Jan walinakat mays uñtapxañäni
Jan walinakat mays uñtapxañäni
“Janikiy inamay yänakar uñtayistati, thakiman sarañatak jakañ churita.” (SAL. 119:37.)
1. ¿Nayrasax kunja wakiskirisa?
¡JAN nayranïksna ukhax kamachkaksna! Nayrampipuniw kuns uñjtanxa ukat coloranaksa uñjaraktanxa. Khitis jutaski ukat kuna jan walinakas jakʼachasini uksa nayrampipuniw sum uñjtanxa. Ukat suma chiqanak uñjasas jan ukax animalanakar uñjasas wal kusistanxa, ukhamatwa mä suma Luririn utjatapsa amuyaraktanxa (Sal. 8:3, 4; 19:1, 2; 104:24; Rom. 1:20). Ukatxa uñjasarakiw kuna yatichäwinaksa pʼiqir sum katuqtanxa, ukhamaxa Jehová Diosar uñtʼañatakisa ukat Jupar atinisiñatakis nayrasax wali askiwa (Jos. 1:8; Sal. 1:2, 3).
2. 1) ¿Jan walinak uñjasax kunarus pursna? 2) ¿Salmonak qillqirin mayisitapatxa kunsa yatiqsna?
2 Kuntï uñjtan ukanakxa pʼiqirupuniw katuqtanxa. Ukhamax jan walinak uñjasax pʼiqisaruw qʼañuchsna, ukatxa jan wali amtäwinakampi, qʼañu luräwinakampiw chuymar mantistaspa. Akapachax ukatakjam Supayan wakichatawa, kunayman jan walinakwa uñachtʼayi, uka jan walinakar may uñtasakiw pʼiqisarus chuymasarus qʼañuchsna (1 Juan 5:19). Ukatwa salmonak qillqirix Diosar akham mayispachäna: “Janikiy inamay yänakar uñtayistati, thakiman sarañatak jakañ churita” sasa (Sal. 119:37).
Kunjamatsa nayrasax jan walir aptʼistaspa
3-5. Biblian qillqatäki uka sarnaqäwinakarjamaxa, ¿kunarus nayrasax puriyistaspa?
3 Adanampit Evampit amtañäni, jupanakax janiw “aski ukhamarak ñanqha yatiñ churir quqatxa” manqʼapxañapäkänti. Ukampisa, uka quqat manqʼantapxäta ukhaxa, “kunatix askïki, ukhamarak ñanqhäki ukanakxa yatipxasmawa” sasaw Supayax Evar säna, mä arunxa nayranakamaw jistʼartani sasaw säna. Chiqäy nayrajax jistʼartchini sasaw Evax uka quqan achupxa wal munpachäna. Ukat ‘uka quqan achup uñkatasaxa’ jukʼampiw munpachäna. Ukhamatwa Dios nayraqatan juchar puriwayi. Adanas ukaruw purtʼasiwayaraki, ukat jiwasamppacharuw jan walinakar aptʼawayapxistu (Gén. 2:17; 3:2-6; Rom. 5:12; Sant. 1:14, 15).
4 Noé chachan urunakapat amtañäni. Génesis 6:2 qillqatax akham siwa: “Diosan wawanakapasti [...] warminakan sumäpxatapwa uñjapxäna. Ukatsti uka warminakwa katuntasipxäna, ukanakampiw mayachasipxarakïna” sasa. Angelanakaw alaxpachat tawaqunakar uñchʼukinipxatayna, ukatwa uka tawaqunakampi ikintasiñ munapxäna, uk lurañax janipuniw jupanakar akchʼas waktʼkänti. Uka jan wali amtanak phuqasinwa tawaqunakar wawan uñjasiyapxäna, uka wawanakapax sinti ñanqha jaqinakäpxänwa, ukatwa Diosax Uma Juiciompi jan wali jaqinakar tukjäna, Noempi familiapampikiw qhispipxäna (Gén. 6:4-7, 11, 12).
