1-3. 1) ¿Chem kelluaeiñmew taiñ femnoal epe kom pu che reke? 2) ¿Chem inaduamaiñ tüfachi chillkatun mew?

PICHILEWEY ñi apümkangeal ti wedake dungu Mapu mew. Feymu wall püle penieiñ ñi mülen fentren wedake che weda kachu reke felelu (Salmo 92:7). Afmatulkelaeiñmu pu che ñi duamtukenofiel Chaw Dios ñi ayükeel. Feymew Pablo ngülamtueiñmew: “Ayülefun tamün pichiche reke femngeael ta wesake dungu mew, welu fütakeche reke tamün femngeael tamün rakiduam mew”, kam adümuwün mu (1 Korintio 14:20). Iñchiñ, ¿chumngechi femafuiñ tüfa?

² Ti texto chew ñi tuwün tüfachi chillkatun pengelkeeiñmew ti wiñoldungun, feypilu kay “tati pu kintukefilu ta Jewba kom adümkeyngün”, fey tüfa adümkeyngün chumngechi ayüwülafiel ta Jewba (Proverbios 28:5). Kafey Proverbios 2:7, 9 kimeltukey Chaw Dios ñi elukefiel  tañi kimün pu nor dungu femkelu. Feymu adümkeyngün chem ñi kümen ka norngen.

³ Noe, Daniel ka Job niekefuyngün Jewba tañi kimün (Ezequiel 14:14). Ka femngechi Jewba tañi pu che famülke mu. Eymi kay, ¿nieymi Chaw Dios tañi kimün? Duamfalngey küme kimafiel ta Jewba tami ‘adümal’ chumngechi ayüwülafiel. Feymu inaduamaiñ küla dungu: 1) Noe, Daniel ka Job chumngechi küme kimnierpufi ta Chaw Dios, 2) chumngechi tüfa kellueyew engün ka 3) chumngechi feyenturpuafuiñ kidu engün reke.

4. 1) Noe, ¿chumngechi kimürpufi ta Jewba? 2) ¿Chumngechi kellueyew ta Noe ñi kimfiel ta Chaw Dios?

⁴ Noe, ¿chumngechi kimürpufi ta Jewba? Pu che afkentu kimürpukefi ta Chaw Dios küla rume dungu mu: inaduamkey tañi dewmael, ñi kimeltukeetew kakelu poyekefilu ta Jewba ka chumngechi ñi kümelkaetew Chaw Dios tañi feyentun mu (Isaías 48:18). Feymu Noe inaduamfilu tañi Wenu Chaw ñi dewman, ‘kimfali ñi rüf mülen Chaw Dios ka tañi küme chumngen’ rakiduampelay. Tüfa kellupelaeyew ñi adümal Jewba ñi Ngünechen-ngen ka tañi pepiluwün-ngen (Romanu 1:20). Femngechi Noe doy feyenturpufi ta kidu.

5. Noe, ¿chumngechi kimürpuy Jewba ñi ayükeel?

⁵ Biblia feypi: “Tati allkütulu [...], fey ta feyentuafuy”, feymu allkütuñmafiliyiñ ta kakelu ñi feypin, tüfa kelluafeiñmew taiñ feyentual (Romanu 10:17). Femngechi fempelay Noe, kidu tañi pu che kimeltueyew chi Jewba mu. Kiñe tüfa tañi chaw Lamek, kidu choyüngey petu ñi lanon Adan ka feyenturkefuy Jewba mu (inaduamnge ti adentun ellaka mu mülelu). Ka kimeltupelaeyew Matusalen ka Jared, tüfa lay Noe nielu 366 tripantu * (inaduamnge ti kimal dungu) (Luka 3:36, 37). Kom feychi pu wentru ka tañi domo engün kimeltupelaeyew ta Noe Jewba tañi dewmafiel pu che ka tañi ayükeel: pu che ñi nieal püñeñ, apolal Mapu ka poyeafiel ta Chaw Ngünechen. Noe ka kimürpuy chi Adan engu Eva ñi feyentunofiel ta Chaw Dios ka ñi fente weda tripan tañi femün engu (Génesis 1:28; 3:16-19, 24). Noe piwkentukufi tañi kimeltungeel, tüfa yafültukueyew ñi poyeafiel ta Jewba (Génesis 6:9).

