1, 2. ¿Chem rüf dungu feypi tati Biblia?

NGÜFONTUKUFILIYIÑ kiñe makuñ ko mew, ¿külchafkülen tripanoafulu am? Ka femngechi iñchiñ nierpuafuiñ taiñ pu kompañ ñi wimtun, ñi rakiduam ka ñi chumngen, fey ngüneduamlayafuiñ rume taiñ inayenturpufiel engün.

² Tati Biblia feypi kiñe rüf dungu: “Kimche engu miyawkelu ka kimchengeay, welu tati kiñewkülelu pu wedwedkülelu engün weda triparpuay” (Proverbios 13:20). Faw feypiley “miyawkelu”, tüfa pengeli taiñ rumel kompañniekefiel kiñe che, welu feypilay taiñ pekefiel kiñeke mu müten. Feymu kiñe lifru nütramyelu tüfachi dungu ñi feypiel ti Biblia feypi: “Tati miyawkelu kiñe che engu, piwkeyefi ka duamtuniekefi”. Iñchiñ inayerpukefiyiñ taiñ piwkeyenieelchi pu che, feymu doy kiñewküleliyiñ kiñe che engu, fey inayenturpuafuiñ ñi kümeke dungu ka ñi wedake dungu kütu.

3. ¿Chumngechi nieaiñ kümeke weni?

³ Ayüliyiñ taiñ müleal Chaw Ngünechen ñi piwkeyechen mew, müley taiñ nieal kümeke weni.  ¿Chumngechi? Müley taiñ piwkeyeafiel feychi pu che Chaw Ngünechen ñi piwkeyeniefiel, ka weniyeafiel Jewba tañi pu weni. Rakiduamnge tüfa: ti pu che weniyefilu ta Jewba, pengelingün tati kümeke chumngen kidu ñi ayüel. Fey tüfachi pu che tati doy kümeke weni taiñ nieafel. Küme kimliyiñ Jewba ñi rakiduamnieel, pepikawküleaiñ taiñ nieal kümeke weni. Fewla llemay ngüneduamaiñ chem che ta Chaw Ngünechen piwkeyeniefi.

4. ¿Chumngelu (chemu) Jewba ngen-ngey ñi dullial tañi pu weni? Jewba, ¿chumngelu feypifi ta Abraam “ñi weni”?

⁴ Jewba kuñiwtukukey ñi dullial tañi pu weni. Kidu ngen-ngey ñi femal tüfachi dungu, kom Ngünenielu am, ka taiñ weniyerpuafiel tati doy fütra dungu taiñ nieal. Feymu, ¿iney am weniyefi? Jewba fülkonküley tañi pu manelnieetew müten ka mupiltulu kom ñi piwke mu. Fey tüfa ta Abraam ñi femün, kidu kimngekey ñi nien kiñe fütra mupiltun. Kiñe fütra dungu feypingey ta Abraam ñi femal. Kidu ta feypingey ñi chalintukuafiel tañi fotüm ñi langümafiel, femngechi ñi pengelal ñi mupiltun, tüfa ¿müna küdawngenoafulu am kiñe chaw mu? * Abraam “eluwi ñi chalintukuafiel ta Isaak tañi langümafiel”, kidu “mupiltulu am ta Ngünechen ñi nien ta pepiluwün tañi wiñomongeltuafiel” (Ebrew 11:17-19). Abraam müna mupiltuy ka feyentuy, feymu piwkeyen mu Jewba feypifi “ñi weni” (Isaías 41:8; Santiaw 2:21-23).

5. ¿Chem femkefi Jewba tañi pu inanieñmaetew ñi feypiel ka püntütripakenolu kidu mew?

