1, 2. (a) Ke nɔ ko nyɛ we e he nɔ yemi ɔ, mɛni ma nyɛ maa je mi kɛ ba? (b) Mɛni he je nɛ e hia kaa wa susu he nɔ yemi he ɔ?

HE NƆ YEMI ji su kpakpa. (Gal. 5:22, 23) Yehowa ye mluku, enɛ ɔ he ɔ, e he nɔ yemi ɔ pi si. Se adesahi lɛɛ wa yi mluku, enɛ ɔ he ɔ, e he waa ha wɔ kaa wa maa ye wa he nɔ. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, haomihi nɛ nihi fuu kɛ ngɛ kpee mwɔnɛ ɔ je a he nɔ nɛ a nyɛ we yemi ɔ he je. Akɛnɛ nihi fuu nyɛ we a he nɔ yemi he je ɔ, a tsɛ̃ɔ níhi kɛ toɔ, nɛ a bɔɛ mɔde ngɛ a sukuuhi kɛ a ní tsumihi a mi. Jehanɛ hu ɔ, e ma nyɛ maa ngɔ haomi komɛ kaa nɔ jɛmi, dã tɔmi, basabasa peemi, gba puɛmi, yaka hiɔ, tsu womi, tsui yemi, bɔmi nami mi hiɔhi, hɔ nɛ a hyɛ we blɔ, ní peepee komɛ nɛ tlɔɔ nɔ he, kɛ haomi kpahi kɛ ba.​—La 34:11-14.

² Ngɛ anɔkuale mi ɔ, nihi nɛ a nyɛ we a he nɔ yemi ɔ kɛ haomi baa mɛ nitsɛmɛ kɛ ni kpahi a nɔ. Nɛ benɛ je ngɛ jɔe nɛ je ngɛ nae ɔ, nihi nyɛ we nɛ a yeɔ a he nɔ kulaa. Ngɛ jeha 1940 ɔ mi ɔ, a hla níhi a mi konɛ a le bɔ nɛ nihi nyɛɔ yeɔ a he nɔ ha, se níhi a mi hlami nɛ a pee lingmi nɛ ɔ tsɔɔ kaa amlɔ nɛ ɔ, nihi nyɛ we a he nɔ yemi kulaa. Se enɛ ɔ pee we nihi nɛ a kaseɔ Mawu Munyu ɔ nyakpɛ, ejakaa Baiblo ɔ gba kɛ fɔ si kaa wa ngɛ “nyagbe ligbi ɔmɛ” a mi, nɛ nihi maa pee a he “nihi nɛ a be he nɔ yemi.”​—2 Tim. 3:1-3, NW.

3. Mɛni he je nɛ e sa nɛ Kristofohi nɛ a ná he nɔ yemi ɔ?

³ Mɛni he je nɛ e sa nɛ o ná he nɔ yemi ɔ? Ha nɛ wa susu yi mi  tomi enyɔ komɛ a he je. Kekleekle ɔ, a yɔse kaa nihi nɛ a nyɛɔ yeɔ a he nɔ ɔ kɛ nyagbahi fuu kpi. A yi tsui tsɔ, huɛ bɔmi kpakpa hiɔ a kɛ ni kpahi a kpɛti, nɛ a mi mi fu we mla, a pee we yeyeeye, nɛ a hɛwi kaa nihi nɛ a nyɛ we a he nɔ yemi ɔ. Nɔ́ nɛ ji enyɔ ɔ, ja nɔ ko nyɛɔ daa kahi a nya nɛ e yeɔ akɔnɔ yaya nɔ loko e ma nyɛ maa sa Mawu hɛ mi. Adam kɛ Hawa a sane ɔ maa anɔkuale munyu nɛ ɔ nɔ mi. (1 Mose 3:6) Kaa bɔ nɛ Adam kɛ Hawa pee ɔ, mwɔnɛ ɔ, nihi fuu kɛ haomihi ngɛ kpee akɛnɛ a be su kpakpa nɛ ɔ he je.