6, 7. ¿Chem maneluwün kellueyew ta Noe ñi doy feyenturpual?

⁶ Maneluwliyiñ, doy feyenturpuafuiñ.  Femngechi fempelay Noe, ngüneduamlu tañi üy ñi nüwkülen ta maneluwün mew, tüfa feypilu am “Ürkütun” kam “Yafülduamtukun” (Génesis 5:29). Chaw Ngünechen ñi duam mew, Lamek feypikünuy Noe mu: “Tüfa ta yafülaeiñmew reke taiñ fentre küdawken mew taiñ ketrayafiel ta mapu wesa malisialeluam ta mapu Ngünechen ñi piel mew”. Feymu Noe maneluwi Jewba ñi küme elkünutual ti dungu. Abel ka Enok reke, Noe maneluwkefuy ñi akual iney tañi pünoñmayafiel ñi longko tati filu (Génesis 3:15).

⁷ Noe küme adümlay kom ñi feypikünuel Jewba Génesis 3:15 mu, welu kimtukuy ñi müleal maneluwün küpalechi antü mu. Ka femngechi maneluwün amuldunguy Enok, feypilu Jewba ñi apümafiel pu wedake che (Juda 14, 15). Tüfa af mupitripayay Armagedon pingechi weychan mu. ¡Müna kellupelaeyew ta Noe tañi doy feyenturpual ka maneluwal!

8. Ñi küme kimfiel ta Jewba, ¿chumngechi kellueyew ta Noe?

⁸ ¿Chumngechi kellueyew ta Noe tañi küme kimfiel ta Jewba? Femün mu tüfa, Noe feyentuy Chaw Dios mu ka llowi ñi kimün. Tüfa müna kellueyew, doyelchi may ñi weñangkülnoafiel ta Jewba. ¿Chumngechi? Kidu küpa weniyefi ta Jewba, feymu weniyekelafi pu feyentukenolu ka famentukefilu ta Chaw Dios. Epe kom che müna afmaturkefi pu wedake püllü küpalu Mapu mew fente tañi newen-ngen, ka ayürkey chi ñi poyeafiel. Welu Noe eluwlay ñi ngünenkayaetew engün (Génesis 6:1-4, 9). Kidu ka kimniefuy Jewba ñi ayükeel ñi apoleal Mapu pu che ñi püñeñ mu (Génesis 1:27, 28). Feymu Noe kimtukuy ñi wedalkan pu wedake püllü niewlu pu domo engün ka yallürpulu. Doy kimfali tüfa, kidu engün ñi pu yall doy tremkülerpulu ka newen-ngetulu ta kakelu pichikeche mew. Fey amulechi tripantu, Jewba feypifi ta Noe ‘apümafiñ pu wedake che kiñe Fütra Mangin Ko mu’. Noe feyentuy Jewba tañi ngüfetuel, feymu dewmay kiñe fütra wampo ruka ka montuy kidu ka tañi pu che (Ebrew 11:7).

9, 10. ¿Chumngechi feyenturpuafuiñ Noe reke?

⁹ ¿Chumngechi feyenturpuafuiñ Noe reke? Küme chillkatuafiyiñ Biblia, piwkentukuafiyiñ, ka eluwaiñ taiñ kelluaetew ñi doy küme yenieal taiñ mongen ka küme dullial (ngümintol) taiñ chumal (1 Pedro 1:13-15). Femliyiñ tüfa, doy feyentuleaiñ ka nieaiñ Jewba tañi kimün, femngechi ngünenkalayaeiñmew Weküfü ka tañi ngünenieelchi pu che (2 Korintio 2:11). Fentren pu che piwkeyekefi ti kewan dungu, ti pekan kudumuwün ka doyümkefi tañi weda illutukeel  (1 Juan 2:15, 16). Ngüneduamkelay ñi epe puwkülen ñi afal ti wedake dungu. Küme feyentunoliyiñ Jewba mew, kidu engün reke rakiduamafuiñ. Rakiduamnge tüfa: Jesus trürümfi taiñ mülechi antü Noe tañi antü mu. Welu feypilay ñi müleal kewan dungu kam pekan kudumuwün Noe ñi antü mu reke, doy may feypi ñi müleal fillke dungu taiñ yeafetew ñi newe küdawülnoafiel ta Jewba (papeltunge Matew 24:36-39).

