1, 2. (a) Mɛni e yee ha wɔ kaa wa maa pee ha nihi nɛ a hɛɛ blɔ nya a? (b) Mɛni sane bimihi a he wa ma susu?

ANƐ o na jokuɛ nyumuyo ko nɛ a de lɛ ke e pee nɔ́ ko nɛ e sume kaa e maa pee hyɛ lo? Eko ɔ, o na kaa e tu e hɛ mi. E nu nɔ́ nɛ e fɔlɔ ɔ de lɛ ɔ, nɛ e le kaa e sa nɛ e bu lɛ. Se e sume kaa e maa pee nɔ́ nɛ a de lɛ ɔ. Wɔ tsuo wa nyɛɔ peeɔ wa ní jã be komɛ.

² Pi be tsuaa be nɛ e ngɛ gbɔjɔɔ kaa wa ma je bumi kpo ha nihi nɛ hɛɛ blɔ nya a. Anɛ be komɛ ngɛ nɛ e yee ha mo kaa o maa bu nihi nɛ o ngɛ a sisi ɔ lo? Ke jã a, lɛɛ pi mo pɛ. Bumi nɛ a jeɔ kpo kɛ haa nihi nɛ hɛɛ blɔ nya a ba si wawɛɛ mwɔnɛ ɔ. Se Baiblo ɔ tsɔɔ kaa e sa nɛ waa bu nihi nɛ a hɛɛ blɔ nya. (Abɛ 24:21) Niinɛ, ja wa pee jã loko wa maa hi Mawu suɔmi ɔ mi daa. Lɛɛ, wa ma bi ke, Mɛni he je nɛ e he ma nyɛ maa wa ha wɔ kaa wa maa bu nihi nɛ hɛɛ blɔ nya a? Mɛni he je nɛ Yehowa ngɛ bie kaa waa bu nihi nɛ hɛɛ blɔ nya a, nɛ mɛni maa ye bua wɔ konɛ waa pee jã? Mɛni blɔhi a nɔ wa maa gu kɛ je bumi kpo kɛ ha nihi nɛ a hɛɛ blɔ nya?

3, 4. Kɛ yayami kɛ fã tɔmi plɛ kɛ ba ha kɛɛ? Mɛni he je mluku nɛ wa yi ɔ ha nɛ e yee ha wɔ kaa wa maa bu nihi nɛ a hɛɛ blɔ nya a?

³ Mo ha nɛ wa susu yi mi tomi enyɔ a he je nɛ e he ma nyɛ maa wa ha wɔ kaa wa ma je bumi kpo ha nihi nɛ hɛɛ blɔ nya a he nɛ waa hyɛ. Kekleekle ɔ, wa yi mluku; enyɔne, nihi nɛ yeɔ wa nɔ ɔ hu yi mluku. Adesahi ná yayami kɛ fa tɔmi kɛ je benɛ Adam kɛ Hawa tsɔ atua kɛ si Mawu nɔ  yemi ɔ ngɛ Eden abɔɔ mi ɔ tɔɔ. Lɔ ɔ he ɔ, atua tsɔmi ji nɔ́ nɛ ngɔ yayami kɛ ba. Nɛ kɛ ba si mwɔnɛ ɔ, atua tsɔmi su ɔ ngɛ wa mi.​​—1 Mose 2:15-17; 3:1-7; La 51:5; Roma Bi 5:12.

