¿Jesusax kunsa infierno tuqit yatichäna?

Jesusax akham sänwa: “Nayramatix juchar puriyañ munstamxa, apsxam, ukatsti jukʼamp sumäspaw Diosan markapar chʼulla nayran mantañamaxa, pä nayranpacha infiernoru jaquntatäñamat sipansa. Khayanx laqʼunakax janiw jiwarkiti, ninas janirakiw jiwarkiti” sasa (MARCOS 9:47, 48).

Mä kutixa, ñanqhanakar taripañ tuqit parlkasaxa akham sänwa: “Nayat jithiqtapxita maldecitanaka, wiñay aqkir ninar sarapxam kawkhatix wakichatäki Supayataki angelanakapampitaki ukaru” sasa. Ukat “Wiñay tʼaqhisiñaruw jupanakax sarapxarakini” sasaw säna (MATEO 25:41, 46).

JÏSA, Jesusan arunakaparjamax chiqapunis nina aqaskir infiernon wiñay tʼaqhisiñax utjkaspa ukhamwa maynix amuyaspa. Ukampis “jiwatanakax janiw kunsa yatipkiti” sasaw Diosan Arupax qhan yaticharaki, ukat Jesusax janipuniw Diosan arunakap contrax kunsa yatichkaspänti (Eclesiastés 9:5).

Ukhamasti, ¿maynir “infiernor” jaquntañ tuqit parlkasax kamsañsa munpachäna? Ukat “ninas janirakiw jiwarkiti” sasinxa, ¿kuna tuqitsa parlaskpachäna? ¿Kunatsa ñanqha jaqinakax ‘wiñayaw thaqhisipxani’ sispachänxa? Jichhaxa uka tuqit mayat mayat sum amuytʼañäni.

¿Maynir “infiernor” jaquntañ tuqit parlkasax kamsañsa munpachäna? Kunjamatix aka alayan uñjktanxa, Marcos 9:47 jiskʼa tʼaqanxa “infierno” sasaw guéenna siski uka griego arxa aymar Biblian jaqukipapxatayna, uka arusti hebreonxa gueh hinnóm satawa, ukax “Hinom valle” sañ muni. Israel markan reyinakax utjkäna uka urunakanxa uka vallex Jerusalén markat anqäxankänwa, ukanwa wawanakar sacrificiot luqtapxirïna. Ukampis uk lurañax janipuniw Diosatakix akchʼas walïkänti. Kʼari yupaychäwinakan luräwipänwa, ukatwa Diosax ukham jan wali luriri jaqinakarux ukar jaquntatäpxätawa sänxa. Uka vallexa “Jiwarayañ Valle” sasin uñtʼatänwa ukanwa “jaqinakan janchinakapasti” jan khiti imantirini uñjasipxani sasaw sarakïna (Jeremías 7:30-34). Ukhamasti uka vallex janiw jaqinakar tʼaqhisiyañatakïñapäxanti, jan ukasti jan wali jaqinakan amayapaw ukar jaqtasiñapäna, ukhamwa Jehová Diosax säna.

Jesusax aka Uraqinkkäna ukhaxa, uka vallex aliq qhilla patakïxänwa. Ukaruw jaqi jiwayirinakan amayanakap jaqtapxirïna, ukat uruy arumaw ninax aqäna, ukhamatwa Jerusalén markat apat yaqha tʼunanaksa qʼal nakhantayapxirïna.

Kunapachatï Jesusax ‘jan jiwir laqʼunakampita, jan tukuskir ninampit’ parläna ukhaxa, Isaías 66:24 jiskʼa tʼaqatwa parlaskpachäna. Uka qillqatanxa, kunjamas Dios contra ‘saytʼasirinakan amayapax uñjasini’ uka tuqitwa parlaski, ukatxa amayanak manqʼiri ‘laqʼunakasa janiw jiwapkaniti, nakhantir ninasti janirakiw jiwarkaniti’ sasaw qhanañchi. Jïsa, Jesusas ukat arkirinakapas kuna tuqitsa uka jiskʼa tʼaqax parlaski ukxa sum yatipxäna, mä arunxa jan wali jaqinakan amayanakapwa uka ninar jaquntapxirïna, janiw uraqir allintapxirïkänti.

Ukhamasti, kunapachatï Jesusax Hinom valleta, jan ukax Gehenat parlaskäna ukhaxa, wiñayataki jiwañ tuqitwa parlaskäna. Ukat jan payachasipxañapatakix akham sasaw Jesusax qhanañchäna: “Khititï almampiru [mä arunxa, jakañampiru] janchimpiru infiernon [Gehenan] tʼunjkaspas ukaru axsarapxam” sasa (Mateo 10:28). Ukhamaxa, infierno jan ukax Gehena siski uka arunakaxa wiñayataki jiwañ sañ muni, janiw wiñay tʼaqhisiña sañ munkiti.

