1-2. (a) Kii bangomin bahogi ba mboñ inyu kolba litén li Yéhôva, ndi kii litén li Yéhôva li mboñ? (b) Inyuki di nla ba maséé to i ngéda ba ntééñga bés? (Ni pôdôl yak titii i lipep li bisu.)

 I LEN ini, ikété iloo 30 ma biloñ, ba nsôñga nson wés, tole ba nti bés bikila. Ikété biloñ bihogi mu, bangomin ba nleñ lôk kéé yés i bôda ni i bôlôm i mok. Imbe béba jam ba mboñ? I bisu bi Yéhôva, ba mboñ bé béba jam yo ki yo. I yom yosôna ba mboñ i yé le ba ñañ Bibel, ba niglak yo, ba téak likalô, ba kenek i makoda. Ba ntjél ki yoñ ngaba i mam ma m’bo. To hala kiki ba mboma ngolba ikeñi, bagwélél ba Djob ba ntéñbe b ni nye, ba undga le yom yo ki yo i nla bé bôk maada map ma bas bas ni Yéhôva. Inyu hala nyen ba yé maséé!

² Ibabé pééna, u ma tehe bititii bi Mbôgi Yéhôva i i yé makénd, i bak maséé. Ba yé maséé inyule ba nyi le ba nlémél Yéhôva mu kiki ba ntéñbe ni nye. (1 Miñañ 29:17a) Yésu a bi kal le: “Maséé ni ba ba bi kôhna ndééñga inyu telepsép . . . Kona maséé, ni hak ki iloo hihéga, inyule bibom binan bi yé bikeñi i ngii.”​—Matéô 5:10-12.

3. Kiki kaat Minson mi baôma 4:19, 20 i ñunda, i hiai hi bisu, kii baôma ba Yésu ba bi boñ i ngéda ba bi boma ndutu, inyuki ba bi boñ hala?

³ Lôk kéé yés i bôda ni i bôlôm i nihbe nlélém ndutu baôma ba bi nihbe i hiai hi bisu i ngéda bôt ba bé tééñga bo inyule ba bé pôdôl Yésu. Ngandak ngélé, Ntôñ bakéés bakeñi u bi ti bo “oda le  ba pot ha bañ jam jo ki jo, to niiga i jôl li Yésu.” (Minson mi baôma 4:18; 5:27, 28, 40) Kii baôma ba bi boñ? (Añ Minson mi baôma 4:19, 20.) Ba bé yi le mut nu a yé ñane nkeñi nyen a nti bo ‘oda le ba tééne bôt bobasôna likalô, ba bok ki mbôgi i nya i yôni’ inyu Kristô. (Minson mi baôma 10:42) Inyu hala nyen Pétrô ni Yôhanes ba bi pot ni makénd i jôl li baôma, ba kal le ba ga nôgôl Djob iloo i bakéés ba, ba kônde le ba ga waa bé pot i jôl li Yésu. I maliga, a bé wengoñle ba bi bat i bakéés ba le: ‘Baa ni mban ñem i kal le bôt ba nlama nôgôl bé iloo Djob?’

4. Kiki kaat Minson mi baôma 5:27-29 i ñunda, imbe ndémbél baôma ba bi yék inyu bikristen gwobisôna, lelaa di nla nigle bo?

⁴ Baôma ba bi yék loñge ndémbél, i bañga bikristen yosôna i noñ letee ni i len ini. Yon i yé le di nlama “nôgôl Nyambe kiki ñane iloo bôt.” (Añ Minson mi baôma 5:27-29.) I ngéda ba bi bép bo inyule ba ntéñbe ni Yéhôva, baôma ba bi nyodi i bisu bi Ntôñ bakéés bakeñi u Lôk Yuda, “ba konok maséé inyule ba bi éña kiki bôt ba kôli kôhna wonyuu inyu jôl [li Yésu].” Hala a bi nom bé, ba témb ba bôdôl añal ñañ nlam!​—Minson mi baôma 5:40-42.

5. Mambe mambadga di nlama timbhe?

⁵ Ndémbél i baôma i nlona ngim mambadga. Kiki hihéga, lelaa makidik ba bi yoñ i nôgôl Djob iloo bôt, ma nkiha ni mbén Bibel i i nkal le di suhus bésbomede “isi baane ba ba yé i ngii yés”? (Rôma 13:1) Lelaa di nla nôgôl “bangomin ni baane” kiki ñôma Paul a bi kal, ndi i nlélém ngéda, di téñbege ni Djob nu a yé Ñane wés nunkeñi?​—Titô 3:1.