⁴ Akɛnɛ wa yi mluku he je ɔ, e yi ha wa kpɛti nihi fuu kaa a ma wo a he nɔ, nɛ a be nɔ bue. Pi nɔ tsuaa nɔ nɛ baa e he si. E biɔ mɔde bɔmi wawɛɛ loko nɔ ko ma nyɛ maa ba e he si. Ke waa kɛ jehahi fuu sɔmɔ Mawu ngɛ anɔkuale yemi mi po ɔ, ke wa hyɛ we nɛ hi ɔ, wa tue mi ma nyɛ ma ti, nɛ wa ma wo wa he nɔ. Mo susu Kora nɛ e kɛ Yehowa we bi gblee haomihi fuu a mi ngɛ anɔkuale yemi mi ɔ he nɛ o hyɛ. Kora suɔ kaa e ná blɔ nya. Enɛ ɔ he ɔ, e nyɛɛ nihi a hɛ mi nɛ a tsɔ Mose hɛ mi atua. Mose ji nɔ ko nɛ e he jɔ pe nɔ tsuaa nɔ ngɛ jamɛ a be ɔ mi. (4 Mose 12:3; 16:1-3) Mo susu Matsɛ Uzia nɛ he nɔ womi ha nɛ e ya sɛ Yehowa sɔlemi we ɔ nɛ e tsu osɔfo ɔmɛ a ní tsumi klɔuklɔu ɔ hu he nɛ o hyɛ. (2 Kronika 26:16-21) A gbla atua tsɔli nɛ ɔmɛ a tue wawɛɛ. Se a ní peepee yayami nɛ ɔmɛ ji kaimi níhi nɛ he hia wɔ tsuo. E sa kaa waa hwu kɛ si he nɔ womi nɛ haa e yee ha wɔ kaa wa maa bu nihi nɛ hɛɛ blɔ nya a.

5. Kɛ adesahi nɛ yi mluku ɔ ngɔ a blɔ nya kɛ tsu ní ngɛ blɔ yaya nɔ ha kɛɛ?

⁵ Jehanɛ se hu ɔ, adesahi nɛ a yi mluku nɛ a hɛɛ blɔ nya a, a ní peepee hu he je nɛ nihi bui mɛ ɔ nɛ. A ti nihi fuu a yi mi wa, nɛ a nɛ nihi nɛ ngɛ a sisi ɔ mɔbɔ. Adesahi a yi nɔ sane mi hyi tɔ kɛ nɔ yeli nɛ a ngɔ a blɔ nya kɛ tsu ní ngɛ blɔ yaya nɔ. (Kane Fiɛlɔ 8:9.) Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, Saul ji nɔmlɔ kpakpa nɛ baa e he si benɛ Yehowa hla lɛ kaa matsɛ ɔ. Se e ba ná he nɔ womi kɛ hunga jemi su, nɛ e wa nyumu anɔkualetsɛ David yi mi. (1 Samuel 9:20, 21; 10:20-22; 18:7-11) Pee se ɔ, David ba pee Israel matsɛmɛ kpakpa amɛ a kpɛti nɔ kake, se lɛ hu e ngɔ e blɔ nya a kɛ tsu ní ngɛ blɔ yaya nɔ, nɛ e kpɔ Uria nɛ ji Hitno ɔ yo ngɛ e dɛ, nɛ e ha a gbe Uria nɛ pee we nɔ́ ko ɔ ngɛ ta nya. (2 Samuel 11:1-17) Niinɛ, fa tɔmi ha nɛ e yee ha nihi kaa a maa ngɔ blɔ nya nɛ  a hɛɛ ɔ kɛ tsu ní ngɛ blɔ kpakpa nɔ. Nɛ ke nihi nɛ a hɛɛ blɔ nya a bui Yehowa a, lɛɛ e pa hí kulaa. Benɛ Britain ma kudɔlɔ ko tu Katoliki osɔfo nikɔtɔma komɛ (popes) a yi mi wami ní peepeehi nɛ gbɛ fĩa a he munyu ta a, e ngma ke: “Blɔ nya puɛɔ nɔ, nɛ blɔ nya nɛ huzu be he ɔ lɛɛ, e pa puɛɔ nɔ kulaa.” Benɛ munyu nɛ ɔ ngɛ wa juɛmi mi ɔ, ha nɛ wa susu sane bimi nɛ ɔ he: Mɛni he je nɛ e sa kaa wa je bumi kpo kɛ ha nihi nɛ a hɛɛ blɔ nya a?

6, 7. (a) Suɔmi nɛ wa ngɛ ha Yehowa a woɔ wɔ he wami nɛ waa peeɔ mɛni, nɛ mɛni he je? (b) Mɛni he si bami biɔ kaa waa pee?