¹⁰ Feymu kümeafuy taiñ ramtuwal: “Tañi mongen mu, ¿kimfali ñi küme kimfiel ta Jewba? Fente tañi feyentuken mu, ¿eluwken tañi femal Jewba ñi ayükeel ka kimeltucheal tüfa?”. Femngechi ngüneduamaiñ ñi rüfngen taiñ fem-meken Jewba ñi ayükeelchi dungu, Noe reke.

11. 1) Daniel tañi piwkentukufiel ta Jewba, ¿chem kimeltukeeiñmu tañi chaw ka ñuke ñi femün mew? 2) ¿Chem inayentuafuymi Daniel mu?

¹¹ Daniel, ¿chumngechi kimürpufi ta Jewba? Kidu ñi chaw ka ñuke kimeltupelaeyew ñi piwkentukuafiel Jewba ka tañi Dungu. Feymu no am fe Daniel femi tüfa kom tañi mongen mu. Füchalu rume, amul ngüneduamkefi Jewba tañi Dungu (Daniel 9:1, 2). Daniel küme kimniefuy ta Jewba ka chumngechi ñi kellukefiel pu israelche. Pengeli tüfa kom piwke mu entulu kiñe ñom ngillatun, tüfa wirintukungey Daniel 9:3-19 mu. Papeltuafuymi feychi llellipun ka rakiduamnieafimi, fey ramtuwaymi: “¿Chem kimeltuenew tüfa Daniel mew?”.

12, 13. ¿Chumngechi pengeli Daniel ñi nien Jewba tañi kimün?

¹² ¿Chumngechi kellueyew ta Daniel tañi küme kimfiel ta Jewba? Pu che Babilonia mu poyekelu am koylake dios, müna küdawngefuy pu kümeke israelche ñi poyeafiel ta Jewba. Kidu dew feypieyew engün ñi tutewküleal pu babiloniache engün (Jeremías 29:7). Welu ka feypieyew ‘iñche müten poyemuchi kom piwke mu’ (Éxodo 34:14). Feymu, ¿chumi Daniel ñi inayafiel tüfachi epu werkün dungu? Nielu am Chaw Dios tañi kimün, Daniel kimtukuy ñi duamfalngen tañi doy feyentuafiel Jewba ta pu che mew. Fentren tripantu wüla, ka femngechi kimeltuy Jesus (Luka 20:25).

¹³ Rakiduamafuiñ Daniel ñi femün elngefulu kiñe werkün dungu. Biblia feypi: “[‘]Kom tati pu küdawülkefilu ti longko ülmen, pu prefecto, pu satrapa, pu falin-ngechi küdawpelu ti ngünenien mu ka pu ngüneniekelu, kiñewingün ñi elkünual kiñe werkün dungu küpalu ti longko ülmen mu ka tañi feyentungeal kiñe katrütuelchi dungu, fey tüfa: 30 antü mu kiñe che ngillatufile ta chem dios kam wentru rume, ka ngillatunofile ta eymi müten, awem longko ülmen, ütrüftukungepe ti rüngan nielu trapial. Fewla, awem longko ülmen, anümkünuafimi ti werkün dungu ka wirintukulelfinge tami üy, fey tañi kakünungetunoal, chumngechi ñi femngen pu medo ka persa ñi ley, katrütungekenolu ñi femngeal’. Fey tati longko ülmen Dario wirintukulelfi ñi üy ti werkün dungu ka tati katrütuelchi  dungu. Fey kimlu müten Daniel ñi elkünungeel ti werkün dungu, amutuy ñi ruka mu, tüfa niefuy kiñe katrüntuku wenu ruka mew ka ti ventana ad nülalefuy Jerusalen püle. Ka külachi rupa lukutulen ngillatukefuy ka püramyekefuy ta Chaw Dios, chumngechi ñi femkefel petu ñi rupanon tüfa” (Daniel 6:7-10). Daniel rakiduamlay: ‘Wedalkalayafun llellipunofuli 30 antü mu’. Doy may eluñmalay ñi katrütuaetew kiñe ley tañi poyefiel ta Chaw Dios. Kafey Daniel rakiduamlay rume ñi llellipuafiel ta Jewba ellkalen mu, kidu kimniefulu kay fentren che fill antü tañi peetew ñi ngillatuken mu. Feymu, ñi rakiduamelnoafiel pu che kidu ñi poyewenofiel ta Jewba, Daniel amuley ñi ngillatuken, latripayafuy rume.