4. Ke e he waa ha nɔ ko kaa e maa ye e he nɔ ɔ, mɛni nɛ e sa nɛ e wo lɛ he wami?

⁴ Adesa ko be nɛ e ma nyɛ maa ye e he nɔ kɛ pi si. Yehowa le kaa e he maa wa ha e sɔmɔli kaa a maa ye a we akɔnɔ yaya a nɔ, enɛ ɔ he ɔ, e suɔ kaa e maa ye bua mɛ. (1 Ma. 8:46-50) Yehowa ji wa Huɛ, nɛ e suɔ wɔ. E jeɔ suɔmi mi kɛ woɔ nihi nɛ a suɔ kaa a ma sɔmɔ lɛ, se e he waa ha mɛ kaa a maa ye a he nɔ ngɛ ní komɛ a mi ɔ he wami. Ha nɛ wa susu Yehowa nɔ hyɛmi nɔ́ nɛ hi kɛ pi si ɔ he. Lɔ ɔ se ɔ, wa maa hyɛ níhi nɛ wa ma nyɛ maa kase kɛ je he nɔ yemi he nɔ hyɛmi ní kpakpa komɛ kɛ nɔ hyɛmi ní yaya komɛ nɛ ngɛ Baiblo ɔ mi ɔ. Jehanɛ hu ɔ, wa ma susu ní komɛ nɛ wa ma nyɛ maa pee konɛ wa nyɛ nɛ waa ye wa he nɔ saminya a he.

5, 6. Mɛni he nɔ yemi he nɔ hyɛmi nɔ́ nɛ Yehowa pee?

⁵ Yehowa he nɔ yemi ɔ pi si, ejakaa e hi kɛ pi si ngɛ nɔ́ tsuaa nɔ́ mi. (5 Mose 32:4) Se wɔɔ lɛɛ wa yi mluku. Lɔ ɔ he ɔ, e sa nɛ wa susu Yehowa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ he konɛ wa nyɛ nɛ waa kase lɛ saminya. Mɛni si fɔfɔɛhi a mi nɛ Yehowa je su nɛ ɔ kpo ngɛ nɛ sa kadimi wawɛɛ?

⁶ Mo susu bɔ nɛ Yehowa ye e he nɔ ha benɛ Satan tsɔ e hɛ mi atua a he nɛ o hyɛ. E he ba hia nɛ a tsu sane ɔ he ní. Atsinyɛ jemi ko be he kaa nɔ́ nɛ Abosiami pee ɔ gba Mawu bɔfohi anɔkualetsɛmɛ ɔmɛ a nya, nɛ a mi mi fu Abosiami. Eko ɔ, ke o susu nɔ́ nami nɛ je Satan ní peepee ɔ mi kɛ ba a he ɔ, mo hu e peeɔ mo jã. Se Yehowa to e tsui si. E susu he saminya, nɛ e tsu he ní bɔ nɛ sa. E ha we nɛ e mi mi nɛ fu mla, nɛ e ngɛ Satan atua tsɔmi ɔ he ní tsue ngɛ blɔ nɛ da nɔ. (2 Mose 34:6; Hiob 2:2-6) Mɛni he je? Yehowa ngmɛ blɔ konɛ be nɛ pue mi, ejakaa e sume nɛ nɔ ko hɛ mi nɛ kpata, se mohu “nɔ tsuaa nɔ nɛ tsake e tsui.”​—2 Pet. 3:9.

7. Mɛni wa ma nyɛ maa kase ngɛ Yehowa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ mi?

⁷ Bɔ nɛ Yehowa yeɔ e he nɔ ha a ha nɛ wa na kaa e sa nɛ wɔ hu waa hyɛ wa munyu tutui kɛ wa ní peepee saminya, nɛ wa he ko sɔ tsɔ kɛ pee nɔ́ ko. Ke e he ba hia nɛ o pee juɛmi ngɛ nɔ́ ko nɛ e he hia wawɛɛ he ɔ, mo he be kɛ susu níhi a he konɛ o pee juɛmi nɛ da. Moo sɔle kɛ bi nile konɛ o nyɛ nɛ o tu munyu nɛ sa, aloo o pee nɔ́ nɛ da. (La 141:3) Ke o mi mi fu ɔ, e he wɛ kaa o maa pee níhi kɛ be nɔ. Wa kpɛti nihi fuu ngɛ nɛ wa de ní komɛ aloo wa pee ní komɛ hyɛ nɛ pee se ɔ, wa ná jinɛ wa de we aloo wa pee we jã!​—Abɛ 14:29; 15:28; 19:2.

