1. Ngɛ mɛni blɔ nɔ Yesu pee nɔ hyɛmi nɔ́ kpakpa kɛ kɔ he kɛ afɔle sami he?

BENƐ Yesu ngɛ zugba a nɔ ɔ, e pee nɔ hyɛmi nɔ́ kpakpa kɛ kɔ he kɛ afɔle sami he. Be tsuaa be ɔ, e kɛ Mawu suɔmi nya ní peemi peeɔ nɔ́ titli ngɛ e si himi mi mohu pe nɛ e maa pee lɛ nitsɛ e tsui nya ní. (Yoh. 5:30) Anɔkuale nɛ e ye kɛ ya si benɛ e gbo ngɛ sɛumi tso ɔ nɔ ɔ, tsɔɔ kaa e suɔ nɛ e kɛ he nɛ sã afɔle ha nihi ngɛ nɔ́ tsuaa nɔ́ mi.—Filip. 2:8.

2. Mɛni wa ma nyɛ maa pee konɛ waa ngɔ wa he kɛ sã afɔle, nɛ mɛni he je nɛ e he hia kaa waa pee jã?

² Akɛnɛ wa ji Yesu se nyɛɛli he je ɔ, e sa nɛ wɔ hu waa ngɔ wa he kɛ sã afɔle. Ke nɔ ko ngɔɔ e he kɛ sãa afɔle ɔ, mɛni lɔ ɔ tsɔɔ? Ngɛ e kpiti pomi mi ɔ, e tsɔɔ kaa nɔ ɔ fo we lɛ pɛ e nɔ́ mi, mohu ɔ, e jeɔ e tsui mi nɛ e yeɔ bua nihi. (Kane Mateo 16:24.) Ke wa fo we wɔ pɛ wa nɔ́ mi ɔ, lɔ ɔ ma ha nɛ wa ma susu nihi kɛ a hiami níhi a he pe wɔ nitsɛmɛ wa hiami níhi. (Filip. 2:3, 4) Ngɛ anɔkuale mi ɔ, Yesu tsɔɔ kaa nɔ́ titli nɛ he hia ngɛ Mawu jami mi ji kaa wa be wɔ pɛ wa nɔ́ mi foe. Mɛni he je? Suɔmi nɛ wa ngɛ ha wa sibi ɔ woɔ wɔ he wami nɛ waa kɛ wa he sãa afɔle. Yesu tsɔɔ kaa suɔmi nɛ ɔ lɛ a kɛ ma kadi anɔkuale Kristofohi. (Yoh. 13:34, 35) Mo susu jɔɔmihi nɛ wa ngɛ náe akɛnɛ wa piɛɛ je kɛ wɛ nyɛmimɛ nɛ a ngɔɔ a he kɛ sãa afɔle ɔ a he ɔ he nɛ o hyɛ!

3. Mɛni su lɛ ke wa ná a, e be hae nɛ waa kɛ wa he nɛ sã afɔle?

 ³ Se kɛ̃ ɔ, su ko ngɛ nɛ ke wa ná a, e be hae nɛ waa kɛ wa he nɛ sã afɔle. Su nɛ ɔ ji nɔ nitsɛ e nɔ́ mi fomi. Mo kai bɔ nɛ Adam kɛ Hawa plɛ kɛ je su nɛ ɔ kpo ha. Nɔ nitsɛ e nɔ́ mi fomi ha nɛ Hawa suɔ kaa e pee kaa Mawu. Adam hu suɔ nɛ e sa Hawa hɛ mi, lɔ ɔ he ɔ, lɛ hu e fo lɛ pɛ e nɔ́ mi. (1 Mose 3:5, 6) Abosiami je Adam kɛ Hawa kɛ je Mawu he, nɛ loloolo ɔ, e ngɛ nɔ yae ngɛ nihi kae konɛ a fo mɛ pɛ a nɔ́ mi. E gu blɔ nɛ ɔ nɔ kɛ ka Yesu po. (Mat. 4:1-9) Mwɔnɛ ɔ, Satan ngɛ nihi sisie konɛ a fo mɛ pɛ a nɔ́ mi ngɛ blɔhi fuu a nɔ. Ke wa hyɛ we nɛ hi ɔ, wa maa kase nihi nɛ a ngɛ je ɔ mi ɔ, nɛ wɔ hu wa ma fo wɔ pɛ wa nɔ́ mi.—Efe. 2:2.

