Küme mülewe ngetual ti Mapu: ¿Re pewma müten kam rüfngey?
¡Ti küme mülewe! Adkintuliyiñ kiñe adngechi lof television ka fillke papel mu ayükeiñ taiñ amual kiñe “küme mülewe” ka mapu mu, fey ñi ürkütual ka fill rakiduamkülewenoal. Welu kimnieiñ wiñotulu taiñ ruka mu felekayay müten taiñ mongen.
Rakiduamliyiñ kiñe küme mülewe mu müna ayüwmakeeiñmu. Feymu ramtuwkeiñ: “Ti ‘küme mülewe’, ¿fey kiñe pewma müten? ¿Chumngelu fente ayüwmakeeiñmu? ¿Rüf felerpuay am?”.
ÑI NÜTRAMNGEKEEL TI KÜME MÜLEWE MU
Fentren tripantu mu, pu che duamkey ñi doy kimal ti küme mülewe mu. Ayüwmakeeyew engün Biblia ñi feypin tañi mülen ‘kiñe adelkalechi lof tati Eden trokiñ mapu ñi tripawe antü ad püle’. ¿Chumngelu am fente ayüfali feychi adelkalechi lof? Ti nütram feypi: Chaw Jewba “elufi ñi tremael itrofill kümeke adyechi anümka wülkelu fün”. Tüfachi adelkalechi lof rume küme mülewe ngefuy ka ayüfalngefuy. Kafey doy ngüneduamfali tüfa: ‘Fey ti adelkalechi lof ñi rangiñ mew elkünungey tati anümka wülkelu rumel mongen’ (Génesis 2:8, 9).
Ka femngechi, Génesis nütramkay ñi mülen meli lewfü rupakelu ti adelkalechi lof mu. Famülke mu, petu kimngekey epu tüfachi lewfü: Tigris (kam Hidequel) ka ti Ewfrate (Génesis 2:10-14). Tüfachi epu lewfü ñi puwal golfo Persico mu rupakey Irak püle, koneltukefulu Persia kuyfi mu.
Feymu ñi mülen kiñe küme mülewe Mapu mu koneltuley ta Persia ñi kimün mu tañi elkünuel. Ti Museo de Arte de Filadelfia (Pensilvania, Estados Unidos), müley kiñe alfombra persa dewmangelu ti siglo 16 mu, tañi ñimikan adentuley kiñe wallmangeelchi lof, tüfa niey anümka ka rayen. Ti alfombra ñi ñimikan adentuley ñi feypin ta Biblia ñi mülekefel kiñe rume küme adngechi lof Eden mu. Feymu persa kewün kuyfi mu “wallmangeelchi lof” ka küpa feypi “küme mülewe”.
Ka femngechi fentren trokiñ mapu mu ka fentren kewün dungu mu feypingekey fillke nütram ti küme mülewe mu. Pu che amulerpulu fillke mapu mu yeyngün kidu tañi nütram, fey rupalu chi tripantu trapümfingün tüfa kakelu feyentun ka leyenda feypingelu tañi mapu mu. Famülke mu kütu, pu che “küme mülewe” pikefi tati adngechi mapu.
KINTUKEYNGÜN TI KÜME MÜLEWE
Kiñeke ngüneduamkelu feypingün ñi pefiel ti adelkalechi lof mülefulu Eden mu. Epu pengelün dungu, kiñe longkolelu ti trokiñ weychafe britanico, Charles Gordon, amuy ta Seychelles pingechi lof mu 1881 tripantu mu, fey afmatuleyew fente tañi küme adngen ti Valle de Mai, feymu “Eden ñi adelkalechi lof” pirkefi, feychi lof fantepu mu sakingekey kom Mapu mu. 1492 tripantu mu, Cristobal Colon puwi ta La Española pingechi wapi mu (Republica Dominicana ka Haiti pingetuy famülke mu), fey rakiduami ñi petuafiel ti adelkalechi lof mülefulu Eden mu.