8. (a) Jije wa ma nyɛ maa na he nɔ yemi he nɔ hyɛmi níhi ngɛ? (b) Benɛ Portifa yo ɔ ngɛ hlae nɛ Yosef kɛ lɛ nɛ ná bɔmi ɔ, mɛni ye bua Yosef nɛ e ngmɛɛ we e he ha lɛ ɔ? (Moo hyɛ foni nɛ ngɛ ní kasemi ɔ sisije ɔ.)

⁸ Mɛni Baiblo mi nɔ hyɛmi níhi nɛ tsɔɔ kaa e hi kaa wa maa ye wa he nɔ? Atsinyɛ jemi ko be he kaa o ma nyɛ ma kai ni komɛ  nɛ Baiblo ɔ tsɔɔ kaa a ye a he nɔ. A kpɛti nɔ kake ji Yakob binyumu Yosef. E tsɔɔ kaa e yeɔ e he nɔ benɛ e ngɛ sɔmɔe ngɛ Portifa nɛ ji Farao he buli ɔmɛ a nɔkɔtɔma a we ɔ mi ɔ. Portifa yo ɔ je e hɛ ngɔ pi Yosef, ejakaa Yosef he ngɛ “fɛu saminya,” nɛ e suɔ kaa Yosef kɛ lɛ nɛ ná bɔmi. E ngɛ mi kaa yo nɛ ɔ bɔ mɔde si abɔ kaa e maa sisi Yosef konɛ e kɛ lɛ nɛ ná bɔmi mohu lɛɛ, se mɛni ye bua Yosef nɛ e ngmɛɛ we e he ha lɛ ɔ? Atsinyɛ jemi ko be he kaa Yosef he be kɛ susu nɔ́ nɛ maa je ajuama nɛ e kɛ Portifa yo ɔ maa bɔ ɔ mi kɛ ba a he. Benɛ si fɔfɔɛ ɔ mi ba wa, nɛ yo ɔ nu lɛ ɔ, e tu fo kɛ je e he. Yosef de ke: “Mɛni he je mɔ nɛ ma tsu yi wu tso ní kaa kikɛ nɛ ɔ, nɛ ma pee yayami kɛ si Mawu?”​—1 Mose 39:6, 9; kane Abɛ 1:10.

9. Kɛ o ma plɛ kɛ dla o he ngɔ to ha kɛɛ konɛ ke o kɛ kahi kpe ɔ, o nyɛ nɛ o tu nya fo?

⁹ Mɛni wa ma nyɛ maa kase ngɛ Yosef nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ mi? Ke waa kɛ ka ko nɛ ma nyɛ ma ha nɛ wa tɔ̃ Mawu mlaa ko nɔ kpe ɔ, e ma bi nɛ waa tu nya fo. Be ko nɛ be ɔ, jinɛ ni komɛ peeɔ jiklɔɔ, a deɔ dã, a nuɔ sigaleti, a kɛ tsopa yaya tsuɔ ní, a bɔɔ ajuama, nɛ a peeɔ ní kpahi nɛ sɛ mohu lɛɛ, se amlɔ nɛ ɔ, a ba plɛ Odasefohi. Eko ɔ, ngɛ a baptisimi se po ɔ, be komɛ ɔ, e peeɔ mɛ kaa a kpale kɛ ya a sa jemi bami ɔmɛ a he ekohu. Loloolo ɔ, ke e peeɔ mo kaa o pee nɔ́ ko nɛ teɔ si kɛ woɔ Yehowa mlaa amɛ ɔ, mo he be kɛ susu bɔ nɛ ke o nyɛ we nɛ o ye o he nɔ ɔ, lɔ ɔ ma nyɛ ma puɛ o kɛ Yehowa nyɛ kpɛti huɛ bɔmi ɔ ha a he. O ma nyɛ ma susu níhi nɛ ma nyɛ maa pee ka ha mo ɔ he, nɛ o dla o he kɛ to, konɛ ke o ya je jamɛ a si fɔfɔɛ ɔmɛ a mi ɔ, o nyɛ nɛ o tu nya fo. (La 26:4, 5; Abɛ 22:3) Ke o kɛ ka ko kpe ɔ, mo bi Yehowa nɛ e ha mo nile kɛ he nɔ yemi konɛ o nyɛ nɛ o da nya.