⁶ Suɔmi nɛ wa ngɛ ha Yehowa kɛ wa nyɛmi nɔmlɔ, kɛ suɔmi nɛ wa ngɛ ha wɔ nitsɛmɛ wa he ɔ ji yi mi tomi titli he je nɛ wa jeɔ bumi kpo kɛ haa nihi nɛ a hɛɛ blɔ nya a nɛ. Akɛnɛ wa suɔ Yehowa saminya he je ɔ, wa suɔ kaa wa ma ha nɛ e ná bua jɔmi. (Kane Abɛ 27:11; Marko 12:29, 30.) Wa le kaa kɛ je benɛ Adam kɛ Hawa tsɔ atua ngɛ Eden ɔ, adesahi babauu ya fĩ Satan se nɛ a te si kɛ wo matsɛ nɛ Yehowa ji kɛ he blɔ nɛ e ngɛ kaa e yeɔ je mluku ɔ nɔ ɔ. Wa bua jɔ kaa wa fĩ Yehowa nɔ yemi ɔ se. Ke wa kane hɛ mi nyami womi munyu nɛ ngɛ Kpojemi 4:11 ɔ, e taa wa tsui he wawɛɛ. Wa yɔse heii kaa Yehowa ji je mluku ɔ Nɔ Yelɔ nɛ sa. Wa fĩ matsɛ nɛ Yehowa ji ɔ se, nɛ waa kɛ wa daa ligbi si himi tsɔɔ kaa wa kplɛɛ e nɔ yemi ɔ nɔ.

⁷ Enɛ ɔ biɔ nɛ waa pee tue bumi. Se pi lɔ ɔ pɛ kɛkɛ. Suɔmi nɛ wa ngɛ kɛ ha Yehowa he je ɔ, e yi ha wɔ kaa wa maa bu lɛ tue. Se be komɛ ngɛ nɛ e he ma nyɛ maa wa ha wɔ kaa wa maa pee tue bumi kɛ ha lɛ. Ke e ba jã a, e sa nɛ waa ba wa he si kaa bɔ nɛ e he hia nɛ jokuɛ nyumuyo ɔ nɛ wa tu e he munyu ngɛ sisije ɔ hu nɛ ba e he si ɔ. E sa nɛ wa kai kaa Yesu ba e he si nɛ e pee e Tsɛ ɔ suɔmi nya ní be mi nɛ eko ɔ, jã peemi he wa ha lɛ po. E de e Tsɛ ɔ ke,  “A ko pee nɔ́ nɛ imi i suɔ; se mohu a pee nɔ́ nɛ mo o suɔ.”​​—Luka 22:42.

8. (a) Mɛni e sa kaa waa pee kɛ tsɔɔ kaa wa ngɛ wa he si bae ha Yehowa nɔ yemi ɔ, nɛ kɛ wa peeɔ kɛ leɔ Yehowa susumi ngɛ enɛ ɔ he ha kɛɛ? (b) Mɛni ma nyɛ maa ye bua wɔ konɛ waa bu ga womi tue nɛ waa kplɛɛ tsɔsemi nɔ? (Hyɛ daka nɛ ji, ‘ Moo Bu Ga Womi Tue Nɛ O kplɛɛ Tsɔsemi Nɔ.’)

⁸ Ngɛ anɔkuale mi ɔ, mwɔnɛ ɔ, Yehowa kɛ wa ti nɔ ko nɔ ko tui munyu tɛ̃ɛ. E guu Baiblo ɔ, kɛ e nane mi dali nɛ a ngɛ zugba a nɔ ɔ a nɔ nɛ e kɛ wɔ tuɔ munyu. Enɛ ɔ he ɔ, behi fuu ɔ, ke wa buu adesahi nɛ daa si ngɛ Yehowa nane mi, loo nihi nɛ e ngmɛ mɛ blɔ kaa a da wa nya a, lɔ ɔ tsɔɔ kaa wa ngɛ wa he si bae ha Yehowa nɔ yemi ɔ. Ke wa tsɔ nimli nɛ ɔmɛ a hɛ mi atua, nɛ wa bui Ngmami ɔ mi ga womi kɛ tsɔsemi nɛ a kɛ haa wɔ ɔ tue ɔ, wa Mawu ɔ mi mi ma fu wɔ. Benɛ Israel bi ɔmɛ tu munyu huitihuiti nɛ a tsɔ Mose hɛ mi atua a, Yehowa de ke lɛ tutuutu e hɛ mi atua nɛ a tsɔ ɔ nɛ.​​—4 Mose 14:26, 27.