4. (a) Anɛ amlɔ nɛ ɔ, wa ma nyɛ nɛ wa be wɔ pɛ wa nɔ́ mi foe lo? Moo tsɔɔ nya. (b) Mɛni sane bimihi a he wa ma susu?

⁴ Su nɛ ji nɔ nitsɛ e nɔ́ mi fomi ɔ ngɛ kaa kana ngɛ dade he. Ke nyu kɛ kɔɔhiɔ pueɔ dade ko nɔ ɔ, bɔɔbɔɔbɔɔ ɔ, dade ɔ ma nyɛ maa nɔ kana. Ke a pee we he nɔ́ ko mla a, kana a ma nyɛ ma puɛ dade ɔ. E ngɛ mi kaa amlɔ nɛ ɔ, wa be nyɛe maa pee nɔ́ ko tsɔ ngɛ mluku nɛ wa yi kɛ wɔ pɛ wa nɔ́ mi nɛ wa foɔ ɔ he mohu lɛɛ, se e sa nɛ wa hɛ nɛ hi wa he nɔ konɛ waa hyɛ wa he ngɛ jamɛ a su ɔ he. (1 Kor. 9:26, 27) Mɛni blɔ nɔ wa maa gu kɛ yɔse níhi nɛ tsɔɔ kaa wa foɔ wɔ pɛ wa nɔ́ mi? Nɛ mɛni wa maa pee konɛ waa ya nɔ nɛ waa ngɔ wa he kɛ sã afɔle?

5. (a) Ngɛ mɛni blɔ nɔ Baiblo ɔ ngɛ kaa ahuhuɛ? (Moo hyɛ foni nɛ ngɛ ni kasemi ɔ sisije ɔ.) (b) Ke wa ngɛ hlae nɛ waa le kaa wa foɔ wɔ pɛ wa nɔ́ mi aloo wa pee we jã a, mɛni e sɛ kaa waa pee?

⁵ Kaa bɔ nɛ wa hyɛɔ ahuhuɛ mi konɛ waa le bɔ nɛ wa nɔmlɔ tso ɔ ngɛ ha a, jã nɔuu nɛ e sa kaa waa kɛ Baiblo ɔ nɛ tsu ní konɛ waa le níhi nɛ ngɛ wa tsui mi, nɛ waa pee tsakemi ngɛ níhi nɛ wa maa na a he. (Kane Yakobo 1:22-25.) Se ja wa hyɛ ahuhuɛ ɔ mi saminya loko wa maa na bɔ nɛ wa nɔmlɔ tso ɔ ngɛ ha tutuutu. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ke waa kɛ oya yemi hyɛ ahuhuɛ mi ɔ, eko ɔ, wa be nae kaa nɔ́ ko ngɛ wa nɔmlɔ tso ɔ he nɛ e he hia kaa wa dla. Aloo e ngɛ he nɛ o maa da ngɛ ahuhuɛ ɔ hɛ mi nɛ o maa na nɔ kpa. Jã nɔuu nɛ ke wa suɔ kaa Baiblo ɔ nɛ ye bua wɔ konɛ wa ko fo wɔ pɛ wa nɔ́ mi aloo su yaya kpa ko kpo ɔ, e sɛ nɛ waa kane Baiblo ɔ kɛfokɛfo, aloo waa kɛ nɔ́ nɛ wa kane ɔ nɛ to nɔ kpa ko he.