 ⁵ Jewba müna falintuniefi tañi pu inanieñmaetew tañi feypiel ka tati pu püntütripakenolu. Ka tati pu che poyekefilu ta Jewba chem dungu rupale rume, femngechi che kidu ta piwkeyeniefi. Biblia feypi: “Tati nor piwkengelu pengelelafimi tami nor piwkengen; ka tati nienolu kulpan, newen wentrungelu, pengelelafimi tami kulpakenon” (2 Samuel 22:26). Chumngechi inaduamiyiñ ti wünen chillkatun mu, Jewba ayüwküleay poyefiliyiñ fente taiñ piwkeyefiel mu. Ka Proverbios 3:32 feypiley Chaw Ngünechen “küme weniyeniefi tati pu norngelu”. Tüfa engün afeluwkelayngün ñi inaniefiel Jewba ñi werkün dungu, feymu kidu ta llowkefi ñi poyeaetew ka allküñmakefi ñi ngillatun chem antü rume ñi ngillatukeel engün. Fey Jewba ayüwün mu mangelfi reke ñi konal tañi “ruka” mu (Salmo 15:1-5).

6. ¿Chumngechi pengelkeiñ taiñ piwkeyeniefiel ta Jesus? ¿Chum duamnagkey Jewba ñi pefiel mu taiñ piwkeyeniefiel tañi Fotüm Jesus?

⁶ Jewba piwkeyeniefi tati piwkeyeniefilu ta Jesus, tañi kiñen Fotüm. Feymu Jesus feypi: “Tüfey tañi piwkeyekeetew, fey ta müngeltukefi [inaniekefi] iñche ñi dungu, fey iñche ñi Chaw ta piwkeyeaeyew” (Juan 14:23). Fey ¿chumngechi pengelaiñ taiñ piwkeyeniefiel ta Jesus? Müley taiñ inanieafiel tañi werkün dungu, kiñe dungu tüfa: taiñ amuldungual ti kümeke dungu ka kelluafiel ti pu che ñi disipulungeal engün (Matew 28:19, 20; Juan 14:15, 21). Ka femngechi taiñ pengelal taiñ piwkeyeniefiel ta Jesus, müley taiñ “inayentuñmayafiel ñi femelchi dungu” (1 Pedro 2:21). Feymu eluwküleaiñ taiñ inayentuafiel ñi femün ka ñi feypiel, kulpafe chengelu rume iñchiñ. Fey yafüluwliyiñ taiñ inanieafiel  Kristo ñi mongen, pengelaiñ taiñ piwkeyeniefiel, feymu Jewba müna ayüwküleay.

7. Weniyefiliyiñ Jewba tañi pu weni, ¿chumngelu kimchengeaiñ?

⁷ Jewba ayükey tañi pu weni ñi mupiltun nieal, ñi püntütripanoal kidu mew ka ñi inanieal engün ñi feypiel. Ka femngechi müley ñi piwkeyeafiel engün ta Jesus ka tañi elkünuelchi werkün dungu. Feymu kümeafuy taiñ ramtuwal: “¿Iñche tañi pu weni kay? ¿Femngechi che ngeyngün? ¿Weniyefiñ Jewba tañi pu weni?”. Feymu weniyeafiyiñ tati che pengelkelu Jesus tañi chumngen ka ayüwün mu amuldungukelu tati kümeke dungu Chaw Ngünechen ñi Ngünenien mew. Tüfachi pu che kümelkakeeiñmew, ka kellunieeiñmew taiñ amuleal femngechi taiñ ayüwülafiel ta Chaw Ngünechen. Weniyefiliyiñ tüfachi pu che, kimchengeaiñ (inaduamfinge ti wichulechi dungu “ ¿Iney engün am weniyeniefiñ?”).

8. ¿Chem doy falintufimi ñi weniyewün mu a)Noemi Rut engu? b)tati küla wechekeche Israel mew tuwlu? c)Pablo ka Timotew engu?

⁸ Fentren che poyekefilu ta Chaw Ngünechen küme dullingün tañi pu weni, ka tañi pu weni kümelkaeyew engün. Tati Biblia pengelkey tüfa. Fey, inaduamafuiñ ñi rupan Noemi ka tañi nanüng Rut, ka tati küla wechekeche Israel mew tuwlu kiñewkülelu engün Babilonia mew, ka inaduamafuiñ Pablo ka Timotew engu ñi rupan (Rut 1:16; Daniel 3:17, 18; 1 Korintio 4:17; Filipense 2:20-22). Welu inaduamafiyiñ epu wentru ñi rupan inayentufalngelu ñi fütra weniyewün mu engu: David ka Jonatan engu.