9. Mɛni he je suɔmi nɛ wa ngɛ ha wa nyɛmi nɔmlɔ ɔ woɔ wɔ he wami konɛ waa bu nihi nɛ hɛɛ blɔ nya a? Mo ha enɛ ɔ he nɔ hyɛmi nɔ́.

⁹ Jehanɛ se hu ɔ, wa buu nihi nɛ a hɛɛ blɔ nya a, ejakaa wa suɔ wa nyɛmi nɔmlɔ. Ngɛ mɛni blɔ nɔ? Ngɔɔ lɛ kaa o ji ta buli komɛ a kpɛti nɔ kake. Manye nɛ nyɛ maa ye ngɛ ta mi ɔ daa si ngɛ tue bumi nɛ nyɛ tsuo nyɛ maa pee kɛ ha nyɛ nya dalɔ ɔ nɔ. Ke o kɛ blɔ nya tomi nɛ ɔ tsu we ní, nɛ o tsɔ nyɛ nya dalɔ ɔ hɛ mi atua a, lɔ ɔ ma nyɛ maa ngɔ o nyɛmimɛ ta buli kpa amɛ kɛ wo haomi mi. E ji anɔkuale kaa mwɔnɛ ɔ, adesahi nɛ a ji ta buli puɛɔ ní wawɛɛ ngɛ je ɔ mi. Se Yehowa ngɛ tabohi nɛ nɔ́ kpakpa pɛ a peeɔ. Baiblo ɔ tsɛ Mawu si lafahi abɔ ke ‘Yehowa Tabohiatsɛ.’ (1 Samuel 1:3) Lɛ ji bɔfohi ta buli babauu ɔ a Nyatsɛ. Be komɛ ngɛ nɛ Yehowa ngɔɔ e sɔmɔli nɛ ngɛ zugba a nɔ ɔ kɛ toɔ tabo he. (La 68:11, NW; Ezekiel 37:1-10, NW) Ke wa tsɔ nihi nɛ Yehowa ngɔ mɛ kɛ da wa nya a a hɛ mi atua a, anɛ wa be wa nyɛmimɛ Kristofohi ngɔe kɛ wo haomi mi lo? Ke Kristofo no ko tsɔ asafo mi nikɔtɔma amɛ a hɛ mi atua a, e ma nyɛ maa hao  ni kpahi ngɛ asafo ɔ mi. (1 Korinto Bi 12:14, 25, 26) Ke bi ko tsɔ atua a, e ma nyɛ maa hao e weku mi bimɛ ɔmɛ tsuo. Lɔ ɔ he ɔ, ke wa je bumi kpo ha nihi nɛ hɛɛ blɔ nya nɛ waa kɛ mɛ pee kake ɔ, e tsɔɔ kaa wa suɔ wa nyɛmi nɔmlɔ.

10, 11. Ke wa suɔ nɛ e hi ha wɔ ɔ, mɛni he je nɛ e sa kaa waa pee tue bumi kɛ ha nihi nɛ hɛɛ blɔ nya a?

¹⁰ Jehanɛ ɔ, wɔ nitsɛmɛ wa se nami he je nɛ wa buu nihi nɛ hɛɛ blɔ nya a nɛ. Behi fuu ɔ, ke Yehowa de wɔ ke waa bu nihi nɛ hɛɛ blɔ nya a, e tsɔɔ wɔ se nami nɛ ngɛ he hulɔ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, e de jokuɛwi kaa a bu a fɔli tue bɔ nɛ pee nɛ a se nɛ kɛ ngɛ je mi, konɛ e hi ha mɛ. (5 Mose 5:16; Efeso Bi 6:2, 3) Yehowa de wɔ ke waa bu asafo mi nikɔtɔma amɛ, ejakaa ke wa pee we jã a, huɛ bɔmi nɛ ngɛ waa kɛ lɛ wa kpɛti ɔ ma puɛ. (Hebri Bi 13:7, 17) E de wɔ hu kaa waa bu ma nɔ yeli kɛ ha wɔ nitsɛmɛ wa he piɛ pomi.​​—Roma Bi 13:4.

