ME BI gwé i nwii 1923 i Hemsworth, i tison i Yorkshire, i loñ Ngisi. Me bééna mankéé nu mañ wada, le Bob. Me bé me gwé yom kiki bo nwii bôô, ngéda pua yés, nu a bé oo bihéñba bi kwéha base, a bi kôs bikaat bi bi bé yelel kwéha base. Mam a bi añ mu, ma bi hélés nye ngandak. Ndék nwii mbus ngéda, Bob Atkinson a bi yuuga bés, a boñ le di emble minkwel mi mankéé  Rutherford mu fônôgraf yé. Ha nyen di bi yi le nlélém ntôñ won u bi pémés bikaat di bi añ! Bagwal bem ba bi bat mankéé Atkinson le a loo i je ni bés hiki kôkôa, inyu timbhe ngandak mambadga més ma Bibel. Ba bi naña bés makoda ma ma bé tagbe i ndap mankéé wada ha bebee. Di bi hoo neebe nsébla u, mbus man likoda a bi gwéé i Hemsworth. Mbus ha, di bôdôl leege bagwélél ba makiiña, di bé naña ki basañal ba ba bé yén bebee ni bés inyu je ni bés. Maada di bééna ni bo ma bi lôôha tihba me.

Di bé di ma bôdôl bôlô i i bé ti bés ndék moni, ndi pua a bi bat mankéé nu munlôm le, “ibale u ngwé ngôñ i yila nsañal, di ntjôô bôlô i.” Bob a bi neebe, a nyodi ndap inyu nson nsañal, a ban-ga 21 nwii. Mbus nwii ima, ngéda me bééna 16 nwii, me yila nsañal. U héya mamélél ma sonde, me bé sal libim li ngéda metama, me gwéélak yom ba nsébél ni Pulasi le carte de témoignage, ni fônôgraf. Ndi Yéhôva a bi sayap nson wem ni yigil Bibel yada, i i bé hol i nya i nhélhana. Ngandak bôt mu lihaa li mut me ni nye di bé nigil Bibel, i bi neebe maliga. Nwii u bé noñ ha, ba bi téé me nsañal nu tôbôtôbô, me ni Mary henshall. Ba bi ep bés i libôga li Cheshire, het batéé likalô ba bé ngi ba.

Di bé i ñem u Gwét bi Ntôla II, ba bé bat bôda le ba ti mahôla map inyu nit gwét. Kiki di bé basañal ba tôbôtôbô, di bé hoñol le ngomin a’ neebe le a héya bés mbegee i, kiki a bé boñ ni baéga ba bibase bipe. Ndi ndap bikééhene i bi top bé,  jon me bi ke mok mi sôñ yada. I nwii u bé noñ ha, ngéda me bééna 19 nwii, me tilba i nsoñgi u bôt ba tjél yila sônda. Ba bi kena me mandap ma bikééhene ima, ndi ba bi tjél kéés me. Mu manoodana ma momasôna, me bé yi le mbuu mpubi u bé hôla me, ni le Yéhôva a bé gwel me i woo, a tinak me ngui, a téak me siñ siñ.​—Yésaya 41:10, 13.

Me ni Arthur Matthews di bi bomna i nwii 1946. Mbus sôñ aa i mok inyule a bi tjél ke sônda, a bi ke yén ni manyañ Dennis, nu a bé nsañal nu tôbôtôbô i Hemsworth. Pua yap a bi ti bo biniigana inyu Yéhôva ibôdôl bo boñge, ba kôs ki sôble ngéda ba bé njohok. Mbus ndék ngéda ba om Denis i Irlan, a yék manyañ Arthur nyetama. Nhelek ni maboñok malam ma nsañal nu a bé gwés sal ni ngui, bagwal bem ba bi naña nye i lo i yén ni bo. Ngéda me bi lo yuuga bo, me ni Arthur di bé gwés jôa bipan hiki ngéda bôt ba mal je. Hala nyen di bi bôdôl tilna bikaat. I nwii 1948, Arthur a bi témb i mok inyu sôñ aa. Di bi biiba i sôñ koñdoñ 1949, ni mahoñol le di yén mu bôlô nsañal letee. Yéhôva a bé sayap biliya di bé boñ inyu kôhna ndék moni ni njel ditatam di bé bada mu ngéda yés noi, di bé yoñ ki yihe ni lipémhak jés li moni, hala nyen di bi la yén basañal.