6. Mɛni e sa kaa waa pee kɛ piɛɛ Mawu mlaa a nɛ hi kɛ pi si nɛ wa maa kase ɔ he?

⁶ Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, wa ma nyɛ maa kane Mawu Munyu ɔ daa ligbi, se wa be yɔsee kaa wa foɔ wɔ pɛ wa nɔ́ mi. Mɛni he je? Mo susu nɔ́ nɛ ɔ he nɛ o hyɛ: Ngɛ nɔ́ hetomi nɔ́ nɛ Yakobo kɛ tsu ní ɔ mi ɔ, tsa pi kaa nyumu ɔ hyɛ we ahuhuɛ ɔ mi saminya. Yakobo ngma kaa nyumu ɔ ‘na bɔ nɛ e ngɛ ɔ.’ Hela munyu nɛ Yakobo kɛ tsu ní ɔ tsɔɔ nɔ́ mi hlami fitsofitso. Ke jã a, lɛɛ mɛni ji nyumu ɔ nyagba mɔ? Yakobo tsa nɔ ke: “Ke e je lejɛ ɔ nɔuu pɛ e hɛ jeɔ bɔ nɛ e ngɛ ɔ nɔ.” Niinɛ, e hyɛ ahuhuɛ ɔ mi, se e pee we nɔ́ ko ngɛ nɔ́ nɛ e na ngɛ e nɔmlɔ tso ɔ he ɔ he. Se nɔ nɛ yeɔ Munyu ɔ nɔ ɔ lɛɛ, e ‘kaseɔ sane kpakpa a mi tsɔɔmi ɔmɛ saminya, nɛ e miaa e hɛ mi nɛ e hɛ ji nɔ́ nɛ e kase ɔ nɔ.’ E hɛ ji Mawu mlaa nɛ hi kɛ pi si ɔ nɔ, mohu ɔ, e miaa e hɛ mi nɛ e kɛ Mawu Munyu ɔ mi tsɔɔmi ɔmɛ tsuɔ ní. Yesu hu ma munyu nɛ ɔ nɔ mi. E de ke: “Ke nyɛ pɛtɛ ye munyu ɔ he ɔ, lɛɛ nyɛ maa pee ye kaseli nitsɛnitsɛmɛ.”—Yoh. 8:31.

7. Ngɛ mɛni blɔ nɔ Baiblo ɔ maa ye bua wɔ konɛ wa yɔse níhi nɛ ma ha wa fo wɔ pɛ wa nɔ́ mi ɔ?

⁷ Enɛ ɔ he ɔ, loko o ma nyɛ maa yu o he ngɛ níhi nɛ haa nɛ nɔ foɔ lɛ pɛ e nɔ́ mi ɔ  he ɔ, kekleekle ɔ, e sa nɛ o kane Mawu Munyu ɔ saminya. Enɛ ɔ maa ye bua mo konɛ o na hehi nɛ e he hia kaa o pee tsakemi ngɛ. Se e he hia nɛ o pee babauu. Mo hla níhi a mi hulɔ. Ke o ngɛ Baiblo mi sane ko kanee ɔ, ngɔɔ lɛ kaa o ngɛ lejɛ ɔ. Mo bi o he ke: ‘Ke imi ɔ, kɛ i ko pee ye ní ha kɛɛ? Anɛ i ko pee ye ní ngɛ blɔ nɛ da nɔ lo?’ E he hia wawɛɛ nɛ o susu nɔ́ nɛ o kane ɔ he, nɛ o bɔ mɔde nɛ o kɛ tsu ní. (Mat. 7:24, 25) Nyɛ ha nɛ wa susu Matsɛ Saul kɛ bɔfo Petro a he nɛ waa hyɛ. Jã nɛ wa maa pee ɔ maa ye bua wɔ konɛ waa ya nɔ nɛ waa ngɔ wa he kɛ sã afɔle.