 Ukat “ninas janirakiw jiwarkiti” sasinxa, ¿kuna tuqitsa parlaskpachäna? Kunjamtï Mateo 25:41 jiskʼa tʼaqan siskixa, ‘uka jan jiwarkir ninaxa’ Supayataki ukat saxranakapampitaki wakichatawa. Ukampis ¿jan uñjkañ ajayunakarux chiqa ninampix nakhantaysnati? ¿Janit Jesusax “ninat” parlkasax mä uñachtʼäwit parlkpachäna? Amuytʼaskakiñäni, uka pachpa chiqanwa Jesusax ‘ovejanakampit’ ‘cabritonakampit’ parläna, ukampis janiw chiqa uwijanakatsa ni chiqa cabritonakatsa parlkänti, jan ukasti mä uñachtʼäwit parlaskäna, aski jaqinakampit jan wali jaqinakampit parlaskäna (Mateo 25:32, 33). Ukhamasti, uka ‘jan jiwarir ninaxa’ jan wali sarnaqirinakar wiñayataki chhaqtayañ sañ muni, janiw wiñay tʼaqhisiñ sañ munkiti.

¿Kunatsa ñanqha jaqinakax ‘wiñayaw thaqhisipxani’ sispachänxa? Chiqansa, kólasin siski uka griego aruxa walja Biblianakanxa, “tʼaqhisiña” sasaw Mateo 25:46 jiskʼa tʼaqa jaqukipapxi.  Ukampis kólasin uka aruxa “quqanak khuchuraña” sañ muni, mä arunxa tukjaña jan ukax pʼakiqañ sañ muni. Ukhamasti uwijar uñtata suma chuyman jaqinakax wiñay jakañ katuqapxani, ukat cabritor uñtat jan wali jaqinakasti jan mayampitaki jiwayatäpxani, tukjatäpkaspas ukhama, ukwa ‘wiñayaw tʼaqhisipxani’ siski uka arux sañ muni.

Ukat jumax kamstasa

Ak amuytʼañäni, Jesusax janipuniw mä kutis jaqix jan jiwir almaniw sasax yatichkänti, jan ukasti jiwatanakax jaktanxapxaniw sasaw qhan yatichäna (Lucas 14:13, 14; Juan 5:25-29; 11:25). Ukampis Jesusax alman jan jiwirïtap yatkasaxa, ¿jiwatanakax jaktanipxaniw sasin yatichaspänti?

Janirakiw Diosax wali qhurükaspas ukham Jesusax yatichkänti, jan ukasti akham sänwa: “Diosax akapachar wal munatap laykuw mä sapa Yuqapar khitani, taqi khitinakatix jupar iyawsapki ukanakax jan chhaqañapataki, jan ukasti wiñay jakañanïñapataki” sasa (Juan 3:16). Ukhamasti khitinakatix jupar jan iyawsapki ukanakax janiw wiñay jakañ katuqapkaniti, ukwa uka arunakampix qhanañchaskäna. Jichhax uk amuytʼañäni, chiqapuni infiernon tʼaqhisiñax utjaspa ukhaxa, ¿janit qhan siskaspänxa, nina aqkir infiernon tʼaqhisipxani sasaxa?

Ukhamasti jan wal sarnaqirinakax infiernon tʼaqhisipxani siski uka yatichäwixa janiw Bibliankkiti. Mä arunxa, Diosar jan yupaychir mayja amtani jaqinakan uñstayatawa, ukhamata Bibliansa yatichaskaspa ukham amuyañasataki ( “Infiernot mä jukʼa yatxattʼañäni” siski uk uñxattʼäta, 6 janankiwa). Ukhamax qhan uñjawaytanxa, janiw Diosax khitirus wiñayataki mä infiernon tʼaqhisiykaspati. Jichhax niyakixay jumax infierno tuqit chiq yatxstaxa, ¿kunjamatsa ukax Diosar jakʼachasiñ jukʼampi yanaptʼiristamxa?

[6 janan recuadropa]

 INFIERNOT MÄ JUKʼA YATXATTʼAÑÄNI

JAN WALI YUPAYCHÄWINAKATWA JUTI. Nina aqaskiri infiernow utji sasaw Egipto markan nayratpach sapxirïna. 1375 maran apsuta El libro del Amduat, siski uka qillqatanxa “nina taypir jaquntatanakatwa” parli, ukat akham siwa: “Janiw uka ninat qhispiñax utjkiti” sasa. Ukat Plutarco sat amuytʼir griego jaqix akham siwa: “Wal jiwatanakax tʼaqhisipxi ukat sinti jan walin uñjasisax khuyäñaw tʼaqhisitanakapat wali llakita amtasipxi” sasa, jupan jiwatapaxa niyaw 1900 maranakäxi.

JUDIONAKAN YUPAYCHÄWIPARUW MANTI. Khaya nayra patak maranxa, judionakan yupaychäwip apiri esenionakaxa “janiw almax jiwirïkiti, jan tukuskiriwa” sasaw yatichapxäna sasaw Flavio Josefo sat jaqix satayna. Ukat akham saskakiwa: “Uka esenionakax Griegonakjamaw amuyapxarakïna, jan wal sarnaqirinakan almanakapax [...] mikʼayar jaquntataw wiñayataki wal tʼaqhisipxi sasaw yatichapxi” sasa.

