1. Inoñnaga ni kaat 1 Tésalônika 5:11, imbe bôlô bésbobasôna di nsal?

 BAA ba ma oñ ndap Ane libôga joñ, tole ba ma tiimba bôñgôl yo? Ibale hala, wee u ngi bigdaga likoda joñ li bisu mu ndap Ane. U bé maséé ngandak. Bebek le i jam li li bi lôôha tihba we, yak hiémbi hi nai we i tôp. Ngéda ndap Ane i ñôña, Yéhôva a nkôs lipém. Ndi maoñ mape ma nkônde ti nye lipém. Maoñ ma, ma nloo maoñ ma mandap. Mon ma yé le, di lédés i bôt ba njôp mu mandap més ma Ane. I jam li jon Paul a bééna mahoñol ngéda a tila pes kaat i ñéga i yigil ini, kaat 1 Tésalônika 5:11.​—Añ.

2. Kii di ga tehe munu yigil ini?

² Ñôma Paul a bé yi lédés lôk kéé yé ngandak. A bé kônôl bo ngoo. I yigil ini y’a éba bés lelaa a bi hôla lôk kéé yé i bôda ni i bôlôm (1) i nihbe manoodana, (2) i niñ ikété nsañ, ni (3) i bana hémle i ngui. Di béñge lelaa di yé le di nigle Paul, di lédés lôk kéé i bôda ni i bôlôm.​—1 Korintô 11:1.

3. Lelaa Paul a bé tehe likalô ni bôlô yé?

³ Paul a bé gwés lôk kéé ngandak. Nyemede a bi boma mandutu; jon a bé nok lôk kéé, a bé kônôl ki bo ngoo i ngéda ba bé boma mandutu. Lisañ jada, moni mi bi héñél Paul, a sal ni ngui inyu bana ndék yom, ni inyu hôla lôk kéé. (Minson mi baôma  20:34) A bé kôñôô mandap ma mabadô. I ngéda a bi bol i Korintô, a bi bôk ndugi a sal ni Akila bo Priskila ba ba bé sal nlélém bôlô kiki nye. Ndi “hiki kel Sabat,” a bé ke i añle Lôk Yuda ni bôt ba Grikia ñañ nlam. I ngéda Silas ni Timôtéô ba bi koba nye nyoo, “Paul a bôdôl gwélél ngéda yé yosôna inyu añal bañga i Nyambe.” (Minson mi baôma 18:2-5) Paul a bi nwas bé le yom yo ki yo i sôña nye i boñ jam li yé toi nseñ, hala wee i gwélél Yéhôva. Kiki Paul a bé sal ngandak, a bé a kôli lédés lôk kéé yé. A bi kal bo le ba nwas bañ le mandutu tole nyiña i koga kel i boñ bo le ba hôya “mam ma nlôôha ba nseñ,” hala wee bôlô i Yéhôva.​—Filipi 1:10.

4. Lelaa Paul bo Timôtéô ba bi hôla lôk kéé i i bé boma ndééñga?

⁴ Ngéda ba bi tip bot likoda li Tésalônika, lôk kéé i bi boma ndééñga ngandak. I ngéda limut li bôt li li bé kolba lôk kéé li bi la bé tehe Paul bo Silas, ba bi kena ‘lôk kéé ihogi i bisu bi baane ba tison,’ ba londok le: ‘I bôt bana ba nkolba mambén ma Kaisa.’ (Minson mi baôma 17:6, 7) Di yé le di hégda lelaa i lôk kéé i, i i bi tip yila bikristen i bi kon woñi i ngéda bôt ba tison ba bé kolba bo. Ba bé le ba tomb, ndi Paul a bé sômbôl bé le i nya jam i i pémél bo. Nwaa le bona Silas ba nke, ba bi yoñ ndugi ngéda ni i lôk kéé i. Paul a bi kal lôk kéé i Tésalônika le: ‘Di ñep Timôtéô, mankéé wés . . . , le ndi a lédés bé, a ti ki bé hogbe ikété hémle nan, inyu boñ le mut nye ki nye a sehla bañ inyu njiiha ini.’ (1 Tésalônika 3:2, 3) Timôtéô nyemede a bi lama tehe ndééñga i Listra i het a bi gwééne. A bi tehe lelaa Paul a bi lédés lôk kéé nyoo. Timôtéô a bé a ma tehe woo u Yéhôva, jon a bé le a kal lôk kéé le ba kon bañ woñi, Yéhôva a ga hôla yak bo.​—Minson mi baôma 14:8, 19-22; Lôk Héber 12:2.