8. Benɛ Saul bɔni nɔ yemi ɔ, kɛ e pee ní ha kɛɛ?

⁸ Nɔ́ nɛ Matsɛ Saul pee ɔ ha nɛ wa na kaa ke nɔ ko foɔ lɛ pɛ e nɔ́ mi ɔ, lɔ ɔ ma nyɛ ma ha nɛ e kɛ e he be afɔle sãe hu. Benɛ Saul bɔni nɔ yemi ɔ, e baa e he si. (1 Sam. 9:21) Israel bi ɔmɛ ekomɛ tu munyu kɛ si e nɔ yemi ɔ. Jinɛ e ko nyɛ gbla a tue, ejakaa Mawu nitsɛ nɛ hla lɛ kaa e ye matsɛ ɔ nɛ, se e pee we jã. (1 Sam. 10:27) Matsɛ Saul kplɛɛ blɔ tsɔɔmi nɛ Mawu mumi ɔ kɛ ha lɛ ɔ nɔ, nɛ e nyɛɛ Israel bi ɔmɛ a hɛ mi nɛ a kɛ Amon bi ɔmɛ hwu ta nɛ a ye kunimi. Benɛ ta a ba nyagbe ɔ, e ba e he si nɛ e je Yehowa yi akɛnɛ e ha nɛ a ye kunimi ɔ he je. E fo we lɛ pɛ e nɔ́ mi.—1 Sam. 11:6, 11-13.

9. Kɛ gu mɛni blɔ nɔ nɛ Saul bɔni lɛ pɛ e nɔ́ mi fomi?

⁹ Pee se ɔ, Saul ba bɔni lɛ pɛ e nɔ́ mi fomi nɛ e bɔni e he nɔ womi bɔɔbɔɔbɔɔ kaa bɔ nɛ kana puɛɔ dade ɔ. Benɛ e ye Amalek bi ɔmɛ a nɔ kunimi ɔ, e pee lɛ nitsɛ e tsui nya ní, nɛ e bui Yehowa tue. Mawu fã Saul kaa e kpata Amalek bi ɔmɛ a nɔ́ tsuaa nɔ́ hɛ mi, se e kɛ hɛ kɔ̃ ngɔ ní ɔmɛ. Saul wo e he nɔ, nɛ e ma manye yemi kaimi nɔ́ ko kɛ ha e he. (1 Sam. 15:3, 9, 12) Benɛ gbalɔ Samuel ya de Saul kaa nɔ́ nɛ e pee ɔ dɔ Yehowa a, Saul ngɔ níhi kɛ je e nya, nɛ e tsɔɔ kaa e bu fami nɛ Mawu kɛ ha lɛ ɔ ekomɛ a tue. E pia nihi mohu ngɛ e tɔmi ɔ he. (1 Sam. 15:16-21) Jehanɛ se hu ɔ, Saul wo e he nɔ, nɛ e suɔ nɛ e sa nimli a hɛ mi mohu pe Mawu. (1 Sam. 15:30) Mɛni blɔ nɔ wa maa gu konɛ waa kɛ Saul sane ɔ nɛ tsu ní kaa ahuhuɛ konɛ waa ya nɔ nɛ waa ngɔ wa he kɛ sã afɔle?

10, 11. (a) Mɛni Saul sane ɔ tsɔɔ wɔ ngɛ bɔ nɛ e sa nɛ waa ya nɔ nɛ waa ngɔ wa he kɛ sa afɔle ɔ he? (b) Mɛni wa maa pee konɛ wa ko pee wa ní kaa Saul?

¹⁰ Kekleekle ɔ, nɔ́ nɛ ba Saul nɔ ɔ ha nɛ wa na kaa e sɛ nɛ wa he wa he nɛ waa ye tsɔ. Ke wa ngɔ wa he kɛ sã afɔle be ko nɛ be ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ we kaa wa maa ya nɔ maa pee jã daa. (1 Tim. 4:10) Mo kai kaa be ko nɛ be ɔ, Saul pee e ní saminya nɛ Mawu kplɛɛ e nɔ, se e nyɛ we nɛ e je e he ngɛ suhi nɛ haa nɛ nɔ foɔ lɛ pɛ e nɔ́ mi ɔ he. Nyagbenyagbe ɔ, Yehowa kua Saul, ejakaa e bui lɛ tue.