Ti lifru Mapping Paradise nütramkalu ñi rupakeel famülke mu, kimeltukey fillke dungu doy 190 kuyfike mapa mu, fentren tüfa pengelkey ta Adan ka Eva ti adelkalechi lof mu. Ka müley kiñe kangechi chillka wirintukungelu ti siglo 13 España mu. Wenu mu müley kiñe pichi adentun pengelkelu ti küme mülewe. Fey mu rupakey meli lewfü, tüfa ta “Tigris”, “Ewfrate”, “Pison” ka “Gion”. Kiduke ti lewfü puwkey kiñe wechun ti adentun mu, tüfa adentuley pu kristiano ñi feyentun ñi puwün meli witran Mapu mu. Tüfachi adentun pengeli pu che petu ayüwmakeeyew nütramkayal ti küme mülewe mu, kimnofule rume chew ñi mülekefel.
Kiñe poeta mülekefulu ti siglo 17 mu, John Milton, doy kimüñmangekey tañi wirintukun El Paraíso perdido, tüfa nütramkakey ñi feypin Génesis mu, Adan ñi kulpan ka ñi wemünentungen Eden lof mu. Tüfa mu feypi pu che ñi nietual rumel mongen Mapu mu, ka wirintukuy: “Femngechi kom Mapu kiñe küme mülewe ngetuay”. Fey wüla tüfachi wentru wirintukuy kangelu poema feypilelu El Paraíso recobrado.
KA RAKIDUAM MÜLETUY
Rüfkünu may, fentren tripantu mu pu che duamtukefi feychi küme mülewe mülekefulu kuyfi Mapu mu. Welu famülke mu, ¿chumngelu am pu che duamtuwelafi? Kiñe lifru feypi: “Pu chillkatukelu ñi feypingekeel Ngünechen mu [...] küpa kintuwelayngün ti küme mülewe” (Mapping Paradise).
Fentren che iglesia mu kimeltungekey tañi amual wenu mu, fey feypingekelay ñi rumel mongeleal engün kiñe küme mülewe Mapu mu. Welu Biblia feypi Salmo 37:29 mu: “Tati pu norngechi che lloway ti Mapu ñi ngen-ngeal engün, ka rumel müleayngün fey mu”. Welu chumngechi ñi felen ti Mapu fantepu mu, ¿maneluwküleafuiñ ñi wechurpual Biblia ñi feypin?
RÜFNGEAY TI KÜME MÜLEWE KOM MAPU MU
Chaw Jewba dewmafi ti küme mülewe kuyfi mu, fey feypikünuy ñi wiño küme elkünutuafiel tüfa. ¿Chumngechi am? Rakiduamnge taiñ kimeltuetew Jesus ñi ngillatual: “Küpape tami Ngünenien. Femngepe tami feypin Mapu mu, chumngechi ñi femngeken wenu mapu mu” (Matew 6:10, TNM). Feychi Ngünenien mu, Jesus longkoleay wall Mapu mu ka apümkayafi pu che ñi ngünenien (Daniel 2:44). Feychi Ngünenien mu, ‘femngeay’ Chaw Ngünechen ñi feypin tañi küme mülewe ngetual ti Mapu.
Kuyfi Chaw Dios ñi kellun mu, ti pelon wentru Isaia wirintukuy ñi chumletual ti feypikünuelchi küme mülewe. Kom wedake dungu ñi niekeel ta che ngewelayay (Isaías 11:6-9; 35:5-7; 65:21-23). Yafültukuwayiñ tami elantükünual ka papeltual tüfa tami Biblia mu. Femngechi femülmi, doy maneluwaymi Chaw Ngünechen ñi feypin mu, tañi kümelkayafiel ñi pu allkütuetew. Feychi pu che nietuay tañi ñamümel Adan, müleayngün ti küme mülewe Mapu mu ka füreneaeyew taiñ Wenu Chaw (Apokalipsi 21:3).
Feymu ñi müleal kiñe küme mülewe Mapu mu, kiñe pewma müten no, doy may rüfngey. ¿Chumngelu am maneluwafuiñ tüfa? Biblia feypilu kay: “Tati wenu mapu, ngen-ngey Jewba, welu tati Mapu elufi ta wentru ñi pu yall”. Chaw Ngünechen feypikünuy ñi müleal kiñe küme mülewe Mapu mu, ka kidu “koyladungukelay” (Salmo 115:16; Tito 1:2). ¡Afmatufalchi maneluwün wülkey ta Biblia! Rumel mongeleal kiñe küme mülewe mu.