5. Lelaa mañ wada u bi hôla mankéé wada le Bryant?

⁵ Kii ipe Paul a bi boñ inyu lédés lôk kéé? I ngéda Paul bo Barnabas ba bi témb i Listra, i Inkônium ni Antiôkia, ba “bi téé mimañ ikété hiki likoda.” (Minson mi baôma 14:21-23) Mimañ mi, mi bi lama hôla makoda ngandak kiki mimañ mi len. Mankéé wada le Bryant a nkal le: “I ngéda me bééna 15 nwii, papa yem a bi tjôô bés, mama yem a pam i ntôñ. Hala a bi tômbôs me.” Kii i bi hôla Bryant? A nkal le: “Mañ wada le Tony, a bé kwel ni me makoda ni mangéda mape. A bi kal me le ngim bôt i bi boma mandutu, ndi to hala ba bé maséé. A bi éñel me kaat Tjémbi 27:10. A bé béna ki añle me ñañ u Hézékia nu a bi gwélél Yéhôva ni ñem wé wonsôna tolakii isañ a bé boñ mam mabe.” Baa maéba ma, ma bi hôla Bryant? A nkal le: “Mahôla ma Tony ma bi boñ le me yoñ bôlô nsañal.” A mimañ, soho ni ba bebee i hôla bôt ba ba gwé ngôñ ni “loñge bañga” kiki Bryant.​—Bingéngén 12:25.

6. Lelaa Paul a bi lédés lôk kéé ni miñañ mi bagwélél ba Yéhôva ba behee?

 ⁶ Paul a bi kal lôk kéé le Yéhôva a bi hôla “limut li mbôgi likeñi” i hônba manoodana. (Lôk Héber 12:1) Paul a bé yi le ndémbél i bagwélél ba Yéhôva ba behee ba ba bi téñbe ni nye tolakii ba bi boma ngandak mandutu, i bé le i hôla lôk kéé i bok mis mu i “tison i Nyambe nu a niñ.” (Lôk Héber 12:22) Ndémbél yap i nla hôla yak bés. Baa miñañ mi bagwélél ba Yéhôva kiki bo Gidéôn, Barak, David, Samuel, ni ngandak ipe, mi nlédés bé bés? (Lôk Héber 11:32-35) Yak munu i  ngéda yés, ndémbél i lôk kéé yés i nlédés bés. Lôk kéé i i nsal i hikuu hikeñi, i mbéna kôs bikaat bi lôk kéé i bôda ni i bôlôm i i nkal bo le miñañ mi lôktata yés mi mi yé mu bikaat bi ntôñ mi nlédés bo.

7. Lelaa maéba ma Paul ma ma yé i kaat Rôma 14:19-21 ma nla hôla bés?

⁷ Ngéda di mboñ le nsañ u ba ikété likoda, di nlédés lôk kéé yés. Mbagla i nlama bé ba ndik inyule di gwé bé minlélém mi mahoñol. Di nai bañ to le bôt ba boñ mam kiki di ngwés, i ngéda ba mbôk bé mbén i Bibel. Di yoñ hihéga. Ikété likoda li Rôma, Lôk Yuda i bé, yak bôt ba biloñ bipe ba bak. I ngéda mbén Môsi i bi mal, kila yo ki yo i bé ha bé le mut a je bañ bini bijek tole bii. (Markô 7:19) Ibôdôl ha ngéda i, ngim Lôk Yuda i bé je to bimbe bijek. Ndi Lôk Yuda ipe i bé tjél noñ i mbén i. I jam li li bi lona mbagla ikété likoda. Paul a bi éba lôk kéé le ba nlama kôp nsañ, a kal le: “I yé loñge le u je bé nuga, to nyo wai, to boñ jam lipe jo ki jo li li mboñ le maasoñ a baage.” (Añ Rôma 14:19-21.) Maéba ma Paul ma, ma bi hôla lôk kéé i nok le i nya mindañ i i yé béba inyu hiki kristen, ni inyu likoda jolisôna. Nyemede a bé bebee i héñha maboñok mé, inyu boñ le bôt bape ba baage bañ. (1 Korintô 9:19-22) Yak bés, ibale di nai bé le bôt ba boñ ndik mam kiki di ngwés, di ga lédés lôk kéé, nsañ u ga ba ki ikété likoda.