6. (a) Kiki kaat Rôma 13:1 i ñunda, bonjee ba yé “baane ba ba yé i ngii yés,” lelaa di nlama yoñ bo? (b) Maliga inyu baane bobasôna ma yé le kii?

⁶ Añ Rôma 13:1. Munu nlôñ unu, “baane ba ba yé i ngii yés” ba yé bôt  ba binam ba ba gwé kunde tole ba ba ñane bôt bape. Bikristen bi nlama nôgôl bangomin. Ba mboñ le oda i ba, ni le bôt ba noñ mbén. Ngim mangéda, ba nsôñ yak litén li Yéhôva. (Masoola 12:16) Jon, di nlama saa tas, di kon bo woñi, di ti ki bo lipém ba kôli kôhna. (Rôma 13:7) Ndi bangomin ba gwé kunde ndik inyule Yéhôva nyen a nwas bo le ba bana yo. Yésu a bi tibil toñol i jam li i ngéda Pilatô, ngomin ikeñi i Lôk Yuda, a bé bat nye mambadga. I ngéda Pilatô a bi kal le a gwé kunde i sôñ Yésu, a gwé ki kunde i nol nye, Yésu a bi kal nye le: “U bak bé le u bana kunde yo ki yo i ngii yem, handugi le i lôl we i ngii.” (Yôhanes 19:11) I len ini, kiki i ngéda Pilatô, kunde i baane ni i bôt ba m’bo i gwé minwaa.

7. Imbe ngéda di nlama bé nôgôl baane, ndi kii di nlama bé hôya?

⁷ Bikristen bi nlama nôgôl mambén momasôna ma baane ma ma mbôk bé mbén Djob. Ndi, di nlama bé nôgôl bôt ba binam i ngéda ba mbat le di boñ i yom Djob a nsôñga, tole ba nsôñga le di nôgôl i yom Djob a nkal le di boñ. Kiki hihéga, ba nla bat boñge bawanda le ba begee mañgaa, ba kee i gwét. c Tole ba nla sôñga Bibel yés ni bikaat gwés, ba kal ki bés le di waa téé likalô, di ke ha bañ to i makoda. I ngéda baane ba mbep gwélél kunde yap, kiki bo i ngéda ba ntééñga banigil ba Kristô, ba ga timbhe i bisu bi Yéhôva. Yéhôva a ntehe bo!​—Ñañal 5:8.

8. Mambe maselna ma yé ipôla “baane ba ba yé i ngii yés” ni “énél i nsôk,” inyuki hala a yé nseñ?

⁸ I bibuk bini le “ba yé i ngii yés” bi nkobla le “ba nloo bés, di yé isi yap.” Ndi hala a nkobla bé le “ba yé i ngingii, ba yé bakeñi, tole ba yé ba bisu.” A ta bé wengoñle bon “ba gwé énél i nsôk.” To hala kiki ba nsébél bangomin le “baane ba ba yé i ngii yés,” yak bo ba gwé ñane nu a gwé kunde i ngii yap, nyen a yé ñane nu nsôk. Letee ni ngélé ina, Bibel i nsébél Yéhôva Nyambe le “Nungingii.”​—Daniel 7:18, 22, 25, 27.

9. Kii mpôdôl Daniel a bi tehe i biyiinda?

⁹ Mpôdôl Daniel a bi tehe biyiinda bi bi ñunda toi le Yéhôva a nloo baane bobasôna. Daniel a bi bôk a tehe binuga bikeñi bina, bi bi yé biane bi nkoñ ’isi bi kôba ni bi len, hala wee Babilôn, Média ni Persia, Grikia, Rôma ni i ane i nkom len, hala wee ane i Ngisi ni i Amérika. (Daniel 7:1-3, 17) I mbus, Daniel a tehe Yéhôva Nyambe a yii i yééne yé ane. (Daniel 7:9, 10) I yom mpôdôl Daniel a bi tehe i mbus ha, i yé mabéhna inyu baane i len ini.