10, 11. (a) Mɛni nihewi kɛ yihewi fuu kɛ kpeɔ ngɛ sukuu? (b) Mɛni ma nyɛ maa ye bua nihewi kɛ yihewi konɛ a ko ngɔ a he kɛ wo jemi bami yaya mi?

¹⁰ Nihewi kɛ yihewi fuu nɛ a ji Kristofohi kɛ ka nɛ Yosef kɛ kpe ɔ eko kpeɔ. Mo susu yiheyo ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Kim ɔ he nɛ o hyɛ. E sukuu bi ɔmɛ a kpɛti nihi fuu kɛ nihi náa bɔmi, nɛ ke a ba sukuu ɔ, a kɛ fĩaa. Se Kim lɛɛ e be nɔ́ ko kaa jã nɛ e ma de. E tsɔɔ kaa akɛnɛ e pee we jã he je ɔ, be komɛ ɔ, e peeɔ lɛ kaa nɔ́ nɛ “nɔ tsuaa nɔ kua lɛ, nɛ e hɛ jaa.” Nɛ akɛnɛ e be plã he je ɔ, a naa lɛ kaa nɔ ko nɛ e biɛɛ. Se nile ngɛ mi kaa Kim pee we jã, ejakaa e le kaa ke nɔ ko ji niheyo loo yiheyo ɔ, bɔmi nami he akɔnɔ nɛ ngɛ e mi ɔ nya waa. (2 Tim. 2:22) E sukuu bi ɔmɛ pɔɔ lɛ bimi ke ji e ji yomiyo lo. Enɛ ɔ haa nɛ e náa he blɔ kɛ tsɔɔ mɛ nɔ́ he je nɛ e kɛ e he wui bɔmi nami mi ɔ. Wa bua jɔ kaa wa ngɛ nihewi kɛ yihewi fuu nɛ a bɔɔ mɔde kaa a kɛ a he be ajuama bɔmi mi woe, nɛ Yehowa hu bua jɔɔ a he!

¹¹ Baiblo ɔ tsɔɔ ni komɛ nɛ a nyɛ we nɛ a tu ajuama bɔmi nya fo, nɛ enɛ ɔ ba peeɔ kɔkɔ bɔmi kɛ haa wɔ. Jehanɛ hu ɔ, e tsɔɔ nyagbahi nɛ ma nyɛ maa ba ke nɔ ko nyɛ we e he nɔ yemi ɔ. Nɔ tsuaa nɔ nɛ e kɛ si fɔfɔɛ ko nɛ ngɛ kaa kim nɔ́ ɔ ngɛ kpee ɔ bɔɔ mɔde kaa e ma susu niheyo nɛ e biɛɛ nɛ a tu e he munyu ngɛ Abɛ yi 7 ɔ he. Jehanɛ hu ɔ, mo susu nɔ́ nɛ Amnon pee ɔ, kɛ haomi nɛ je mi kɛ ba a he nɛ o hyɛ. (2 Sam. 13:1, 2, 10-15, 28-32) Fɔli kɛ a bimɛ ma nyɛ ma susu Baiblo mi sane nɛ ɔmɛ a he ke ji a ngɛ a weku Mawu jami pee, konɛ a kɛ ye bua a bimɛ ɔmɛ nɛ a ná he nɔ yemi kɛ nile nɛ a kɛ ma tsu ní ke ji a ná nɔ ko he suɔmi ɔ.