9, 10. David ka Jonatan engu, ¿chumngelu fente küme weniyewingu?

 ⁹ Biblia ta feypiley, David langümfilu ta Goliat, “Jonatan David engu kiñewkülerpuyngu ñi küme weniyewün mu, ka Jonatan eluwi ñi piwkeyeafiel chumngechi kidutu piwkeyewi” (1 Samuel 18:1). Femngechi weniyerpuwingu tüfachi epu wentru, trür tripantu nielafuyngu rume David ka Jonatan. Alüñma weniyewingu, ka fentepuwi tañi weniyewün ñi lan mu ta Jonatan kiñe weychan mew (2 Samuel 1:26). * ¿Chumngelu fente küme weniyewingu?

¹⁰ David ka Jonatan piwkeyefingu ta Chaw Ngünechen, ka eluwingu ñi turpu püntütripanoal Jewba mew, feymu küme weniyewingu. Kafey mür engu küpa ayüwülfingu ta Jewba, ka welukentu yamuwkefuyngu tañi kümeke chumngen mew. Jonatan falintuniefi ta David, kidu am ingkakefilu Jewba ñi üy llükakenon mew, ka ayüwün mu. Ka David yamniefi tüfachi trem wentru, kidu am nor piwke mew kelluntukuy Jewba ñi feypikünuel ñi longko ülmenküleal David, ka doyümniefuy tañi weni ñi kümelkaleal kidu ñi kümelkalen mew. Tüfachi dungu peafuiñ David rupalu kiñe fütra weñangkün dungu mew: Jonatan tañi chaw, ti longko ülmen Saul, küpa langümfi ta David, feymu David lefmawkiyawkefuy ka ellkawkiyawkefuy. Jonatan nor piwkeyeniefi ta David, feymu “amuy chew ñi mülen [...] ka kellufi ñi yafüluwküleal Jewba mew” (1 Samuel 23:16). David  ¡müna küme duamkülepelafuy ñi pefiel mu tañi weni ñi yafültukupaetew! *

11. Ñi weniyewün mu, ¿chem kimeltukeeiñmu Jonatan ka David engu ñi rupan?

 ¹¹ ¿Chem kimeltukeeiñmew Jonatan ka David engu ñi rupan? Fey tüfa tati doy falin kimeltun: taiñ weniyeafiel ta kiñe che, doy fali ñi trür weniyeafiel ta Chaw Ngünechen. Taiñ pu weni trür feyentunieliyiñ, inanieliyiñ lif mongen ka eluwliyiñ taiñ püntütripanoal Jewba mew, fey tüfachi weni kümelkayaeiñmew. Welukentu yafüluwaiñ taiñ nütramkawken mu kümeke dungu, chum duamnagkey taiñ piwke ka taiñ rupaelchi dungu mu (papeltunge Romanu 1:11, 12). Tati trawünche mew, iñchiñ pekeiñ kümeke weni püntütripakenolu Jewba mew. Welu, ¿kom tati pu trawüluwkelu  ti Trawünwe Ruka mew, kümeke weningeyngün? Kiñeke femlayngün.

12. Ti trawünche mew, ¿chumngelu müley taiñ kuñiwtukual taiñ küme dullial taiñ pu weni?

¹² Tati trawünche mew kütu, müley taiñ kuñiwtukual taiñ küme dullial taiñ pu weni, femngechi taiñ kelluaetew taiñ weniyeafiel ta Chaw Ngünechen. ¿Afmatufalngey tüfa? Femlay. Kom tati pu peñi ka lamngen trürlay fente ñi weniyefiel ta Chaw Ngünechen, tati fün reke kiñentrür afülayngün ti anümka mew, ka femngechi kom tati trawünche mew müley kiñeke che rume küme weniyefilu ta Jewba, ka kiñeke yafüluwmekeyngün ñi weniyerpuafiel (Ebrew 5:12–6:3). Welu, müley taiñ ngenoafeluwün-ngeal ka piwkeyeafiel tati pu we koneltulelu ti trawünche ka tati pu newentulenolu mupiltun mew, femngechi ta kelluafuiñ ñi doy küme weniyeafiel engün ta Chaw Ngünechen (Romanu 14:1; 15:1).