5 Qhipa maranakatxa, Acán sat mä chacharux ukhamarakiw nayrapax jan walir puriyäna. Jehová Diosax akham sasaw israelitanakar iwxtʼäna: “Jumanakasti janirakiw kunsa aptasipxätati, ni kunsa llamktʼapxarakïtati aka markanxa, jan ukasti taqiw tʼunjatäñapa” sasa. Ukhamasti, Jericó markar qʼal tukjapxañapänwa, jila alani yänakakwa Diosan templopar apapxañapäna. Ukampis Acán chachax janiw uka arunakarjam lurkänti, jupatakiw uka munkañ yänakxa walj apasïna. Ukatwa israelitanakax Hai markan atipjata uñjasipxäna, waljaniw uka nuwasïwin jiwarapxäna. Kunatsa atipjayasipxäna ukxa janiw yatisipkänti. Qhipatakwa Acanax akham arsusïna: “[Yänak uñjasax] sintpunwa munayäta ukat ukanak aptasinta” sasa. Ukhamasti, Acanax nayrapampi jan walir apayasisaw “taqi kunatï jupan utjkäna” ukanak aptʼasiwayi ukat jiwañar purtʼasiwayaraki (Jos. 6:18, 19; 7:1-26). Kunatix jan jupankkäna ukanak munasaw Acanax jan walir puriwayi, janiw Diosarux istʼkänti.
Nayrasax sallqjistaspawa
6, 7. ¿Kunjamatsa Supayax jaqinakar wal sallqjañ yati, ukat kunanakampis jaqinakarux kuns munayi?
6 Kunjamtix Evasa, jan istʼasir angelanakasa ukat Acán chachasa ‘nayrax uñjkis ukan munañanakapampi’ apayasipkänxa, ukhamarakiw jichhax nayran munañanakapampix apayasipxi, uka tuqiw Supayax jaqinakar jil sallqji (1 Juan 2:16; 2 Cor. 2:11). Chiqansa, uñjasapuniw kuns muntanxa, ukatwa aljañataki kun uñstayasas jaqinakar munayañatakix uñachtʼayapxi. Europa tuqinxa akham sasaw uka tuqit yatxattʼat mä jaqix saraki: “Nayrasax wali sallqawa. Munañaparuw apnaqistu, kunatix walïki ukanak pʼakintayistu” sasa.
7 Jïsa, qullq jikxatañ laykus jan ukax kun aljañ laykusa, jaqinakar muntʼayañatakiw wal amuytʼasin kuns uñachtʼayapxi. Ukhamatwa wal qullqichasipxi. Uka tuqit yatxattʼir mä jaqixa akham sasaw Estados Unidos markan säna: “Janiw aliqakix yatiyañ munapkiti, jan ukasti kunjamatsa jaqinakax ukanak jikxatañataki chʼamachasipxaspa ukatakjam wakichatawa” sasa. Uka amtampiw jukʼa isini jan ukax jan isini jaqinaksa uñachtʼayapxi. Ukhamasti kunsa uñjañäni, kunanakas pʼiqisarus chuymasarus mantaski ukanakxa wal amuyañasawa.
8. ¿Kunjamsa Bibliax jan walinakar uñchʼukiñ tuqit amuyasiñasataki yanaptʼistu?
8 Ukat ¿chiqpach cristianonakat kamsaraksnasa? Jañchin munañanakapasa, kuntï nayrax uñjki ukanakasa pantjasiyarakistaspawa. Ukhamasti, kunsa uñchʼukisktan ukat munasktan ukanakat wal amuyasiñasawa, kunjamtï Diosan Arupax siski ukhama (1 Cor. 9:25, 27; 1 Juan 2:15-17 liytʼasiñapawa). Kunjamtï yatktanxa, kunsa uñjasapuniw muntanxa, ukatwa Job tatax amuytʼasisin akham säna: “Nayax maya amtasta, ukasti akawa: Janipuni soltera tawaqunakarusa munapayañaxa” sasa (Job 31:1). Solter tawaqunakar jan wali amtanakampi uñchʼukiñsa llamktʼañsa janipuniw munkänti. Ukat qhiparusti akham sasaw Jesusax sarakïna: “Khititix mä warmirux munapayañataki uñtixa, niyaw chuymapanxa jupampi wachuqa juchxa lurxi” sasa (Mat. 5:28).