Nwii wada mbus ngéda, ba bi ep bés i ñombok u Irlan, ngélé bisu i tison i Armagh, mbus i tison i Newry, gwobiba bi bééna ngandak bôt i base i Lôk Pada. Di bé yoñ yihe ngandak i yi imbe ngéda di pôdôs bôt, inyule ba bé oo likalô nyoo bilim. Di bé tégbaha likoda yak babiina ba ba bé Mbôgi Yéhôva, ba yénék 16 kilôméta ni ndap yés. Di bé bebee le bôt juem i ba makoda. Ngeñ i bé béda le di tégbaha u, di bé lama nañal isi, ndi bikegla di bé je loñge loñge. Kinje maséé i yi le i len ini, Mbôgi Yéhôva i yé nyoo jôga!

Mankéé ni nwaa wé Lottie, ba bé sal kiki basañal ba tôbôtôbô i ñombok u Irlan, i nwii 1952 bés bo ba-na di bi ke likoda li ndôn i Belfast. Mankéé wada nu munlôm a bi leege bés bobasôna loñge ngandak, mbôda ni mankéé Pryce Hughes, nu a bé nkena hikuu hi loñ i Britania. U wada, di bé kwélél mapémél ma man kaat ni hop Pulasi le La Voie de Dieu est une voie d’amour, ntilga tôbôtôbô inyu bôt ba Irlan. Mankéé Hughes a bi kal le i bé ndutu i tééne bôt ba base i Lôk Pada likalô i loñ Irish. Ba bé buñga bilôk bikéé mambai map, bipada bi tindge bôt i tééñga bo ngandak. Mankéé Pryce a bi kal le: “Di gwé ngôñ ni babiina ba ba gwé matôa, inyu hônd i tôbôtôbô i kap bon ba bikaat ba mu loñ i yosôna.” * Di hoo timbhe le: “Di ga boñ hala!” Kiki di nkal i bibôdle bi ñañ unu.

 Ndap i sita Rutland, nu a bi sélél Djob ibôdôl behee, i bé loñge homa inyu basañal ba ba bé telep hiki ngéda i Dublin. Ngéda di bi telep ha ndap yé, mbus di bi nuñul masañgô més mape, bés boba-na di bi bet i tutus nu Bob nu a bééna kak ipañ, di ke yéñ litôa. Di bi léba loñge litôa, li ba bi bôk ba gwélél, di bat ki nwet litôa le a lona bés jo, inyule to wada ikété yés a bé yi bé luk. Arthur a bi tégbaha i u u biyiyii ngii nañi, a boñok ndik wengoñle a yé luk litôa. I kegla i bé noñ ha, ngéda Bob a bé noode pémés litôa het li bé ntéédaga, sita Mildred Willett (nu a bi sôk biiba ni mankéé John Barr) nu a bé nsañal i loñ ipe a bé tagbe ha. A bé yi luk matôa! Ha nyen, yak bés di bôdôl nigil ndék ni ndék, kayéle di bé bebee i luk bésbomede!

Mbus, di bééna ngôñ ni ndap. Ba bi béhe bés le di yééne bañ ikété litôa inyule bakolba bés ba bé le ba ha hié mu, jon di bé yéñ ndap, ndi di bi la bé léba yo. I u u, bés bo ba-na di bi nañal ikété litôa. Hilo hi bé noñ ha, di bi léba man kak ni bon ba binañi biba. Yon i bi yila ndap yés. Hélha jam i bé le, di bi bana bé ndutu yo ki yo i tééda kak yés ikété nwom mi basalwom ba ba bé minyaô. Di bi pam i kena i hônd i letee ni 24 ma kilôméta ni ndap yés. Ngéda di bé kap bikaat bi, di bé di témb i yuuga bet ba niñ i homa di bi tééda litôa jés.

Di bi yuuga mandap momasôna i nwelmbok i loñ, i pes likôl, ibabé i nok ngandak ndutu, di kap iloo 20 000 ma bon ba bikaat, di ebek môl ma bôt ba bééna ngôñ le ba yuuga bo i hikuu hi loñ. Kinje maséé i tehe le ngandak Mbôgi Yéhôva i yé nyoo i len ini!

Kii ngéda i bé tagbe, ba bi témb ba ep bés i nwelmbok i Londres. Mbus ndék sonde, Arthur a bi kôhna nsébla u lôlak hikuu hi loñ hi Britania Nkeñi, ba bé bat nye le a bôdôl nson ngwélél makiiña i kel i bé noñ ha! Mbus sonde yada i yigil ipañ ngwélél makiiña numpe, di yoñ njel maké inyu loñ Ékôs. Arthur a bi kôs bé ngéda inyu kôôba minkwel nwé, ndi lem yé i ba bebee i neebe mam ma nlet, nye ngi kôôba nson u Yéhôva i bi lédés me. Di bi kon toi maséé i sal likiiña jés. Di bi tégbaha nwii ndi nwii i sal mabôga i homa batéé likalô ba bé bé, ndi nano hala a bé bisai bikeñi i ba ipôla ngandak lôk kéé i bôlôm ni i bôda.