¹¹ Amlɔ nɛ ɔ, wa le nɔ́ he je nɛ Yehowa suɔ kaa waa pee tue bumi kɛ ha nihi nɛ a hɛɛ blɔ nya a. Anɛ o nɛ kaa lɔ ɔ  maa ye bua wɔ konɛ waa pee jã lo? Lɛɛ, nyɛ ha wa susu blɔhi titli etɛ nɛ wa ma nyɛ maa gu nɔ kɛ je bumi kpo kɛ ha nihi nɛ a hɛɛ blɔ nya a he nɛ waa hyɛ.

12. Mɛni Yehowa to blɔ nya kaa huno loo tsɛ nɛ tsu ngɛ weku ɔ mi, nɛ kɛ e maa pee kɛ tsu he ní kaa nyumu kɛɛ?

¹² Yehowa nitsɛ nɛ to weku si himi ɔ he blɔ nya. Yehowa Mawu kɛ blɔ nya tomi tsuɔ ní wawɛɛ, enɛ ɔ he ɔ, e to weku ɔ he blɔ nya konɛ níhi nɛ ya nɔ saminya ngɛ mi. (1 Korinto Bi 14:33) E to blɔ nya kaa huno ɔ loo tsɛ ɔ nɛ pee wekuyi. Huno ɔ jeɔ bumi kpo kɛ haa Kristo Yesu nɛ ji e Yi ɔ. E kaseɔ bɔ nɛ Yesu plɛ kɛ hyɛ asafo ɔ nɔ ha a, nɛ lɛ hu e peeɔ jã. (Efeso Bi 5:23) Lɔ ɔ he ɔ, e sɛ kaa huno ɔ nɛ kua e blɔ nya ní tsumi, mohu ɔ, e sa kaa e tsu he ní kaa nyumu; e ko pee nɔ nɛ sane he wa, loo e yi mi wa, mohu ɔ, e pee nɔ nɛ jeɔ suɔmi kɛ mi mi jɔmi kpo, nɛ e nuɔ níhi a sisi. E sa nɛ e hi e juɛmi mi daa kaa huzu ngɛ e blɔ nya a he. E ngɛ Yehowa nɔ yemi sisi.

13. Kɛ yogbayo loo binyɛ ma plɛ kɛ tsu e blɔ nya ní tsumi ngɛ weku ɔ mi konɛ e sa Yehowa hɛ mi ha kɛɛ?

¹³ E sa kaa yogbayo loo binyɛ nɛ pee walɔ loo he piɛɛlɔ nɛ sa kɛ ha e huno ɔ. Lɛ hu e ngɛ blɔ nya ngɛ weku ɔ mi, ejakaa Baiblo ɔ tu ‘nyɛmɛ a ní tsɔɔmi’ he munyu. (Abɛ 1:8) Se ngɛ anɔkuale mi ɔ, e ngɛ e huno ɔ sisi. Yogbayo nɛ  e ji Kristofo no yeɔ bua e huno kɛ tsuɔ e wekuyi blɔ nya ní tsumi ɔ he ní. Jã nɛ e peeɔ tsɔɔ kaa e ngɛ bumi kɛ ha e huno ɔ. E gbi e huno ɔ he guɛ, e yi e nɔ, nɛ e ngɔɛ wekuyi blɔ nya a ngɛ e huno ɔ dɛ hulɔ. Mohu ɔ, e yeɔ bua e huno ɔ nɛ e kɛ lɛ peeɔ kake. Ke huno ɔ ma e juɛmi nya si ngɛ nɔ́ ko he nɛ yo ɔ bua jɔɛ he po ɔ, e ma nyɛ maa je he si bami mi kɛ tsɔɔ e juɛmi, se kɛ̃ ɔ, e baa e he si kɛ haa e huno ɔ. Ke e huno ɔ pi Odasefo no ɔ, eko ɔ, e kɛ haomihi maa kpe, se kɛ̃ ɔ, e he si nɛ e maa ba ha e huno ɔ ma nyɛ maa ta e huno ɔ tsui he nɛ e hla Yehowa se blɔ.​​—Kane 1 Petro 3:1.

