КЕЧМИШӘ НӘЗӘР
Игнас Зиммелвејс
ИГНАС ЗИММЕЛВЕЈС. Бәлкә дә, бу ады илк дәфәдир ешидирсиниз. Анҹаг бу инсанын ҝөрдүјү ишләрин мүасир аиләләрә бөјүк хејри дәјиб. Игнас Зиммелвејс Маҹарыстанын Буда шәһәриндә (индики Будапешт) анадан олуб. 1844-ҹү илдә о, Вјана университетиндә тибби дәрәҹә алыр. 1846-ҹы илдә Вјана Мәркәзи Хәстәханасынын биринҹи доғум шөбәсиндә профессор көмәкчиси кими ишләмәјә башлајыр. Игнас Зиммелвејс орада дәһшәтли бир фактла үзләшир: бу хәстәханада дүнјаја өвлад ҝәтирән аналарын 13 фаиздән чоху сепсис (доғум гыздырмасы) адлы хәстәликдән һәјатыны итирир.
Хәстәлик неҹә јајылырды? Буна нә сәбәб олурду? Мүхтәлиф фәрзијјәләр ирәли сүрүлсә дә, бу суаллар ҹавабсыз галырды. Өлүм һалларыны азалтмаг ҹәһдләри боша чыхырды. Сајсыз-һесабсыз аналарын әзаблы өлүмүнү ҝөрән И. Зиммелвејс раһатлыг тапа билмирди. Буна ҝөрә о, хәстәлијин сәбәбини тапмаг вә гаршысыны алмаг гәрарына ҝәлди.
И. Зиммелвејсин ишләдији хәстәхананын ики ајры доғум шөбәси вар иди. Мараглыдыр ки, биринҹи шөбәдәки аналарын өлүм сајы икинҹи шөбәдәкиндән гат-гат чох иди. Бәс нәјә ҝөрә белә кәскин фәрг вар иди? Гејд едәк ки, бу шөбәләр арасында јеҝанә фәрг о иди ки, биринҹидә тәләбәләр тәҹрүбә кечирди, икинҹидә исә мамачалар тәлим алырды. Сәбәби тапмаг үчүн И. Зиммелвејс бир-бир бүтүн еһтималлары арашдырырды. Буна рәғмән, әсл сәбәб тапылмырды ки тапылмырды.
Лакин 1847-ҹи илин әввәлләриндә баш верән бир һадисә һәким Игнаса бу сирри ачмаға көмәк етди. Онун һәмкары вә досту Јакоб Колетчка ҹәсәди јараркән бармағыны кәсмиш вә ҹәсәддән ганына зәһәр кечдији үчүн өлмүшдү. Колетчканын ҹәсәди үзәриндә апарылан тибби експертизанын нәтиҹәләрини охујаркән һәким Игнас Зиммелвејс баша дүшдү ки, доғум гыздырмасы хәстәлијиндән өлән аналар да мүәјјән мәнада бу сәбәбдән өлүрләр. О еһтимал
едирди ки, һамилә гадынларын өлүмүнә сәбәб онун «зәһәр» адландырдығы ҹәсәддәки микроблардыр. Һәкимләр вә тәләбәләр доғуш палатасына чох вахт ҹәсәдләри јардыгдан сонра ҝедирдиләр вә беләҹә, ҹәсәддәки зәһәрли маддәләри мүајинә вә доғуш заманы һамилә гадынлара кечирмиш олурдулар. Икинҹи шөбәдәки өлүм һалларынын сајы даһа ашағы иди, чүнки бу шөбәдә тәлим кечән мамачалар мејит јармырдылар.Игнас Зиммелвејс дәрһал әлләрин јујулмасы гајдасыны тәтбиг етди. Һәкимләр һамилә гадынлары мүајинә етмәздән әввәл әлләрини хлорлу әһәнҝдә дезинфексија етмәли идиләр. Нәтиҹә өзүнү дәрһал ҝөстәрди: өлүм һалларынын сајы апрел ајында 18,27 фаиз идисә, илин сонунда бу рәгәм 0,19 фаизә енди.
«Мәним нәзәријјәләрим доғум евләрини рүсвајчылыгдан, әрләри арвадсыз, ушаглары анасыз галмагдан горујур» (Игнас Зиммелвејс).
Һәким Игнасын бу уғуруна һеч дә һамы севинмәди. Онун әлдә етдији нәтиҹәләр доғум гыздырмасы илә бағлы мүдиринин ирәли сүрдүјү нәзәријјәләрин јанлыш олдуғуну ҝөстәрди. Үстәлик, Зиммелвејсин бу гајданын тәтбиг олунмасыны тәкид етмәси мүдири даһа да гыҹыгландырды. Нәтиҹәдә, һәким Игнас Вјанадакы ишини итирди вә Маҹарыстана ҝери дөндү. О, Пешт шәһәриндә Мүгәддәс Рокус хәстәханасынын доғум шөбәсинин мүдири олду. Бурада онун кәшфи өлүм һалларыны бир фаизә гәдәр азалтды.
1861-ҹи илдә И. Зиммелвејс «Доғум гыздырмасынын сәбәби, консепти вә профилактикасы» адлы монографија нәшр етди. Онун бу кәшфи јалныз узун илләр сонра гәбул олунду. Бу илләр әрзиндә исә сајсыз-һесабсыз инсан бош јерә һәјатыны итирди, һалбуки онлар хилас ола биләрдиләр.
Нәһајәтдә И. Зиммелвејси мүасир антисептик гајдаларынын тәсисчиләриндән бири кими таныдылар. Онун бу кәшфи сүбут етди ки, микроскопик маддәләр хәстәлијә сәбәб ола биләр. «Тибб елми вә иши үчүн ән ваҹиб төһфә» сајылан микроблар нәзәријјәсинин тарихиндә Зиммелвејсин пајы вар. Мараглыдыр ки, 3000 ил бундан әввәл Аллаһ Муса пејғәмбәр васитәсилә вердији ганунда мејитләрлә неҹә давранмаг лазым олдуғуну ачыгламышды.