10. Inoñnaga ni Daniel 7:13, 14, 27, bonjee Yéhôva a nti ane i nkoñ ’isi, kii hala a niiga bés inyu Yéhôva?

¹⁰ Añ Daniel 7:13, 14, 27. Yéhôva a ga héya ane i moo ma baane ba nkoñ ’isi, a ti yo ba ba kôli ni yo, ba ba nloo bo ngui. Bonjee ba? “Nu a mpôna man mut,” hala wee Yésu Kristô, ni “bapubhaga ba Nungingii,” hala wee 144 000 ba ba ga ane “i boga ni boga.” (Daniel 7:18) Ibabé pééna, Yéhôva  nyen a yé “Nungingii,” inyule nyetama nyen a gwé kunde i boñ i nya jam i.

11. Kii ipe Daniel a bi tila i i ñunda le Yéhôva a ñénél biloñ?

¹¹ I yom Daniel a bi tehe i yiinda i ñunda toi le i yom a bi bôk a kal i yé maliga. Daniel a bi kal le: “Nyambe nu ngii nyen a nkwés bikiñe, a ntéé ki bikiñe.” A bi tila ki le: “Nungingii nyen a kéhi yaga ikété ane i bôt, a nti yo tonjee a ngwés.” (Daniel 2:19-21; 4:17) Baa Yéhôva a bi héya toi ngim bikiñe, a téé ipe? Ndimbhe i yé le ñ!

12. Ti dihéga di di ñunda le Yéhôva a bi héya bikiñe i yééne yap i ane i ngéda kôba. (Béñge titii.)

¹² Yéhôva a ma unda toi le nyen a nloo “baane ba ba yé i ngii yés.” Di yoñ dihéga daa. Kiñe Égiptô le Faraô a bi yilha bôt ba litén li Yéhôva minkol. Ngandak ngélé, a tjél ki le a nwas bé bo le ba kee. Ndi Djob a bi kobol bo, a boñ le Faraô a yin ikété tuye nkôibaga. (Manyodi 14:26-28; Tjémbi 136:15) Kiñe Babilôn le Belsasar a bi naña ngand, a “bédés ki nyemede ikolba Nwet nu ngii yosôna,” a “bégés banyamba ba yé silba ni silba, ni ba ba yé gôl” iloole a bégés Yéhôva. (Daniel 5:22, 23) Ndi i mut ngôk nu, Yéhôva a bi wéha nye nyuu. “I nlélém u,” Belsasar a bi nôla, ane yé i ke i moo ma bôt ba Média ni Persia. (Daniel 5:28, 30, 31) I Palestine, Kiñe Hérôdé Agripa I a bi boñ le ba nol Yakôbô, a ha ki ñôma Pétrô i mok, ni mahoñol le a ga nol yak nye. Ndi Yéhôva a bi kéñ Hérôdé le a yônôs pék yé. “Añgel i Yéhôva i bép nye,” a wo.​—Minson mi baôma 12:1-5, 21-23.

13. Ti hihéga hi hi ñunda lelaa Yéhôva a bi yémbél mintôñ mi bikiñe.

¹³ Yéhôva a bi unda ki lelaa a gwé ngui iloo mintôñ mi bikiñe. A bi jo gwét inyu Lôk Israel, a hôla bo i tjé ntôñ u 31 bikiñe u Kanaan, ni i yoñ minkoñ minkeñi i Hisi hi Likak. (Yôsua 11:4-6, 20; 12:1, 7, 24) Yéhôva a bi wéha ki Kiñe Ben-hadad nyuu, nye ni 32 baane ba Siria ba ba bi adba ni nye inyu jôs litén li Israel.​—1 Bikiñe 20:1, 26-29.

14-15. (a) Kii Kiñe Nébukadnézar ni Kiñe Darius ba bi kal inyu tel i Yéhôva i Nungingii? (b) Kii ntôptjémbi a bi kal inyu Yéhôva ni litén jé?

 ¹⁴ Ngandak ngélé, Yéhôva a bi unda le nye toi nyen a yé Nungingii! I ngéda kiñe Babilôn le Nébukadnézar a bi ngôgôp inyu ‘lipémba jé ni bikeñi gwé’ iloole a neebe ni suhulnyuu le Yéhôva nyen a kôli ni bibégés, Yéhôva a bi kundus nye njék. I ngéda Nébukadnézar a bi mbôôp, a bi “bégés Nungingii,” a neebe ki le “énél [i Yéhôva] i yé énél i boga.” A kônde ki le: “Mut to wada a nla bé kéñ nye i boñ jé jam.” (Daniel 4:30, 33-35) I mbus le Daniel a bi boma manoodana, a téñbe ni Yéhôva, yak Yéhôva a sôñ nye i nyo u mbondo njéé, Kiñe Darius a bi ti oda le: “Bôt ba nlama kon Nyambe nu Daniel woñi, ba sehlaga i bisu gwé. Inyule a yé Nyambe nu a niñ, a niñ ki i boga ni boga. Ane yé i ga tjiba bé kekikel, yak énél yé i ga nom i boga ni boga.”​—Daniel 6:7-10, 19-22, 26, 27.