13. ¿Chem dungu rupay tati trawünche mu wünen siglo mew? Feymu, ¿chem dungu ngüfetuy Pablo?

¹³ Kiñeke mu, müley taiñ doy kuñiwtukual taiñ dullial taiñ pu weni ti trawünche mu. Kiñe peñi kam lamngen wedake dungu femmekeafuy, kam lladkütunieafuy tati trawünche, fey tüfa weda dunguyemekeafuy. Fütra kuyfi mu, tati wünen siglo mew, ka femngechi dungu rupakefuy. Epe kom tati pu koneltulelu ti trawünche mu, küme feyentulefuyngün, welu kiñeke wedake dungu femkefuyngün. Korinto waria mew, kiñeke feyentuwelayngün kiñeke dungu ñi kimeltungeel, feymu tati apostol Pablo ngüfetufi tañi pu peñi ka lamngen: “Eluwkilmün tamün  ngünenkangeael [...]. Tati wesake kompañ wesalkakefi tati küme wimtun” (1 Korintio 15:12, 33). Ka femngechi Pablo feypifi ta Timotew kiñeke peñi kam lamngen ñi femün norngenochi dungu, feymu ngüfetufi ñi famtripayal kidu engün mew, fey ñi weniyenoafiel (papeltunge 2 Timotew 2:20-22).

14. ¿Chem rüf dungu pengelkeeiñmew Pablo ñi ngüfetuel?

¹⁴ Tüfachi dungu ñi ngüfetuel Pablo pengelkeeiñmew kiñe rüf dungu: kiñe che kellunoeliyiñmu taiñ küme poyeafiel ta Jewba, ngelay taiñ weniyeafiel, koneltulele rume ti trawünche mew (2 Tesalonisense 3:6, 7, 14). Müley taiñ kuñiwtuwküleal taiñ küme weniyerpuafiel ta Chaw Ngünechen. Tukulpayaiñ: taiñ pu weni ñi chumngen ka ñi wimtun kümelkayafeiñmew kam wedalkayafeiñmew. Ngüfontukufiliyiñ ti makuñ ko mew, “piwülen tripayay”, feypilayaiñ. Ka femngechi, weniyefiliyiñ tati che nielu wedake wimtun, “tüfachi weni kümeke wimtun kimeltuafenew” feypilayafuiñ llemay (1 Korintio 5:6).

15. ¿Chumngechi weniyeafuiñ tati pu che taiñ kelluaetew taiñ küme poyeafiel ta Jewba?

¹⁵ Welu ti trawünche mew, müley fentren kümeke weni taiñ kelluaetew taiñ küme poyeafiel ta Jewba (Salmo 133:1). Welu, ¿chumngechi weniyeafuiñ tüfachi pu che? Müley taiñ inayentuafiel Jewba tañi pu weni ñi kümeke chumngen ka ñi femken. Femngechi, Jewba tañi pu weni küpa weniyeaeiñmew. Kafey, iñchiñ femafuiñ fillke dungu taiñ weniyeafiel ti che (inaduamnge ti wichulechi dungu “ Chumngechi nierpuiñ kümeke weni”). Müley taiñ weniyeafiel feychi che pengelkelu kümeke chumngen taiñ inayentuafiel. Ka müley taiñ tukulpayal chem taiñ ngülamtuetew  ti Biblia: taiñ welukentu piwkeyewal. Feley llemay, weniyeafiyiñ doy fentren che, chem tuwün ka mollfüñ niele rume, ka chem wimtun rume mülele tañi trokiñ mapu mew (papeltunge 1 Pedro 2:17). Ka weniyeafiyiñ ti che tunten tripantu niele rume. Tukulpayaymi Jonatan doy tremchengefuy David mew. Feymu weniyefiliyiñ ti che doy tripantu nielu, tüfa engün kelluafeiñmew tañi kimün ka ñi rupan mew.