¹¹ Enyɔne ɔ, e sɛ nɛ waa kɛ wa juɛmi nɛ ma níhi nɛ wa bɔɔ mɔde ngɛ mi ɔ pɛ a nɔ, nɛ́ wa je wa juɛmi ngɛ níhi nɛ e he hia kaa waa pee tsakemi ngɛ he ɔ a he. Ke wa pee jã a, e maa pee kaa nɔ́ nɛ wa wo tade ehe nɛ wa ngɛ wa he hyɛe ngɛ ahuhuɛ mi, se wa nɛ kaa wa hɛ mi sɛ mu. Ke wa wo we wa he nɔ aloo wa he we wa he yi kaa bɔ nɛ Saul pee ɔ po ɔ, e sa nɛ wa je wa he ngɛ níhi nɛ ma ha nɛ waa pee jã a he. Ke a wo wɔ ga a, nyɛ ko ha nɛ waa pee wa ní kaa Saul, nɛ wa hla níhi kɛ je wa nya aloo wa pia nihi. E sa nɛ waa je wa tsui mi nɛ waa kplɛɛ ga womi nɔ.—Kane La 141:5.

12. Ke wa pee yayami nɛ hɛdɔ ngɛ he ɔ, mɛni blɔ nɔ he kɛ afɔle sami maa ye bua wɔ ngɛ?

¹² Nɛ ke wa pee yayami nɛ hɛdɔ ngɛ he hu nɛɛ? Saul suɔ nɛ e sa nimli a hɛ mi, enɛ ɔ he ɔ, e nyɛ we nɛ e dla e kɛ Yehowa a kpɛti. Se ke wa suɔ kaa waa ngɔ wa he  kɛ sã afɔle ɔ, lɔ ɔ maa wo wɔ he wami nɛ e be wɔ zo pee kaa wa ma ha nɛ a ye bua wɔ. (Abɛ 28:13; Yak. 5:14-16) Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, nyɛminyumu ko bɔni bɔmi nami he fonihi hyɛmi benɛ e ye jeha 12, nɛ e pee jã kɛ laa jeha nyɔngma kɛ se sɔuu. E de ke: “Jinɛ e he wa ha mi kaa ma de ye yo ɔ kɛ asafo mi nikɔtɔma amɛ nɔ́ nɛ i ngɛ pee ɔ. Se amlɔ nɛ ɔ nɛ i de mɛ ɔ, i nu he kaa tlomi ngua ko je ye kuɛ nɔ. Benɛ ye huɛmɛ ɔmɛ ekomɛ nu kaa tsa pi asafo mi sɔmɔlɔ ji mi hu ɔ, e dɔ mɛ, nɛ a nu he kaa i pue a hɛ mi si. Se i le kaa amlɔ nɛ ɔ, Yehowa kplɛɛ sɔmɔmi nɛ i ngɛ lɛ sɔmɔe ɔ nɔ wawɛɛ pe benɛ i ngɛ bɔmi nami he fonihi hyɛe ɔ, nɛ bɔ nɛ Yehowa naa mi ɔ ji nɔ́ nɛ he hia.”

13, 14. Mɛni Petro pee kɛ tsɔɔ kaa e fo lɛ pɛ e nɔ́ mi?

¹³ Benɛ Yesu ngɛ bɔfo Petro tsɔsee ɔ, Petro ngɔ e he kɛ sã afɔle. (Luka 5:3-11) Se e he hia nɛ e bɔ mɔde konɛ e ko fo lɛ pɛ e nɔ́ mi. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, benɛ bɔfo Yakobo kɛ Yohane bi konɛ Yesu nɛ ha mɛ he blɔ ngua ngɛ Mawu Matsɛ Yemi ɔ mi ɔ, Petro mi mi fu. Yesu de Petro momo kaa e ma ha lɛ he blɔ klɛdɛɛ ko. Enɛ ɔ he ɔ, Petro susu kaa lɛ nɛ e sa kaa e hi Yesu muɔ nɔ aloo e hiɔ nɔ. (Mat. 16:18, 19) Yesu bɔ Yakobo kɛ Yohane kɛ Petro tsuo kɔkɔ kaa a ko fo mɛ pɛ a nɔ́ mi, nɛ a ko “ye” a nyɛmimɛ ɔmɛ a nɔ hulɔ.—Mar. 10:35-45.