8. Kii Paul a bi boñ inyu sañgal mindañ ikété likoda?

⁸ Ngéda mindañ mi bé, Paul a bé yi kôp nsañ. Kiki hihéga, lôk kéé ihogi i ngéda yé i bé kal le bôt ba biloñ bipe ba ba nyila bikristen ba nlama kweeba, bebek ba bé kon woñi le Lôk Yuda ipe i nla kahal kéés bo. (Galatia 6:12) I jam li li bi lémél bé Paul, ndi to hala a bi yéñ bé le nye ndik nyen ba emble. Ni suhulnyuu yosôna, a bi kena i hop u yak baôma ni mimañ i Yérusalem. (Minson mi baôma 15:1, 2) Maboñok ma Paul ma bi boñ le maséé ni nsañ bi ba ikété likoda.​—Minson mi baôma 15:30, 31.

9. Lelaa di nla nigle Paul?

⁹ Ngéda mindañ mi nai, di nlama bat lôk kéé Yéhôva a bi téé inyu éga bés maéba inyu kôp nsañ. Ibale di nyéñ mu bikaat gwés, d’a kôs maéba  ma ma nla hôla bés. I ngeñ di noñ biniigana bi ntôñ, he mahoñol més bé, hala a mboñ le nsañ u ba ikété likoda.

10. Kii ipe Paul a bi boñ inyu boñ le nsañ u ba ikété likoda?

¹⁰ Paul a bé pôdôl bilem bilam bi lôk kéé yé, he bilem gwap bibe bé, hala a bi boñ le nsañ u ba ikété likoda. Kiki hihéga, i ngéda a bé mélés kaat yé a bi tilna lôk kéé i likoda li Rôma, a bi sima môl ma ngandak lôk kéé. A bi pôdôl bilem gwap bilam, tole a sima ngim jam i i ñéba le a nyi bo. Kiki Paul, yak bés di nlama pôdôl bilem bilam bi lôk kéé yés. Ibale di mboñ hala, adna ni gwéha bi mba ikété likoda.

11. Lelaa di nla sañgal mindañ?

¹¹ I nla pam ngim mangéda le yak minhôôlak mi bikristen mi nôgla bé, tole mi nomol. I jam li jon li bi pémél Paul bo Barnabas. Ndañ u bi nai ipôla i bôt bana bo iba i ngéda i bé sômbla le ba yoñ makidik too ba nlama kena Markô i ngim liké, too ba nlama bé kena nye. “Hiun hikeñi hi kala” ipôla yap, ba bagla. (Minson mi baôma 15:37-39) Ndi Paul, Barnabas ni Markô ba bi kôp nsañ, inyule ba bé yi le nsañ ni adna i likoda i yé nseñ ngandak. I mbus ngéda, Paul a bi bégés yak Barnabas ni Markô. (1 Korintô 9:6; Kôlôsé 4:10) Yak bés ibale di gwé mindañ ni lôk kéé yés, di sañgla, di kee ni bisu i béñge bilem gwap bilam. Ibale di mboñ hala, nsañ ni adna bi ga ba ikété likoda.​—Éfésô 4:3.

12. Mambe mandutu lôk kéé yés i mboma?

¹² Inyu lédés lôk kéé yés, di nlama hôla bo i bana hémle ngui. Lôk kéé ihogi, ba nyahal bo i mahaa map, i bôlô, tole i suklu. Bape ba nkon ngandak, tole ba bi babaa bo. Bape ki, ba bi sôblana behee, ba mbem lisuk, ndi li nai le li nlo bé. Manoodana mana mon lôk kéé i mboma munu ngéda yés. Yak i hiai hi bisu, lôk kéé i bé boma i nya mandutu i. Lelaa Paul a bi lédés bo?

13. Lelaa Paul a bi hôla lôk kéé i ba bé yan inyule ba bé bikristen?

¹³ Paul a bi gwélél Bitilna inyu lédés hémle i lôk kéé yé. Kiki hihéga, Lôk Yuda i i bé bikristen i bé le i badba lelaa i nla timbhe bôt bap ba lihaa ba ba nkal le base i Lôk Yuda i nlel i bikristen. Kaat Paul a bi tilna bo, i bi lama lédés hémle yap ngandak. (Lôk Héber 1:5, 6; 2:2, 3; 9:24, 25) Paul a bi tibil toñol i jam li, jon ba bé le ba gwélél i kaat i inyu timbhe i bôt ba bé kolba bo. Yak bés di nla hôla lôk kéé i bôt ba nyan inyule ba yé bikristen. Di nla unda bo lelaa ba yé le ba gwélél bikaat gwés inyu timbhe bôt ba nyan bo. Ibale ba nol boñge ba wanda inyule ba nhémle le Nhek a yé, di nla hôla bo i nigil i bon ba bikaat bana le La vie a-t-elle été créée ? ni Cinq questions à se poser sur l’origine de la vie inyu boñ le ba unda i bôt ba nol bo le Nhek a yé toi.