Kunatix inamayäki ukanakat amuyasiñasawa
9. 1) ¿Internetar mantasax kunatsa wal amuyasiñasa? 2) ¿Qʼañu luräwinak mä jukʼita uñtasas kunjamsa jikxatassna?
9 Aka qhipa maranakanxa, waljaniw qʼañu luräwinaksa, jan isini jaqinaksa uñchʼukiñ yatipxi, Internetan jil uñtapxi. Janis maynix ukanak amanut thaqkchixa, kunjamatsa Internetan ukanakax uñstapuniwa. Sañäni, maynix Internetar manti ukhaxa, jankʼakiw munapayañjam fotonakax uñstani. Awisax kuna qillqatas uñstani ukhaxa, waljamäskiwa, ukampis maynix ukar manti ukhax jan walinakakiw utjxi, ukanak jiwtʼayañax chʼamäspawa. Ukat inas maynix jankʼak jiwtʼaychispa, ukampis kuntï mä jukʼit uñjawayki ukanakax janiw armañjamäkaspati. Jïsa, uka qʼañunak mä jukʼa uñjasax kuna jucharus purksna ukham amuyassna, “kunatakikis uñchʼukpachätxa” sasaw amtassna. Ukat amanut jan ukax yatkasin mayamp mayamp uñchʼukiskaksna ukhax janipuniw walïkaspati. Ukanakar yatinuqtsna ukhaxa, armañax jukʼamp chʼamäspawa (Efesios 5:3, 4, 12 liytʼasiñapawa; Col. 3:5, 6).
10. ¿Kunatsa wawanakax qʼañu luräwinak uñtañar purtʼasipxaspa, ukat kuna jan walinakansa uñjasipxaspa?
10 Wawanakax wal kuns yatiñ munapxi, ukatwa “kunäpachas” sasin uka qʼañu luräwinak uñchʼukipxaspa. Ukhamatwa yuqall wawatsa jan ukax imill wawatsa jan walinak amuyxapxaspa. Uka tuqinakatxa mä qillqatax akham siwa: “Sum sarnaqañ tuqitsa, munasiñ tuqitsa, ukat mayninakampi sum apasiñ tuqitsa janiw sum amuyxapxiti; warminakarus jan wali amtampikiw uñchʼukxapxi ukat ukanakak uñchʼukiñ munasipki. Ukat familiansa yatiqañ utansa janiw waltʼxapxiti, masinakampis janirakiw waltʼayasxapxiti” sasa. Ukat jaqichatäxasax jukʼamp jan walinakanwa uñjasipxaspa.
11. ¿Qʼañu luräwinak uñjasax kunarus purtʼassna?
11 Mä jilatax akham siwa: “Janïra Jehová Diosan Qhanañchiripäkasaxa, jan walinak lurayäta, ukanak armañatakix wal chʼamachasiwayta, ukampis uka jan walinakatxa, qʼañu luräwinak uñchʼukiñax munañjamapunïnwa, nayatakix uk armañaw jukʼam chʼamänxa. Kun muktʼasasa, kuna música istʼasasa ukat kun uñjasas mä akatjamatwa uka jan walinakat amtasta. Sapürupuniw ukanak armañatakix wal chʼamachasta” sasa. Ukat yaqha jilatax akham sarakiwa: “Jiskʼäkayäta ukhaxa, tatajaw jan cristianükasax qʼañu luräwinakat parlir revistanak apnaqasiri, ukat utan sapaki qhiparasaxa uka revistanakwa uñirïta. Ukhamaw uka fotonakampix wawäkasin amuy qʼañuchasiwayta. Ukat pä tunk phisqani maranak qhipatsa uka jan wali fotonak amtaskaktwa, janiw armañjamäkiti. Janiw ukanakat amtasiñ munkti, ukat wali juchanïkiristsa ukham amuyasta” sasa. Ukhamasti, ¿chuyma jan liqʼisiskañatakix janit uka jan walinakat jithiqtañax wakiskaspa? Ukat ¿kunjamatsa uka jan walinakat jithiqtsna? Ukatakix ‘amtanakas Cristor katuyañatakiw’ chʼamachasiñasa (2 Cor. 10:5).