12. (a) Ngɛ mɛni blɔ nɔ nɛ Yosef ye e he nɔ ngɛ e nyɛmimɛ ɔmɛ a hɛ mi? (b) Mɛni si fɔfɔɛhi a mi nɛ e ma bi nɛ wɔ hu waa ye wa he nɔ?

¹² Pee se ɔ, Yosef kpale pee nɔ hyɛmi nɔ́ kpa ko nɛ tsɔɔ he nɔ yemi nɛ wa ma nyɛ maa kase. Yosef suɔ kaa e le nɔ́ nɛ ngɛ  e nyɛmimɛ ɔmɛ a tsui mi, enɛ ɔ he ɔ, benɛ e nyɛmimɛ ɔmɛ ma niye ní hemi ngɛ Egipt ɔ, e je we e he si kɛ tsɔɔ mɛ. Benɛ e pee lɛ kaa e fo ya po ɔ, e he sɔ kɛ ya sɛ se tsu ko mi nɛ e ya fo ya. (1 Mose 43:30, 31; 45:1) Ke wa nyɛmi Kristofo no ko, aloo wa suɔlɔ ko pee wɔ nɔdɔ nɔ́ ko ɔ, e ma bi nɛ waa ye wa he nɔ kaa bɔ nɛ Yosef pee ɔ, konɛ wa ko pee nɔ́ ko nɛ pee se ɔ, wa ma pia wa he. (Abɛ 16:32; 17:27) Ke a fiee o weku no ko kɛ je asafo ɔ mi ɔ, e ma bi nɛ o ye o he nɔ konɛ o kɛ lɛ ko bɔ, ja nɔ́ ko nɛ e he hia wawɛɛ nɛ e sa kaa o kɛ lɛ nɛ susu he. E he ma nyɛ maa wa kaa nɔ ko maa ye e he nɔ ngɛ si fɔfɔɛ nɛ ɔmɛ a mi, se kɛ̃ ɔ, ke wa yɔse kaa wa ní peepee ɔ kɛ Mawu nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ kpãa gbi, nɛ e daa si ngɛ e blɔ tsɔɔmi ɔ nɔ ɔ, e he be wae ha wɔ kaa wa maa pee jã.

13. Mɛni wa ma nyɛ maa kase ngɛ Matsɛ David sane ɔ mi?

¹³ Matsɛ David nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ hu yeɔ bua wɔ. David ba ná he wami wawɛɛ, se benɛ Saul kɛ Shimei ha nɛ e mi mi fu ɔ, e ye e he nɔ nɛ e gbi mɛ. (1 Sam. 26:9-11; 2 Sam. 16:5-10) Se David nyɛ we nɛ e ye e he nɔ ngɛ nɔ́ tsuaa nɔ́ mi. E kɛ Batsheba bɔ ajuama, nɛ e ka Nabal kɛ e we ɔ a hɛ mi kpatami. (1 Sam. 25:10-13; 2 Sam. 11:2-4) Se kɛ̃ ɔ, wa ma nyɛ maa kase ní kpakpahi ngɛ David he. Kekleekle ɔ, e sa nɛ asafo mi nikɔtɔmahi nɛ a ná he nɔ yemi wawɛɛ, konɛ a ko ngɔ he blɔ nɛ a ngɛ ɔ kɛ ye nyɛmimɛ awi. Nɔ́ nɛ ji enyɔ ɔ, e sɛ nɛ wa ti nɔ ko nɛ he e he ye tsɔ, nɛ e susu kaa e be nyɛe maa nɔ ka ko mi.​—1 Kor. 10:12.

14. Mɛni si fɔfɔɛ nɛ nyɛminyumu ko kɛ kpe, nɛ mɛni he je nɛ bɔ nɛ wa peeɔ wa ní ha ngɛ si fɔfɔɛhi kaa jã a mi ɔ he hia a?