I nwii 1962, ngéda ba bi sébél Arthur inyu tégbaha jôm li sôñ i Suklu Giléad, di bé lama yoñ makidik ma ngui. Sôk i nsôk, di bi kit le to hala kii me bé lama yégle, hala a bé loñge le Arthur a neebe nsima u. Kiki me bé lama yén ngi mut me ni nye di nsal ntôñ, ba bi témb ba om me i Hemsworth kiki nsañal nu tôbôtôbô. Mbus nwii wada le Arthur a bi lo, di bi yila yom Pulasi ba nsébél le surveillant de district, di salak i Ékôs, i ñombok u Ngisi, ni ñombok u Irlan.

I nwii 1964, Arthur a bi kôs nson mondo, le a yila nkena hikuu hi loñ Irlan. Di bé gwés bôlô i makiiña ngandak, ndi me bi bôdôl kon mahéñha woñi. Ngéda me mbéñge i len ini, me nkon maséé ni bisai me bi kôs i sal i Bétel. Me nhoñol le ibale ni neebe nson to ngéda ni ngwés bé wo, ni ga kôs bisai bi Yéhôva. Dilo tjem di bé nyonok ni bibôlô bi matila, kañ bikaat, nlamb, ni boñ mapubi. Di bi yuuga yak bagwélél ba makiiña ni makiiña map ikété loñ yosôna. Ngéda di bé tehe lelaa bôt ba bi nigil Bibel ni bés ba bé hol, hala a bé lédés maada més ni lihaa jés li mbuu i Irlan. Kinje bisai!

Likoda li ndôn li bisu li li bi kot bôt ba ngandak biloñ, li bi tagbe i Dublin i nwii 1965. * To hala kii ngolba i bé ikeñi, likoda li ndôn li, li bi tagbe loñge kiyaga. Bôt ba bi kodba ba bé 3 948, mukété yap 65 ba bi kôs sôble. I bôt bobasôna ba ba bi ti mandap map inyu leege 3 500 bilôk bikéé bi bi bé lôl biloñ bipe, ba bi kôs kaat i mayéga. Yak i bet ba bi ti mandap, ba bi bégés maboñok ma bakén bap. Hala a bé toi jam li mbuma ñañ i loñ Irlan.

I nwii 1966, Irlan nu ñombok ni nu nwelmbok ba bi yila hikuu hi loñ hiada i Dublin​—hala a bé mahéñha ngandak ni mbagla bôt ba m’bô ni ba bibase ba ôn ba bé ba gwé. Di bé maséé ngandak i tehe ngandak bôt i Lôk Pada i njôp maliga, i salak ntôñ ni lôk kéé i i bi lôl i Lôk Sangô.

I nwii 2011, ngéda dikuu di loñ di Britania Nkeñi ni hi Irlan di bi pôdna, niñ yés i bi héñha héñha yosôna. Ba bi om bés i Bétel i Londres. Nwin u bi kwo ngéda me bi bôdôl bana nduña inyu kon u Arthur. Ba bi léba nye kon u Parkinson. Hilo 20 hi sôñ Mpuye u nwii 2015, mbus 66 ma nwii i sal ntôñ, solôñ yem a bi wo.

Munu nwii mi nsôk mini, me nok njôghe ngandak, ni kon mahoñol. Ibôdôl kôba, Arthur a bé a ba ha inyu yem. A nhéñél me ngandak! Ndi ngéda i nya mam i i mpémél we, hala a boñ le u kôôge bebee ni Yéhôva. Hala a bi tihba me ngandak i yi le jôga li bôt li bé gwés Arthur. Me bi kôhna biléta bi mawanda mé ma Irlan, ma Britania Nkeñi, yak ni ma Amérika. Biléta bi, lôñni makénd ma manyañ Arthur le Dennis, nwaa wé Mavis, ni bon bôda ba mankéé nu mañ, Ruth bo Judy, bi bi hôla me iloo yak buk i.

Nlôñ kaat u Bibel u u bi hôla me ngandak, u yé Yésaya 30:18. U nkal le: “Yéhôva a’ bem le a kôp bé karis [konangoo i mbuma ñañ]; jon a’ koyop le a kon bé ngoo, inyule Yéhôva a yé Nyambe nu mbagi sép. Ba ba mbôdôl nye ñem, bobasôna ba yé bokimasoda.” U bi hôgbaha me ngandak i yi le Yéhôva a mbem ni wongut i tibil mam, ni i ti bés minson minlam i mbok yondo.

Ngéda me mbéñge niñ yés, me ntehe kiki Yéhôva a bi éga nson wé i Irlan, a sayap ki wo! Me nôgda le me bi bana nsima nkeñi i yoñ ndék ngaba mu mahol ma mbuu ma. I yé ntiik le, i boñ mam Yéhôva a mbat bés bobasôna i nlona ndik bés bisai.