16, 17. Welulkawliyiñ kiñe peñi kam lamngen engu, ¿chumngelu ngelay taiñ püntüwal ti trawünche mu?

¹⁶ Kiñeke rupa, küme yewlayafuiñ taiñ pu peñi ka lamngen engu, kakerumelu am taiñ chumngen, ka taiñ rupaelchi dungu. Feymu, kiñeke mu lladkütuafuiñ kiñe peñi kam lamngen ñi femün ka ñi feypin mu,  fey yafkawafuiñ, welulkawafuiñ, ka trürkülelayafuy taiñ rakiduam (Proverbios 12:18). Tüfachi dungu rupale, ¿chumafuiñ? ¿Kiñe mutrur elkünuafuiñ reke, fey püntüwafuiñ ti trawünche mu? Turpu femlayaiñ, piwkeyefilu am iñchiñ ta Jewba ka piwkeyefiyiñ kidu ñi pu weni.

¹⁷ Jewba elkünuy ti mongen, ka elueiñmew kom taiñ duamnieel taiñ mongeleal, feymu feley ñi piwkeyengeal ka poyengeal (Apokalipsi 4:11). Ka femngechi müley taiñ kelluntukual ka püntütripanoal ti trawünche mew, Chaw Ngünechen elkünufilu am taiñ adkünuaetew (Ebrew 13:17). Feymu llemay, welulkawliyiñ kiñe peñi kam lamngen engu, “lladkülen tati, amuwelayan ti trawünche mu”, feypilayaiñ llemay. Turpu femlayafuiñ, welulkawnolu am iñchiñ Chaw Ngünechen engu. Fente piwkeyefilu am iñchiñ ta Jewba, turpu famentulayafiyiñ ka püntüwlayaiñ rume tañi trokiñche mu. Biblia feypi: “Fentren tüngün nieyngün tati pu piwkeyekefilu tami ley; ka chem no rume welulkalayafeyew” (Salmo 119:165).

18. a) ¿Chumngechi kelluafuiñ ñi tüngküleal ti trawünche? b)Taiñ weda femetew wiñorakiduamtule, ka wiñoduamtufiliyiñ, ¿chem kümelkan llowaiñ?

¹⁸ Iñchiñ kelluaiñ ñi tüngküleal ti trawünche, müna piwkeyefilu am iñchiñ taiñ pu peñi ka lamngen. Feymu, kiñe che weda femeliyiñmew, ngoymanentukünuafuiñ ñi weda femün, kimnielu am iñchiñ taiñ kulpafe chengen ka taiñ welulkawken (Proverbios 17:9; 1 Pedro 4:8). Jewba “turpu welulkakilmün” feypikelayaeiñmew, feymu ¿chumngelu femngechi feypiafuiñ taiñ pu peñi ka lamngen? Kafey, welukentu piwkeyewliyiñ, fentekünulayaiñ taiñ ‘wiñoduamuwal’ (Kolosense 3:13). Welu kiñeke mu, küdawngey ñi femngeal tüfa. Lladkütufiliyiñ kiñe che, fey doy wedake rakiduam kontupayafeiñmew, ka tüfachi weda duam ngünenieafeiñmew, fey  rakiduamafuiñ “lladkütufili, kutrankayafiñ tañi weda femetew”. Welu femngechi femliyiñ, kidutu kutrankawafuiñ. Feymu, doy kümeafuy taiñ wiñoduamatuafiel wiñorakiduamtule taiñ weda femetew (Luka 17:3, 4). Fey fentren kümelkan llowaiñ, iñchiñ küme duamküleaiñ, ti trawünche tüngküleay ka amuleay taiñ weniyeafiel ta Jewba (Matew 6:14, 15; Romanu 14:19).