¹⁴ Mɛni o ma nyɛ maa pee konɛ o nyɛ nɛ o ye o he nɔ saminya? Mo susu sane ko nɛ ya nɔ nitsɛnitsɛ ɔ he nɛ o hyɛ. Nɔ ko kɛ e lɔle ya si nyɛminyumu ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Luigi ɔ lɔle. E ngɛ mi kaa nɔ ɔ lɛ tɔ̃ mohu lɛɛ, se e bɔni Luigi jɛmi, nɛ e ka kaa e kɛ lɛ maa nɔ kunɔ po. Luigi sɔle nɛ e bi Yehowa konɛ e ha lɛ tsui si tomi, nɛ e bɔ mɔde kaa e maa jɔɔ nɔ ɔ tsui he, se nɔ ɔ kplɛɛ we. Luigi ngma nyumu ɔ insiɔlansi he níhi kɛ fɔ si, nɛ e je be mi nɛ nyumu ɔ ngɛ pɛe loloolo. E we otsi, benɛ Luigi ya slaa yo ko nɛ e fiɛɛ ha lɛ ɔ, e na kaa yo ɔ huno ji nyumu nɛ e ngɔ e lɔle ba si e nɔ́ ɔ! Zo gbe nyumu ɔ, nɛ e kpa Luigi pɛɛ. Nyumu ɔ to kaa e ma ya na he nɛ Luigi pee e lɔle ɔ he insiɔlansi ngɛ ɔ, konɛ a dla e lɔle ɔ mla ha lɛ. Nyumu ɔ piɛɛ a he kɛ kase ní ɔ, nɛ e bua jɔ nɔ́ nɛ a kase ɔ he. Benɛ Luigi susu sane ɔ he ɔ, e na kaa nɔ́ kpakpa ko je e tsui si tomi ɔ mi kɛ ba, se kaa e nyɛ we nɛ e ye e he nɔ, nɛ e mi mi fu ɔ, jinɛ zo ko gbe lɛ kpɔtɔɔ.​—Kane 2 Korinto Bi 6:3, 4.

15, 16. Mɛni blɔ nɔ nɛ Baiblo kasemi ma nyɛ maa ye bua o kɛ o weku ɔ konɛ nyɛ ná he nɔ yemi ngɛ?

¹⁵ Ke Kristofohi kaseɔ Baiblo ɔ daa, nɛ a haa nɛ a ní kasemi ɔ nuɔ tso ɔ, a ma nyɛ ma ná he nɔ yemi. Mo kai nɔ́ nɛ Mawu de Yoshua a. Mawu de lɛ ke: “Moo kane mlaa womi nɛ ɔ daa. Mo susu he nyɔ kɛ pia; nɛ o ye nɔ́ tsuaa nɔ́ nɛ a ngma ngɛ mi ɔ nɔ; ja jã loko níhi a mi maa hi ha mo, nɛ o maa ye manye.” (Yosh. 1:8) Se ngɛ mɛni blɔ nɔ nɛ Baiblo kasemi ma nyɛ maa ye bua mo konɛ o ná he nɔ yemi?

¹⁶ Kaa bɔ nɛ wa na kɛ sɛ hlami ɔ, nɔ hyɛmi níhi ngɛ Ngmami ɔ mi nɛ tsɔɔ se nami nɛ ngɛ he nɔ yemi he, kɛ haomihi nɛ baa ke ji wa nyɛ we wa he nɔ yemi ɔ. Yi mi tomi ko he je nɛ Yehowa ha nɛ a ngma munyu nɛ ɔmɛ ɔ nɛ. (Rom. 15:4) Hyɛ bɔ nɛ nile ngɛ mi ha kaa wa maa kase ní nɛ ɔmɛ nɛ wa pue wa yi mi tɛ ngɛ he! Moo bɔ mɔde kaa o ma yɔse bɔ nɛ munyu nɛ ɔmɛ kɔɔ mo nitsɛ kɛ o weku ɔ he ha. Mo bi Yehowa konɛ e ye  bua mo nɛ o hi si ngɛ e Munyu ɔ nya. Ke o yɔse kaa o be he nɔ yemi ngɛ nɔ́ ko mi ɔ, moo kplɛɛ nɔ. Lɔ ɔ se ɔ, moo sɔle ngɛ he, nɛ o bɔ mɔde kaa o maa kase he nɔ yemi bɔɔbɔɔbɔɔ ngɛ jamɛ a si fɔfɔɛ ɔ mi. (Yak. 1:5) Ngɛ anɔkuale mi ɔ, ke o pee níhi a mi hlami ngɛ asafo ɔ womihi a mi ɔ, o maa na ní kpahi nɛ ma nyɛ maa ye bua mo konɛ o ya o hɛ mi.