12, 13. ¿Kunatix inamayäki ukanakxa kunatsa jan uñchʼukiñasäki?
12 Ukat ¿kunanakas inamayarakïspa? Qullqit anatañanakasa, layqasiñanakaru jan ukax nuwasiñar wiytir anatañanakas inamayarakiwa (Salmo 101:3 liytʼasiñapawa). Utanxa awk taykanakaw uka jan walinakatxa wawanakapar jarkʼaqapxañapa sasaw Jehová Diosax amtayistu. Chiqansa, janiw khiti cristianos utanxa, saxranakampi mayachir anatañanakampix wawanakapar anatayapkaspati. Ukampis uka tuqit parlir peliculanakasa, anatañ videonakasa, libronakasa ukat siwsäwinakasa janiw utan utjañapäkiti. Ukat janirakiw uka kasta layqasiñ tuqit parliri wakichäwinaksa televisionan uñchʼukipxañapäkiti (Pro. 22:5).
13 Ukampis ¿wawanakakiti uka jan wali anatañ videonakat amuyasipxañapa? Janiwa. Yaqhip anatañ videonxa chiqäkaspas ukhamaw nuwasipxi ukat jiwarayasipxi, Diosan luqtirinakapatxa janiw maynis ukanak uñchʼukiñ munktanti (Salmo 11:5 liytʼasiñapawa). Kunanaktï Jehová Diosax uñiski ukanakampix janipuniw amuyusar qʼañuchañ munktanti, ukanakat jan amuyasisax Supayan sipitaparuw jaltʼsna (2 Cor. 11:3). Maysa tuqitxa, janiw uka anatañ videonakampix walïkipansa tiempo apaqasiñ munktanti; familian Diosar yupaychañatakisa, Biblia liyiñatakisa ukat tantachäwinakataki wakichasiñatakis janiw tiempox utjxistaspati (Fili. 1:9, 10).
Jesusat yatiqasipxañäni
14, 15. 1) ¿Supayax kunjamsa Jesusar yantʼäna? 2) ¿Kunjamatsa Jesusax Supayan amtanakapar atipäna?
14 Aka ñanqha pachanxa, jan walinakax utjakipuniwa. ¡Diosan Yuqapas yantʼataw uñjasïna! Amtañäni, Supayax pay kuti yantʼasinxa, “mayampiw Jesusarux irparakïna mä jachʼa qullu patxaru, ukatsti uñachtʼayarakïnwa taqi markanaka, kunja sumäkäntix ukanaka, kunja jachʼäkarakïntix ukanaksa” (Mat. 4:8). ¿Kunatsa Supayax ukham yantʼpachäna? Uñjasax munapuniniwa sasaw amuypachäna. Uka tiempon utjir suma markanak uñjasax akapachan jachʼañchatäñwa Jesusax thaqhani sasaw Supayax chuymapan kusispachäna. Ukampis ¿Jesusax kamachpachänsa?
15 Janiw khusäspati janicha sasin Jesusax pächaskänti. Janiw kuna jan walis chuymapan utjkänti. Ukatwa Supayar jankʼakix akham säna: “Saraqit nayat, supaya” sasa (Mat. 4:10). Ukhamasti, jupatakix Diosan munañap phuqañaw nayrankäna, ukat Awkipampix sum apasiñ munäna (Heb. 10:7). Ukhamatwa Supayan jan wali amtanakapar atipäna.
16. ¿Kunjamtï Supayax Jesusar yantʼkäna ukanakatxa kunsa yatiqtanxa?
16 ¿Kunjamsa Supayax Jesusar yantʼäna ukanakat kunsa yatiqsna? Nayraqatxa, Supayax khitirus yantʼaskakiwa, kunaymanitwa Diosan kamachinakap pʼakintayañ munistu (Mat. 24:24). Ukatxa, kunatix jan walïki ukanakat mays uñtañasawa; walïki ukanak uñjasin askinak lurañataki chʼamachasiñasawa. Ukatsti, kuntï “nayrax uñjkis” ukanakampiw Supayax wal aynachtʼayañ munistu (1 Ped. 5:8). Ukxarusti, Supayan yantʼanakaparux atipsnawa, ukatakix jankʼakïñasawa (Sant. 4:7; 1 Ped. 2:21).