19. ¿Chem che engu müley taiñ kiñewkülewenoal?

¹⁹ Kiñeke mu, müley kiñeke peñi kam lamngen wemünentungelu ti trawünche mew, inawenofilu engün am Chaw Ngünechen ñi werküel ka wiñorakiduamtunolu ñi weda femün mu. Ka kiñeke elkünuyngün tañi feyentuelchi dungu, fey koylake dungu kimeltuyngün, kam piwelayngün ñi Dungukelu Iney Ngen Jewba ngeal. Kom tüfa engün mu kiñewkülewelayaiñ. Küme feypilelu am tati Biblia mu: “Feley tamün kiñewkülenoael” tati pu femngechi che engün (papeltunge 1 Korintio 5:11-13; 2 Juan 9-11). * Müna küdawngeafuy taiñ püntütripayal tüfachi pu che mu, doyelchi may reñmayefiliyiñ, ka küme weniyefiliyiñ kuyfi mu. Welu, ¿chumaiñ? Müley taiñ newentual taiñ püntütripayal tüfa engün mu, femngechi pengelaiñ taiñ nor piwkeyeniefiel ta Jewba ka taiñ inaniefiel ñi norngechi werkün dungu, kutrankawliyiñ rume. Tukulpayaiñ, Jewba müna falintuniefi taiñ inaniefiel ñi feypiel ka taiñ püntüwnoal kidu mew.

20. Wemünentungelu kiñe che wiñorakiduamtunolu ñi weda femün mu, ¿chumngelu Jewba femngechi pengeli ñi piwkeyen?

 ²⁰ Jewba feypikünuy tati pu longkolelu ñi wemünentuafiel ti trawünche mu tati pu kulpakelu ka wiñorakiduamtukenolu. Femngechi Jewba pengelkey taiñ piwkeyenieetew, ka elueiñmew taiñ pengelal tunte taiñ piwkeyeniefiel. ¿Chumngechi femafuiñ tüfa? Wemünentungele tati pu wiñorakiduamtunolu ñi weda femün mu, fey pengelkeiñ taiñ piwkeyeniefiel ta Jewba ka taiñ yamniefiel ñi üy ka ñi werkün dungu (1 Pedro 1:15, 16). Femngechi konkelay ti trawünche mu kuñiwün-ngechi dungu. Femngechi tüfachi pu che weda femkelu, wedalkakelafingün tati pu peñi ka lamngen amulelu ñi poyeniefiel ta Jewba. Feymu tüngkülen mu küdawülkefingün ta Chaw Ngünechen, kimnielu engün am tati trawünche mew ñi kontupanoaetew wedake dungu mülelu ti Mapu mew (1 Korintio 5:7; Ebrew 12:15, 16). Femngechi Jewba norümkefi tati pu wiñorakiduamtunolu ñi weda femün mu, ka pengelelkefi tañi piwkeyeniefiel. Jewba kimnielu am ñi wemünentungen mu ti che, tüfa wiñorakiduamtuafuy ka eluwafuy ñi wiñotual Jewba ñi trokiñche mew (Ebrew 12:11).

21. ¿Chumngelu müley taiñ kuñiwtuwküleal taiñ dullial kümeke weni?

²¹ Feley llemay, taiñ pu weni, kümelkayafeiñmew kam wedalkayafeiñmew. Feymu, müley taiñ kuñiwtuwküleal taiñ dullial kümeke weni. Weniyefiliyiñ Jewba tañi pu weni, piwkeyeñmayafiyiñ Jewba ñi piwkeyenieelchi pu che, tüfa engün tati doy kümeke weni taiñ nieafel. Fey fentren kümeke dungu ñi nieel engün inayentuafuiñ, fey kelluaeiñmew taiñ eluwküleal taiñ yenieal taiñ mongen chumngechi ñi ayünieel Chaw Jewba.