14. Mɛni bimɛ maa pee konɛ a fɔli kɛ Yehowa tsuo a bua nɛ jɔ?

¹⁴ Ke bimɛ buɔ a tsɛmɛ kɛ a nyɛmɛ tue ɔ, Yehowa bua jɔɔ. Jã nɛ a peeɔ ɔ hu woɔ a fɔli ɔmɛ a hɛ mi nyami nɛ a bua jɔɔ. (Abɛ 10:1) Ngɛ fɔlɔ kake wekuhi a mi hu ɔ, e sa kaa bimɛ nɛ a bu a fɔlɔ ɔ tue. E sa nɛ a hɛ nɛ hi nɔ kaa e he hia nɛ a ye bua a fɔlɔ ɔ, nɛ a kɛ lɛ nɛ pee kake. Ke weku mi bimɛ ɔmɛ a ti nɔ tsuaa nɔ tsuɔ e blɔ nya ní tsumi nɛ Mawu ha lɛ ɔ, a náa tue  mi jɔmi kɛ bua jɔmi babauu. Enɛ ɔ woɔ Yehowa Mawu nɛ ji wekuhi tsuo a Sisi Tolɔ ɔ hɛ mi nyami.​​—Efeso Bi 3:14, 15.

15. (a) Mɛni wa maa pee ngɛ asafo ɔ mi kɛ tsɔɔ kaa wa buu Yehowa nɔ yemi ɔ? (b) Mɛni sisi tomi mlaahi ma nyɛ maa ye bua wɔ konɛ waa bu nihi nɛ daa asafo ɔ nya a? (Hyɛ daka nɛ ji, “ Nyɛɛ Bu Nyɛ Hɛ Mi Nyɛɛli Ɔmɛ Tue.”)

¹⁵ Yehowa ngɔ e Bi ɔ kɛ da Kristofohi asafo ɔ nya kaa asafo ɔ Nɔ Yelɔ. (Kolose Bi 1:13) Yesu hu ha e “tsɔlɔ anɔkualetsɛ kɛ ní lelɔ” ɔ ní tsumi kaa e ha Mawu we bi nɛ ngɛ zugba a nɔ ɔ níhi nɛ ma ha a nane maa pi si ngɛ Mawu jami mi. (Mateo 24:45-47) Yehowa Odasefohi a Blɔ Tsɔɔmi Ajla Toli ɔmɛ sɔmɔɔ kaa “tsɔlɔ anɔkualetsɛ kɛ ní lelɔ ɔ.” Kaa bɔ nɛ e ji ngɛ Kristofohi asafohi nɛ a hi si ngɛ kaseli ɔmɛ a be ɔ mi ɔ a blɔ fa mi ɔ, mwɔnɛ ɔ hu ɔ, Blɔ Tsɔɔmi Ajla Toli ɔmɛ ngɔɔ blɔ tsɔɔmi kɛ ga womi kɛ haa asafo mi nikɔtɔmahi. A nyɛɔ peeɔ enɛ ɔ tɛ̃ɛ, aloo a guu a nane mi dali nɛ ji kpɔ mi nɔ hyɛli a nɔ kɛ peeɔ jã. Ke wa ti nɔ tsuaa nɔ bu blɔ nya nɛ asafo mi nikɔtɔma amɛ ngɛ ɔ, Yehowa tue wa ngɛ bue ɔ nɛ.​​—Kane 1 Tesalonika Bi 5:12; Hebri Bi 13:17.

16. Mɛni he je nɛ wa ma nyɛ ma de ke mumi klɔuklɔu ɔ nɔ a guu kɛ hlaa asafo mi nikɔtɔmahi ɔ?

¹⁶ Asafo mi nikɔtɔma amɛ kɛ sɔmɔli ɔmɛ yi mluku. A tɔ̃ɔ kaa bɔ nɛ wɔ hu wa tɔ̃ɔ ɔ. Se kɛ̃ ɔ, asafo mi nikɔtɔma amɛ ji ‘nimli a mi nike ní’ nɛ́ a ngɔ ha asafo ɔ konɛ a ye bua asafo ɔ nɛ a kɛ Yehowa nɛ ná huɛ bɔmi kpakpa. (Efeso Bi 4:8) Mumi klɔuklɔu ɔ lɛ hlaa asafo mi nikɔtɔma amɛ. (Bɔfo Ɔmɛ A Ní Tsumi 20:28) Ngɛ mɛni blɔ nɔ? Ja nɔ ko su Mawu Munyu ɔ nɛ a gu mumi klɔuklɔu ɔ nɔ kɛ ngma a mi níhi nɛ a ngɛ hlae ɔ a he loko a maa hla lɛ kaa asafo mi nɔkɔtɔma. (1 Timoteo 3:1-7, 12; Tito 1:5-9) Jehanɛ ɔ, loko nikɔtɔma amɛ maa hyɛ kaa nyɛminyumu ko su níhi nɛ a ngɛ hlae ɔ a he ɔ, a sɔleɔ wawɛɛ kɛ biɔ Yehowa mumi klɔuklɔu ɔ blɔ tsɔɔmi.