Suma nayranïñasawa
17. ¿Kunatsa yantʼanakar atipañatakix janïräkipan amuytʼasiñasa?
17 Kunapachatï bautisasiñatakix Jehová Diosar katuyastan ukhaxa, “Juman munañamwa nayraqat luräxa” sasaw sistanxa. Kunanakatï Jupatakix inamayäki ukanakat jithiqtañwa amttanxa. Salmonak qillqirjamarakiw sistanxa: “Arunakamarjam sarnaqañatakix taqi jan walinakat jithiqtasta” sasa (Sal. 119:101). Maysa tuqitxa, Diosan Arupax kamsisa ukat Supayax kunjamatsa jan walir puriyañ munistu ukanak sum yatiraktanxa. Ukhamasti, janïräkipanwa kuna yantʼanakar atipañatakis amuytʼasiñasaxa; janiw yantʼanakan uñjasisakix “kamachäsa” sasin pächasiñasäkiti. Jesusat amtañäni. ¿Kunapachas Supayax jupar yantʼäna? Kunapachatix pusi tunka uruy aruma jan manqʼat sarnaqasin ‘awtjayasïna’ ukhaw qalanak tʼantʼar tukuyam sasin yantʼäna (Mat. 4:1-4). Supayax wali chʼikhiwa, kunapachas sipitapar jaltʼsna ukat aynachtʼsna ukanakxa wal amuyi. Ukhamasti, sipitanakapar jan jaltʼañatakix janïräkipan amuyasiñasawa. Qhipatxa amtasiñaw utjaspa. Ukat kuntï Diosar katuyasisin arsuwayktan ukanakxa sapürus amtapxapuniñäni, uka amtaniw kunatix inamayäki ukanakat jithiqtañäni (Pro. 1:5; 19:20).
18, 19. 1) ¿‘Suma nayranix’ kunjamasa ukat ‘jan wali nayranix’ kunjamarakisa? 2) ¿Kunatix askïki ukanak uñjañatakix kunatsa chʼamachasiñasa, ukat Filipenses 4:8 jiskʼa tʼaqax uka tuqit kamsistusa?
18 Urut urutjamaw kunanaksa machaqat uñstayasipxi, anattʼañ tuqitsa jan ukax kusistʼañ tuqitsa ukhamarakiwa. Ukanakaw maysar uñtayistaspa, ukatwa Jesusax ‘suma nayranïpxam’ sasin säna (Mat. 6:22, 23). Ukampis ¿kunjamatsa suma nayranïtas uñachtʼaysna? Khititix suma nayranïki ukaxa, mä tuqirukiw uñti, Diosan munañapa phuqañaw jupatakix nayranki. Ukampis khititix ‘jan wali’ nayranïki ukaxa, sallqawa, taqi kunsa jupatakikiw munaski, kunatix inamayäki ukakiw nayrapankaski.
19 Amtañäni, kuntï uñjktan ukanakax pʼiqiruw nayraqat manti, ukatsti chuymaruw mantaraki. Ukhamasti, kunatix askïki ukanak uñjañataki chʼamachasiñasawa (Filipenses 4:8 liytʼasiñapawa). Ukatxa salmonak qillqirix mayiskäna ukham mayisiñasarakiwa: “Janikiy inamay yänakar uñtayistati” sasa. Ukat ukarjam sarnaqañataki chʼamachasiñäni ukhaxa, ‘thakipan sarañatak jakañwa’ Jehová Diosax churistani (Sal. 119:37; Heb. 10:36).
¿Qhanañchtʼasmati?
• ¿Nayrampi, amuyumpi ukat chuymampix kunatsa mayakïkaspas ukhamaxa?
• ¿Qʼañu luräwinak uñchʼukisax kunarus pursna?
• ¿Kunatsa suma nayranïñax wali aski?
[Jisktʼanaka]
[23 janan fotopa]
Kunatix inamayäki ukanakat mays uñtapxañäni