¹⁴ Yesu bɔ mɔde kaa e ma dla Petro juɛmi, se loloolo ɔ, Petro ya nɔ nɛ e fo lɛ pɛ e nɔ́ mi. Benɛ Yesu de bɔfo ɔmɛ kaa a ma kua lɛ be bɔɔ ɔ, Petro tsɔɔ kaa lɛ pɛ nɛ e ma nyɛ maa ye Yesu anɔkuale. Enɛ ɔ ha nɛ bɔfo kpa amɛ a mi mi fu. (Mat. 26:31-33) Jinɛ e sɛ kaa e heɔ e he yeɔ tsɔ, ejakaa jamɛ a gbɔkuɛ ɔ nɔuu ɔ, e nyɛ we nɛ e ngɔ e he kɛ sã afɔle. Petro kua Yesu si etɛ konɛ haomi nɛ ko ba e nɔ.—Mat. 26:69-75.

15. Mɛni he je nɛ Petro nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ woɔ wɔ he wami ɔ?

¹⁵ E ngɛ mi kaa be komɛ ɔ, e yee ha Petro kaa e be lɛ pɛ e nɔ́ mi foe mohu lɛɛ, se wa ma nyɛ maa kase nɔ́ ko ngɛ e he. Petro  nitsɛ bɔ e he mɔde, nɛ Mawu mumi ɔ hu ye bua lɛ nɛ e fo we lɛ pɛ e nɔ́ mi hu. Pee se ɔ, e ye e he nɔ, nɛ e ngɔ e he kɛ sã afɔle. (Gal. 5:22, 23) E nyɛ da kahi nɛ mi wa pe nɔ́ nɛ ba e nɔ kekle ɔ po a nya. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, benɛ bɔfo Paulo kã e hɛ mi wawɛɛ ngɛ ma hɛ mi ɔ, e ba e he si nɛ e kplɛɛ nɔ. (Gal. 2:11-14) Petro ná we Paulo he abofu, nɛ e susuu we kaa Paulo pue e hɛ mi si hulɔ. Petro ya nɔ nɛ e je suɔmi kpo kɛ tsɔɔ Paulo. (2 Pet. 3:15) Petro nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ ma nyɛ maa ye bua wɔ nɛ waa ngɔ wa he kɛ sã afɔle.

16. Ke wa ya je si himihi nɛ mi wa mi ɔ, kɛ wa ma plɛ kɛ ngɔ wa he kɛ sã afɔle ha kɛɛ?

¹⁶ Mo susu bɔ nɛ o peeɔ o ní ha ke o ya je si himi nɛ mi wa mi ɔ he nɛ o hyɛ. Benɛ a wo Petro kɛ bɔfo ɔmɛ tsu ngɛ fiɛɛmi ní tsumi ɔ he nɛ a kongo mɛ po ɔ, ‘a bua jɔ kaa Yesu biɛ ɔ he ɔ, a bu mɛ nimli nɛ sa kaa a bɔ mɛ ahlua.’ (Níts. 5:41) Ke a ngɛ mo yi mi wae ɔ, mo hu o ma nyɛ maa kase Petro konɛ o ngɔ o he kɛ sã afɔle kaa bɔ nɛ Yesu pee ɔ. (Kane 1 Petro 2:20, 21.) Enɛ ɔ maa ye bua mo nɛ ke asafo mi nikɔtɔma amɛ wo mo ga a, o kɛ ma tsu ní. Ke a wo mo ga a, o mi mi nɛ ko fu, mohu ɔ, moo kase Petro nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ.—Fiɛlɔ 7:9.

17, 18. (a) Mɛni sanehi wa ma nyɛ ma bi wa he kɛ kɔ Mawu jami mi otihi nɛ waa kɛ maa wa hɛ mi ɔ a he? (b) Ke wa yɔse kaa wa foɔ wɔ pɛ wa nɔ́ mi ɔ, mɛni wa ma nyɛ maa pee?