17. Mɛni he je yihi nɛ a ji Kristofohi haa a yi nɔ be komɛ ngɛ asafo mi ní tsumihi a mi?

¹⁷ Ngɛ asafo ɔ mi ɔ, be komɛ ngɛ nɛ asafo mi nɔkɔtɔma  aloo asafo mi sɔmɔlɔ ko be nɛ e maa tsu ní tsumi komɛ nɛ jinɛ mɛ lɛ e sa kaa a tsu he ní ɔ. Ní tsumi nɛ ɔmɛ eko ji fiɛɛmi yami kpe ɔ nɔ hyɛmi. Ke e ba jã a, nyɛmimɛ nyumu kpahi nɛ a baptisi mɛ ɔ ma nyɛ ma tsu he ní. Ke nyɛminyumu ko nɛ a baptisi lɛ be ɔ, lɛɛ nyɛmiyo ko nɛ e ji Kristofo no nɛ sa, ma nyɛ ma tsu he ní. Se ke yo ngɛ ní tsumi nɛ nyumu nɛ a baptisi lɛ tsuɔ tsue ɔ, e sa kaa e ha e yi nɔ. * (1 Korinto Bi 11:3-10) Enɛ ɔ tsɔɔ we kaa a ba yihi si. Mohu ɔ, lɔ ɔ haa mɛ he blɔ nɛ a kɛ tsɔɔ kaa a ngɛ bumi kɛ ha blɔ nya nɛ Yehowa to kaa yihi nɛ a ba a he si ha nyumuhi ngɛ weku ɔ kɛ asafo ɔ mi ɔ.

18, 19. (a) Kɛ o maa tsɔɔ sisi tomi mlaa nɛ ngɛ Roma Bi 13:1-7 ɔ nya ha kɛɛ? (b) Mɛni blɔ nɔ wa guu kɛ jeɔ bumi kpo kɛ haa ma nɔ yeli?

¹⁸ Anɔkuale Kristofohi bɔɔ mɔde kaa a kɛ sisi tomi mlaa nɛ ngɛ Roma Bi 13:1-7 ɔ ma tsu ní. (Kane.) Ke o kane ngmami nɛ ɔ, o maa na kaa “ma nɔ yeli” nɛ a wo a ta a ji ma kudɔli ɔmɛ nɛ. Be abɔ nɛ Yehowa ngmɛ adesa nɔ yeli blɔ nɛ ɔ, a tsuɔ níhi nɛ a he hia kɛ haa wɔ. A haa nɛ nihi kɛ mlaa tsuɔ ní, nɛ wa nine suu wa hiami ní komɛ a nɔ. Ke wa ye ma nɔ yeli ɔmɛ a mlaahi a nɔ ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ kaa wa buu mɛ. Wa bɔɔ mɔde kaa wa maa wo tó saisaa nɛ a biɔ, wa ngmaa amlaalo womihi a nɔ ní pɛpɛɛpɛ, nɛ wa yeɔ mlaahi nɛ kɔɔ wɔ nitsɛmɛ, wa weku, ní tsumi, kɛ weto níhi a he ɔ a nɔ. Se ke ma nɔ yeli ɔmɛ de wɔ kaa waa pee nɔ́ ko nɛ Mawu bua jɔɛ he ɔ, wa pee we. Mohu ɔ, wa deɔ kaa bɔ nɛ bɔfo ɔmɛ nɛ a hi si blema a de ɔ. A de ke: “E sa kaa waa bu Mawu mohu tue, se pi nimli.”​​—Bɔfo Ɔmɛ A Ní Tsumi 5:28, 29; hyɛ daka nɛ ji, “ Mɛnɔ Tue E Sa Kaa Ma Bu?”