¹⁵ Ntôptjémbi a kal le: “Yéhôva a nyilha biloñ yañga jam, a ntuga mahoñol ma bôt.” A kônde le: “Loñ i Nyambe wap a yé Yéhôva i yé kimasoda, bôt a tep kiki ngababum yé yomede.” (Tjémbi 33:10, 12) Kinje loñge njom di gwé i téñbe ni Yéhôva!

16. Di nla ba nkwoog nkaa ni kii inyu “njiiha ikeñi,” inyuki? (Béñge titii.)

¹⁶ Di ntip tehe i yom Yéhôva a bi boñ i ngéda kôba. Kii di kôli ni bem le di ga tehe i dilo di nlo? Di nla ba nkwoog nkaa le Yéhôva a ga sôñ bagwélél bé ba ba ntéñbe ni nye i “njiiha ikeñi” i i yé i njel. (Matéô 24:21; Daniel 12:1) A ga sôñ bo i ngéda kodba i matén, i ba nsébél le Gôg nu Magôg, i ga leñ ba ba ntéñbe ni Yéhôva gwét ni nkoñ ’isi wonsôna. To ibale i ntôñ u, u yé 193 biloñ bi bi yé i ONU, hala wee Adna biloñ, u ga ba bé to yom i bisu bi  Nungingii ni ntôñ wé u ngii! Yéhôva a mbôn le: “M’a unda ngui yem, me bambap kiki nu a yé mpubi. M’a yina ki, mis ma ngandak biloñ ma tehge, ndi b’a yi le me yé Yéhôva.”​—Ézékiel 38:14-16, 23; Tjémbi 46:11.

17. Inoñnaga ni Bibel, lelaa mam m’a ba i dilo di nlo inyu bikiñe bi nkoñ ’isi ni inyu ba ba ntéñbe ni Yéhôva?

¹⁷ I gwét Gôg a ga leñ ntôñ u Djob, u ga lona gwét bi nsôk bi Yéhôva i Armagédôn. Ha nyen Yéhôva a ga tjé “bikiñe bi nkoñ ’isi.” (Masoola 16:14, 16; 19:19-21) Ndi “ba ba yé sép b’a yén mu loñ, yak ba ba yé peles b’a yégle mu.”​—Bingéngén 2:21.

18. Kii ngandak bañga bikristen i bi ba bebee i boñ, inyuki? (Daniel 3:28)

¹⁸ Mu mbôgôl ni mbôgôl nwii i i ntagbe, ngandak bañga bikristen i nimis kunde yap, i nimis ki niñ yap inyule i ngwés le Yéhôva nyen a yégle Ñane wap Nungingii. Hala kiki ba ntéñbe ni Yéhôva, ba nyoñ minlélém mi makidik kiki bon ba Lôk Yuda baa, ba ba bi téñbe ni Yéhôva. I mbus, Yéhôva a tohol bo le ba wo bañ i juu li hié hikeñi.​—Añ Daniel 3:28.

19. Yéhôva a ga kéés litén jé inoñnaga ni kii, kii hala a nlama tinde bés i boñ i len ini?

¹⁹ Ntôptjémbi le David a bi toñol inyuki i nlôôha ba nseñ i téñbe ni Yéhôva. A bi tila le: “Yéhôva a mpémhene bôt mbagi; pémhene me mbagi, a Yéhôva, kingéda telepsép yem, ni kingéda maliga ma yé me ñem.” (Tjémbi 7:9) David a bi tila ki le: “Maliga ni telepsép ba téédaga me, inyule me mbem we.” (Tjémbi 25:21) Niñ ipe i nla bé ba ilam iloo ini le di téñbe ni Yéhôva. To kii i leñek, kekikel, di ôbhak bañ maada més ma bas bas ni nye! Ha nyen di ga nôgda toi kiki ntôptjémbi nu a tila le: “Bôt ba téé sép . . . , ba yé bokimasoda, ba ba nhiumul mu mbén Yéhôva!”​—Tjémbi 119:1.