14. Tolakii Paul a bé a pégi i nson likalô, kii a bi boñ?

 ¹⁴ Paul a bi kal lôk kéé le ba unda gwéha ni njel “minson minlam.” (Lôk Héber 10:24) A bi lédés lôk kéé ni bibuk gwé, yak ni maboñok mé. Kiki hihéga, i ngéda njal i bi nai lôk kéé i Yudéa, Paul a bi ti bo mahôla. (Minson mi baôma 11:27-30) Tolakii Paul a bé a pégi i nson likalô, a bi waa bé hôla lôk kéé. (Galatia 2:10) Hala a bi boñ le ba yi le Yéhôva a yé mbén i tjôô bo. Yak bés di nlédés hémle i  lôk kéé i ngéda di ngwélél ngéda yés, ngui yés ni pék yés inyu hôla bo i ngéda bikuu bi nkwo. Di nhôla yak bo i ngéda di nti makébla inyu nson u Ane i nkoñ ’isi wonsôna. I mam mana momasôna ma ñéba lôk kéé le Yéhôva a’ tjôô bé bo kekikel.

15-16. Lelaa di nla hôla lôk kéé i i ntomb?

¹⁵ Paul a bi waa bé hôla lôk kéé i i bi tomb. A bé nok bo, a pôdhak bo ni bibuk bilam. (Lôk Héber 6:9; 10:39) Kiki hihéga, i kaat Lôk Héber, a bé béna gwélél bibuk kiki bo “bés” ni “di,” inyu éba le maéba a bé ti, nyemede a bé lama nôgôl mo. (Lôk Héber 2:1, 3) Kiki Paul, to bés di nlama bé tjôô lôk kéé i i ntomb. Di nlama lédés bo, di tôñok ki bo. I ngéda di mboñ hala, di ñunda bo le di ngwés bo. Di nlama yoñ ngéda i pôdôs bo loñge, inyu boñ le ba ba maséé i emble bés.

¹⁶ Paul a bi yis lôk kéé le Yéhôva a ntehe bôlô yap. (Lôk Héber 10:32- 34) Yak bés di nla boñ hala i ngéda di nlédés lôk kéé i i ntomb. Di nla kal bo le ba añle bés lelaa ba bi yila Mbôgi Yéhôva, tole ba kal bés kii ba bi nôgda i ngéda Yéhôva a bi hôla bo. Di nla kal bo le Yéhôva a nhôya bé nson ba ma sélél nye, ni le a ga ba ni bo niñ yap yosôna. (Lôk Héber 6:10; 13:5, 6) I nya minkwel i i nla hôla lôk kéé i ke ni bisu i gwélél Yéhôva.

17. Di nlama ke ni bisu i boñ kii?

¹⁷ Kiki ngéda i ntagbe, hala nyen mut maoñ a nkônde bana makeñge, yak bés di nla kônde bana makeñge inyu lédés lôk kéé yés. Inyu lédés bo, di nla pôdôl ndémbél i bagwélél ba Yéhôva ba behee. Inyu boñ le nsañ u ba ikété likoda, di nlama pôdôl bilem bilam bi lôk kéé yés, di ba ki bebee i sañgla ngéda mindañ mi yé. Inyu boñ le di kee ni bisu i lédés lôk kéé, di nlama gwélél Bibel, di ti bo mahôla i ngéda ba gwé ndutu, di hôla ki lôk kéé i i ntomb i témbna maada malam ni Yéhôva.

18. Kii di nlama boñ?

¹⁸ Lôk kéé i i nsal maoñ i yé maséé ngandak. Yak bés di nla ba maséé ibale di nlédés lôk kéé yés. I ngéda ndap i ñôña, i nsôk i kwo. Ndi i ngéda di nlédés lôk kéé, hala a nhôla bo i boga ni boga! Di “kee ni bisu i tina makénd bés ni bés, ni i lédhana bés ni bés.”​—1 Tésalônika 5:11.