¹⁷ Petro nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ hu ma nyɛ maa ye bua mo konɛ o kɛ otihi nɛ ma o hɛ mi ngɛ Yehowa jami mi. O ma nyɛ maa ngɔ o he kɛ sã afɔle konɛ o nyɛ nɛ o tsu oti nɛ ɔmɛ a he ní. Se e sa nɛ o hyɛ nɛ hi konɛ o kɛ oti nɛ ɔmɛ nɛ ko ma o hɛ mi akɛnɛ o suɔ kaa o ma he biɛ he je. Mo bi o he ke, ‘Mɛni he je nɛ i suɔ kaa ma ya ye hɛ mi, loo ma pee babauu ngɛ Yehowa jami mi? Anɛ i ngɛ jã pee konɛ nihi nɛ a je ye yi aloo ma hla blɔ nya ha ye he kaa bɔ nɛ Yakobo kɛ Yohane pee ɔ lo?’

¹⁸ Ke o yɔse kaa o foɔ mo pɛ o nɔ́ mi ɔ, mo bi Yehowa konɛ e ye bua mo nɛ o tsake o susumi, konɛ o bɔ mɔde wawɛɛ nɛ o pee níhi nɛ maa wo Yehowa hɛ mi nyami, se pi mo nitsɛ. (La 86:11) O ma nyɛ maa ngɔ otihi nɛ be hae nɛ nihi nɛ a ngɔ a juɛmi kɛ ma o nɔ ɔ kɛ ma o hɛ mi. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ke e yee ha mo kaa o ma je mumi ɔ yiblii ɔ eko kpo ɔ, moo bɔ mɔde nɛ o tsu he ní. Aloo eko ɔ, o kaseɔ níhi nɛ a maa pee ngɛ asafo mi kpehi a sisi ɔ saminya loko o yaa asafo mi kpe, se o bua jɔɛ he kaa o kɛ o he maa wo Matsɛ Yemi Asa a nɔ dlami mi. Ke jã a, lɛɛ o kɛ ga womi nɛ ngɛ Roma Bi 12:16 nɛ tsu ní.—Kane.

19. Mɛni wa ma nyɛ maa pee konɛ wa kɔni mi nɛ ko wo nyu ke wa hyɛ wa he ngɛ Mawu Munyu nɛ ngɛ kaa ahuhuɛ ɔ mi ɔ?

¹⁹ Ke wa hyɛ wa he saminya ngɛ Mawu Munyu nɛ ngɛ kaa ahuhuɛ ɔ mi nɛ eko ɔ, wa na tsakemi komɛ nɛ e sa kaa waa pee, aloo wa yɔse kaa wa foɔ wɔ pɛ wa nɔ́ mi ɔ, wa kɔni mi ma nyɛ maa wo nyu. Ke o nu he jã hyɛ ɔ, lɛɛ mo susu nyumu ɔ nɛ Yakobo tu e he munyu ngɛ nɔ́ hetomi nɔ́ ɔ mi ɔ he nɛ o hyɛ. Yakobo tsɔɔ we kaa nyumu ɔ tsu e nyagba a he ní amlɔ nɔuu, loo e nyɛ tsu níhi tsuo nɛ e na ngɛ e he ɔ a he ní, mohu ɔ, Yakobo tsɔɔ kaa e ‘hɛ ji nɔ́ nɛ e kase ngɛ Mawu mlaa nɛ hi kɛ pi si ɔ nɔ.’ (Yak. 1:25) Nyumu ɔ na bɔ nɛ e ngɛ ha ngɛ ahuhuɛ ɔ mi, nɛ e bɔ mɔde kaa e maa pee tsakemihi. Enɛ ɔ he ɔ, moo bɔ mɔde nɛ o susu ní kpakpahi a he nɛ o kai kaa wɔ tsuo wa yi mluku. (Kane Fiɛlɔ 7:20.) Moo ya nɔ nɛ o kase Mawu mlaa nɛ hi kɛ pi si ɔ, nɛ o bɔ mɔde nɛ o ngɔ o he kɛ sã afɔle. Yehowa suɔ kaa e maa ye bua mo, kaa bɔ nɛ e ye bua o nyɛmimɛ ɔmɛ a kpɛti nihi babauu ɔ. Ke o yaa nɔ nɛ o kɛ níhi nɛ o kaseɔ ngɛ Baiblo ɔ mi ɔ tsuɔ ní, nɛ o kɛ o he sãa afɔle ɔ, Mawu maa kplɛɛ o nɔ nɛ e maa jɔɔ mo.