CRISTIANÜPXTWA SAPKI UKA YUPAYCHÄWINAKARUW MANTI. Khä pä pataka maranakanxa akham sasaw ñanqha jaqinakatxa Apocalipsis de Pedro siski uka apócrifo libronxa säna: “Jan jiwarkir [...] ninataki wakichatäpxiwa”. “Ezreel sat mä angelaw chikatkam nakharata chachanakampi warminakampir apani, ukatsti mä chʼamak chiqaruw willnuqi, ukaruw mä ajayux wal tʼaqhisiyi” sasa. Uka pachpa maranakanwa Antioquía markankir Teófilo sat mä jaqix Sibila sat mä profeta warmin arunakapat akham sas aytasi: “Ninampi muyuntayataw uñjasiñäni, ukat uruy arumaw ukan tʼaqhisiñäni” sasa, ukhamwa jan wali jaqinakan tʼaqhisiñapatxa parläna. Uka arunakax “chiqäkaspasa, askïkaspasa ukat maynit maynikam munasiñäkaspas” ukhamwa Teofilox amuyarakïna.

JAQINAK JIWAYASINXA INFIERNOMPIW JUCHA JAQUQASIPXI. María I Tudor sat warmix 1553 ukat 1558 uka maranakanwa Inglaterra markan apnaqäna, jaqinak jiwayir María sasaw jupar sutichapxäna, kuna laykutix protestante siski uka yupaychäwir sarir niya kimsa patak jaqinakaruw ninamp phichantatayna. Ukat jan juchañchayasiñatakix akham sänwa: “Niyakixay Diosar kutkatirinakan almanakapax wiñayataki infierno ninan tʼaqhisipxchinixa, nayatakix jaqinakar Diosjam ninamp phichkatañax janiw kuna juchäkisa, ukatwa aka Uraqinxa nayax jupanakar naqhantaytxa” sasa.

JICHHÜRUNAKANXA MAYJ YATICHXAPXI. Aka qhipa urunakanxa walja yupaychäwinakanwa infierno tuqit yatichäwinakapxa wasitat amuytʼapxi. Iglesia Anglicana siski uka yupaychäwin yatichäwi tuqinakat amuytʼirinakax akham sasaw 1995 maran sapxäna: “Infiernox janiw wiñay tʼaqhisiñ sañ munkiti; jan ukasti, kunapachatï maynix jan mayampitaki Diosat jithiqtxi ukawa, mä arunxa jan mayamps jaktaniñataki tukusiñawa” sasa.

[7 janan recuadropa/fotopa]

¿KUNAS ‘NINA QUTAXA’?

‘Supayasti nina qutaru jaquntatäniwa.’ “Ukanwa uruy aruma [tʼaqhisini] wiñayan wiñayapataki” sasaw Apocalipsis 20:10 jiskʼa tʼaqax qhanañchi. Ukampis Supayar ukham tʼaqhisiyañatakix janiw Diosax tukjañapäkiti. Jesusaw Supayar ‘tʼunjani’ sasaw Bibliax sum qhanañchi (Hebreos 2:14). Ukat uka nina qutaxa ‘payïr jiwa’ sañ muni sasaw Apocalipsis 21:8 jiskʼa tʼaqax qhanañcharaki. ¿Ukhamax uka arunakax kamsañsa munpacha? Janiw Adanan juchap layku jiwañat parlkiti, uka jiwañatxa maynix jaktayanitäspawa sasaw Bibliax saraki (1 Corintios 15:21, 22). Ukatxa janiw mä chiqansa ‘nina qutat’ jan ukax ‘payïr jiwañat’ kuttaniñax utjkaspas ukhamxa Biblian parlkiti, ukhamasti wiñayataki jiwañ tuqit parli.

Ukhamasti, ¿kunjamaraki uka ‘nina qutankaskirinakarusti” wiñay tʼaqhisiyatänisti? Awisaxa tʼaqhisiyaña sasin jaqukipatäki uka aruxa “jistʼantaña” sañ munaraki. Amtañäni, mä kutixa saxranakampiw Jesusax uñkatasïna, ukat akham sasaw saxranakax Jesusar sapxäna: “¿Nanakaru tʼaqhisiyirit juttaxa janïra horasas purinkipana?” sasa (Mateo 8:29). Ukampis uk sum amuytʼañatakix uka pachpa tuqit parlir yaqha qillqat uñxattʼarakiñäni, Lucas 8:30, 31 jiskʼa tʼaqanakanxa akham siwa: “Uka ñanqha ajayunakasti Jesusarux mayipxänwa jan [ñanqhanakan carcelapar jistʼantatäñataki, Biblia Peregrino, nota ]” sasa. Ukhamasti, khitinakatix uka ‘nina qutan’ jaquntatäpkani ukanakaxa, wiñayatakiw jiwañan jistʼxäsita tʼaqhisipxani; mä arunxa ‘payïr jiwanwa’ wiñayataki jiwapxani.