17. Kɛ fɔli ma plɛ kɛ ye bua a bimɛ konɛ a ná he nɔ yemi ha kɛɛ?

¹⁷ Kɛ o ma plɛ kɛ ye bua o bimɛ konɛ a ná he nɔ yemi ha kɛɛ? Fɔli le kaa a kɛ su nɛ ɔ fɔ we nɔ. Enɛ ɔ he ɔ, e he maa hia nɛ a pee nɔ hyɛmi nɔ́ kpakpa ngɛ su nɛ ɔ kpo jemi he kɛ ha a bimɛ. (Efe. 6:4) Enɛ ɔ he ɔ, ke o na kaa o bi ko nyɛ we e he nɔ yemi ɔ, mo bi o he ke: ‘Anɛ i peeɔ nɔ hyɛmi nɔ́ kpakpa haa lɛ lo?’ O ma nyɛ maa pee nɔ hyɛmi nɔ́ kpakpa kɛ ha mɛ kɛ gu fiɛɛmi kɛ asafo mi kpe nɛ o maa ya daa, kɛ weku Mawu jami nɛ nyɛ maa pee daa a nɔ. Ke o bimɛ ɔmɛ bi mo nɔ́ ko nɛ o na kaa e he hia we ɔ, e sa nɛ o fĩ si nɛ o de mɛ ke dɛbi! Yehowa to huzu ha Adam kɛ Hawa konɛ a yɔse kaa e sa nɛ a bu lɛ tue kaa a Nɔ Yelɔ. Jã kɛ̃ nɛ ke fɔli tsɔse a bimɛ, nɛ a pee nɔ hyɛmi nɔ́ kpakpa ha mɛ ɔ, lɔ ɔ maa ye bua mɛ konɛ a kase he nɔ yemi. Suɔmi kɛ ha he blɔ nɛ Mawu ngɛ ɔ, kɛ bumi kɛ ha e sisi tomi mlaa amɛ ɔ piɛɛ suhi nɛ a he hia wawɛɛ nɛ o ma nyɛ maa ye bua o bimɛ konɛ a ná a he.​—Kane Abɛ 1:5, 7, 8.

18. Mɛni he je nɛ wa ma nyɛ ma ná nɔ mi mami kaa huɛmɛ kpakpahi ma nyɛ maa ye bua wɔ ɔ?

¹⁸ Ngɛ anɔkuale mi ɔ, e sa nɛ wɔ tsuo waa hla huɛmɛ kpakpahi, fɔli ji wɔ jio, pi fɔli ji wɔ jio. O kɛ nihi nɛ a ma nyɛ maa wo mo he wami konɛ o ngɔ otihi nɛ sa kɛ ma o hɛ mi, aloo a ma nyɛ maa ye bua mo konɛ o yu o he ngɛ haomihi a he ɔ nɛ bɔ. (Abɛ 13:20) Ke o kɛ nihi nɛ a nane pi si ngɛ anɔkuale ɔ mi ɔ bɔ ɔ, lɔ ɔ maa wo mo he wami konɛ o kase bɔ nɛ a yeɔ a he nɔ ha a. Atsinyɛ jemi ko be he kaa nɔ hyɛmi nɔ́ kpakpa nɛ mo hu o peeɔ ɔ maa wo o huɛmɛ he wami. Ke o ná he nɔ yemi ɔ, lɔ ɔ maa ye bua mo konɛ o pee Mawu suɔmi nya ní, o bua maa jɔ ngɛ si himi mi, nɛ o kɛ o suɔli maa hi si saminya.