14. Jewba, ¿chumngechi kümelkafi ta Daniel?

¹⁴ Daniel llükalay ka nor piwkeyefi ta Jewba, feymu kidu kümelkaeyew kiñe afmatun dungu mu tañi langümnoaetew pu trapial. Femngechi mu kom müleyechi pu che Medopersia ñi ngünenien mu allküy Jewba mew (Daniel 6:25-27).

15. ¿Chem chumafuiñ taiñ feyentual Daniel reke?

¹⁵ ¿Chumngechi feyenturpuafuiñ Daniel reke? Re papeltual Biblia kellulayaeiñmew taiñ küme feyentual, doy may duamfali taiñ adümafiel (Matew 13:23). Ka ayükeiñ kimal chem ñi rakiduamken Jewba, feymu müley taiñ rakiduamal taiñ papeltupeel mu. Kafey müna falin-ngey ngillatuafiel taiñ Wenu Chaw, doyelchi may rupaliyiñ wedake dungu mew. Llellipufiliyiñ ta Jewba taiñ eluaetew kimün ka newen, maneluwafuiñ llemay taiñ eluaetew (Santiaw 1:5).

16, 17. Job, ¿chumngechi kimürpufi ta Jewba?

¹⁶ Job, ¿chumngechi kimürpufi ta Jewba? Kidu Israel tuwünchengelafuy, feymu kimlaiñ chumngechi ñi kimürpuel falinke rüf dungu Jewba mu (Job 23:12). Welu allküpelay tüfachi dungu  parienteyefilu am ta Abraam, Isaak ka Jakob. Jewba kimeltulelfi tüfachi küla wentru kidu ñi chumngen ka tañi ayükeel ñi feleal pu che. Feymu peno Job feypifi ta Jewba: “Tañi pilun allküy ñi nütramyengeel eymi mew” (Job 42:5). Kafey Jewba feypi Job tañi kimeltucheken ti rüf dungu kidu mew (Job 42:7, 8).

¹⁷ Job ka kimürpuy Jewba ñi chumngen ngüneduamfiel mu tañi dewmael (Job 12:7-9, 13). Jewba ka Eliu kimeltulelfingu ta Job ñi angkapuwnon rume ta Chaw Dios mu, trürümngefule kidu tañi dewmael mew (Job 37:14; 38:1-4). Tüfa puwi Job ñi piwke mu, feymew ñom duam mu feypifi ta Jewba: “Fewla küme kimnien tami pepilkeel itrokom dungu. Ka chem rume tami rakiduamkeel, pepilfalngey eymi mu”. Fey pengeli fente tañi wiñorakiduamtun (Job 42:2, 6).

18, 19. ¿Chumngechi pengeli Job ñi fente küme kimfiel ta Jewba?

¹⁸ ¿Chumngechi kellueyew ta Job tañi küme kimfiel ta Jewba? Kidu küme adümfi Jewba tañi ngülam. Feymu fente tañi kimfiel ta Chaw Dios, norchengefuy. Tüfa kiñe dungu ñi küme kimnieel: tañi pengelal ñi rüf piwkeyefiel ta Jewba, mülefuy tañi piwkeyechefengeal (Job 6:14). Job chekawün-ngelafuy, doy may tañi pu che ka müten trokikefi ta kakelu, ülmen-ngelu kam pofrengelu rume. Feymu feypi: “Iñche tañi Dewmaetew ñi ñuke tañi pütra mew, ¿ka femngechi dewmakünupelafi engün?” (Job 31:13-22). Job ülmen-ngefuy ka küme üytunchengefuy, welu mallmawkelafuy ka illamkachekelafuy. Feley, trürlay tati ülmenke che mu ñi mülen famülke mew.

