11, 12) Kaa Kain bu Yehowa tue ɔ, jinɛ haomi kaa kikɛ ko bɛ e nɔ.

¹⁹ Zedekia ji matsɛ nɛ nyɛ we e ma a nɔ yemi saminya, nɛ e yi mi wa hulɔ. Benɛ e ngɛ nɔ yee ɔ, Yerusalɛm ma a si himi be kpakpa. Gbalɔ Yeremia bɔ Zedekia kɔkɔ si abɔ kaa e kpa ní yayamihi nɛ e ngɛ pee ɔ, se matsɛ ɔ kplɛɛ we tsɔsemi ɔ nɔ. Enɛ ɔ ngɔ haomi kɛ ba e nɔ. (Yer. 52:8-11) Yehowa sume nɛ haomi kaa jã nɛ ba wɔ hu wa nɔ!​—Kane Yesaya 48:17, 18.

20. Kɛ nihi nɛ a ngmɛɛɔ blɔ nɛ Mawu tsɔseɔ mɛ kɛ nihi nɛ a kplɛɛ we tsɔsemi nɔ a nyagbe maa pee ha kɛɛ?

²⁰ Mwɔnɛ ɔ, nihi a bua jɔɛ tsɔsemi he, nɛ mɛ nitsɛmɛ hu a tsɔse we a he. Se e be kɛe kulaa, nihi nɛ a sume nɛ Mawu nɛ tsɔse mɛ ɔ, a maa na a ní yayami ɔmɛ a mi nɔ́. (Abɛ 1:24-31) Enɛ ɔ he ɔ, nyɛ ha nɛ waa ‘bu tsɔsemi tue konɛ waa le ní.’ Abɛ 4:13 ɔ de ke: “Kai slɔmi gbi nɛ a ha mo ɔ daa; koo ngmɛɛ he. Lɔ ɔ ji o wami.”