¹⁹ Jehanɛ se ɔ, wa jeɔ bumi kpo ha ma nɔ yeli ɔmɛ kɛ gu  bɔ nɛ waa kɛ nihi hii si ha a nɔ. Be komɛ ngɛ nɛ waa kɛ amlaalo nane mi dali ma nyɛ ma tsu nɔ́ ko hɛ mi kɛ hɛ mi. Bɔfo Paulo kɛ nɔ yeli kaa jã nɛ ji Matsɛ Herode Agripa kɛ Amlaalo Festo sɛɛ ní. Nimli nɛ ɔmɛ ji nyumuhi nɛ a ní peepee dɛ blɔ kulaa, se Paulo je bumi mi nɛ e kɛ mɛ tu munyu. (Bɔfo Ɔmɛ A Ní Tsumi 26:2, 25) E sa nɛ wɔ hu waa je bumi mi nɛ waa kɛ amlaalo nikɔtɔmahi nɛ tu munyu kaa bɔ nɛ Paulo pee ɔ; nɔ yeli jio, polisihi jio. E sa kaa jokuɛwi nɛ a ji Kristofohi nɛ a ngɛ sukuu yae ɔ hu nɛ bɔ mɔde kaa a maa bu a tsɔɔli, sukuu nɔ hyɛli, kɛ ní tsuli kpahi nɛ a ngɛ sukuu ɔ. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, pi nihi nɛ a bua jɔ wa hemi kɛ yemi ɔ he pɛ nɛ wa buu; wa buu nihi nɛ teɔ si kɛ woɔ Yehowa Odasefohi hulɔ. Niinɛ, e sa kaa nihi nɛ a he we yi ɔ nɛ yɔse kaa wa buu nɔ.​​—Kane Roma Bi 12:17, 18; 1 Petro 3:15, 16.

20, 21. Mɛni ji jɔɔmi komɛ nɛ wa ma ná ke wa je bumi nɛ sa kpo ha nihi nɛ hɛɛ blɔ nya?

²⁰ E sɛ kaa e ye ha wɔ kaa wa ma je bumi kpo ha nihi. Bɔfo Petro ngma ke: “Nyɛɛ bu nɔ tsuaa nɔ.” (1 Petro 2:17) Ke nihi yɔse kaa wa ngɛ bumi nɛ mi kuɔ kɛ ha mɛ ɔ, e ma nyɛ maa ta a tsui he wawɛɛ. Mo kai kaa mwɔnɛ ɔ, su nɛ ɔ pɔɛ he kulaa. Lɔ ɔ he ɔ, blɔ kake nɛ wa maa gu nɔ kɛ ye Yesu fami nɛ nyɛɛ se nɛ ɔ nɔ ji, nɛ wa ma je bumi kpo ha nihi. Yesu fã wɔ ke: ‘Nyɛ ha nyɛ la a nɛ tso ngɛ nimli a hɛ mi, konɛ a na ní kpakpahi nɛ nyɛ ngɛ pee ɔ, nɛ a wo nyɛ Tsɛ nɛ ngɛ hiɔwe ɔ hɛ mi nyami.’​​—Mateo 5:16.

²¹ E ngɛ mi kaa wa ngɛ je nɛ wo diblii mi mohu lɛɛ, se nihi nɛ a hɛɛ tsui kpakpa a ngɛ mumi mi la a he bae. Enɛ ɔ he ɔ, bumi kpo nɛ wa ma je ngɛ weku ɔ mi, asafo ɔ mi, kɛ ma nɔ yeli a hɛ mi ɔ, ma nyɛ maa gbla nihi kɛ ba piɛɛ wa he kɛ nyɛɛ ngɛ la a nya. E ji blɔ hyɛmi nɛ ngɛ bua jɔmi nitsɛ! Ke e ya bɛ mi jã po ɔ, wa ngɛ nɔ mi mami ngɛ nɔ́ kake ko he, kaa bumi kpo nɛ wa ma je ha nihi ɔ maa sa Yehowa Mawu hɛ mi, nɛ e maa ye bua wɔ konɛ waa hi e suɔmi ɔ mi. Anɛ jɔɔmi ko ngɛ nɛ pe enɛ ɔ lo?