¹⁹ Kafey Job eluwlay ñi doy falintuafiel falinke chemkün ta Jewba mew. Biblia feypi: “Maneluwfuli ti milla mu, fey ti küme milla feypifuili: ‘¡Eymi mu maneluwkülen!’, fey ayüwfuli tañi ülmen chengen fente tañi ngülümnieelchi fillem mu; kam pefuili ñi wilüfkülen chi antü kam ñi nengümkülen chi küyen tañi llümllüm mu; fey ellka rulpaduamngefule tañi piwke, ka tañi wün mu truyufuili tañi kuwü ñi poyeafiel ti antü ka ti küyen; femngechi femfuli kimfal-layafun ta rüf Chaw Dios wenu mew, fey wedalkalu trokingeafun ñi kastigayaetew pu jusgachekelu” (Job 31:24-28). Kafey Job yamfalngelu trokifi ñi niewün kiñe wentru kiñe domo engu. Feymu eldunguy reke tañi nge mu ñi turpu rakiduamnoal podngechi dungu lelifiel mu kiñe domo (Job 31:1). Afmatufali tüfa, mongen mu Job eluñmangekefulu am pu wentru ñi nieal doy kiñe domo. Fey Job ayüfule, ka femafuy. Welu kimpelafuy Jewba ñi elkünuel tañi niewal kiñe wentru ka kiñe domo müten, feymu Job ka femngechi femi * (inaduamnge ti kimal dungu) (Génesis 2:18, 24). Fey 1.600 tripantu rupalu, Jesus ka kimeltuy tüfa, ñi niewal ka kudumuwal kiñe wentru kiñe domo engu müten (Matew 5:28; 19:4, 5).

20. Küme kimfiel ta Jewba ka tañi ngülam, ¿chumngechi kelluaeiñmu taiñ küme dullial?

 ²⁰ ¿Chumngechi feyenturpuafuiñ Job reke? Ka kiñechi feypiafuiñ ñi duamfalngen küme kimafiel ta Jewba ka inayal taiñ kimürpuel. ¿Chumngechi? Biblia feypi: “Jewba chumngechi ñi ngüneduamkefiel tati nor piwkengelu, ka femngechi ngüneduamkefi ti weda piwkengelu; Kidu üdeniefi kom tati piwkeyefilu ti kewan dungu” (Salmo 11:5). Ka feypi: “Iñche weniyekelafiñ tati pu wentru koylatukelu, ka kiñepülekünukefiñ tati pu ellkanielu ñi iney ngen” (Salmo 26:4). Fey ramtuwaiñ: “Tüfachi epu ngülam, ¿chumngechi pengelkey Jewba ñi rakiduamken? ¿Chumngechi kelluafenew tüfa ñi kimal chem doyümafiel tañi mongen mu? ¿Chumngechi kimeltuenew ñi küme dullial tañi weni, adngelluwün, ka chem peal internet mew?”. Taiñ wiñoldungun mu, pengelaiñ ñi rüfngen taiñ kimfiel ta Jewba. Iñchiñ ayükelaiñ taiñ adnieaetew pu che ñi weda rakiduam, feymu duamfali taiñ kim “ngüneduamafiel [...] chem dungu ñi kümen kam ñi kümenon” ka chem ñi kimün-ngen (Ebrew 5:14; Efesio 5:15).

21. ¿Chem kelluaeiñmew taiñ adümal chumngechi ayüwülafiel ta Jewba?

²¹ Noe, Daniel ka Job newentukefuy ñi küme kimafiel ta Jewba, feymu kidu kellueyew engün ñi adümal chumngechi tañi ayüwülafiel. Tañi femken engün pengelkey ñi küme tripan pu femkelu Jewba ñi ayükeel (Salmo 1:1-3). Feymu ramtuwafuiñ: “¿Küme kimniefiñ ta Jewba chumngechi ñi femün Noe, Daniel ka Job?”. Femafuiñ llemay, famülke mu doy küdawngelay kimafiel ta Jewba (Proverbios 4:18). Feymu küme ngüneduamafiyiñ Biblia ka rakiduamküleaiñ ñi chem pilen. Ka llellipuafiyiñ ta Jewba taiñ eluaetew ñi newen. Femngechi adnielayaeiñmew pu che ñi weda rakiduam, welu may taiñ Chaw Jewba eluaeiñmew ñi kimün ka doy weniyeafiyiñ (Proverbios 2:4-7).