1, 2. (a) ?Sɛ ɔ ti kɛ e leman Ɲanmiɛn Ndɛ’n sa’n, nn e liɛ yó sɛ? (b) ?Biblu onin yɛ ɔ kwla yo e ye dan-ɔn?

?SƐ Ɔ ti kɛ e leman Ɲanmiɛn Ndɛ’n sa’n, nn e liɛ yó sɛ? E su ɲanman afɔtuɛ kpa kun sa mɔ é nánti su-ɔ. E su siman Ɲanmiɛn bɔbɔ, e su siman like nga ti yɛ e o asiɛ’n su’n, ɔ nin sa nga cɛn wie lele bé jú’n. Yɛ e su siman like nga Ɲanmiɛn yoli mannin sran mun laa’n.

² Sanngɛ, maan e la Ɲanmiɛn ase. Afin, ɔ yoli maan be klɛli i nuan ndɛ’n be mannin e. Ɔ seli kɛ i ndɛ’n trán lɛ tititi. Akoto Piɛli boli ndɛ ng’ɔ o Ezai 40:8 nun’n i su fa kannin ndɛ. Ezai w’a kanman Biblu’n i ndɛ trele. Sanngɛ, e kwla fa kan Ɲanmiɛn i ndɛ’n m’ɔ o Biblu’n nun’n i ndɛ. (An kanngan 1 Piɛr 1:24, 25 nun.) Sɛ e le Biblu’n e klɔ aniɛn’n nun naan e kanngan nun’n, ɔ́ yó e ye dan. Be nga be kanngan Biblu’n nun titi be klɔ aniɛn’n nun’n, be wun kɛ ɔ yo be ye kpa. I sɔ’n ti, kɛ ɔ fɛ i lalafuɛ nun lele andɛ’n, sran’m be kaci ndɛ ng’ɔ o Biblu’n nun’n aniɛn’m be nun. Junman sɔ’n i dilɛ timan pɔpɔ, yɛ sran’m be tanndan be ɲrun. Sanngɛ, sran  wie’m be mian be ɲin be kaci Ɲanmiɛn i ndɛ’n. Afin Zoova kunndɛ kɛ “ɔ́ dé sran’m be kwlaa naan be wun sa ng’ɔ ti nanwlɛ’n i wlɛ kpa.”​—1 Timote 2:3, 4.

3. ?Like suanlɛ nga nun’n, ngue yɛ é wá wún i-ɔ? (An nian desɛn ng’ɔ o kan like suanlɛ’n bo i bo lɛ’n.)

³ Like suanlɛ nga nun’n, é wá wun kɛ, (1) aniɛn’m be kanlɛ’n kaci, (2) siefuɛ’m be fa ajalɛ wie mun, yɛ (3) be nga be kaci Ɲanmiɛn nuan ndɛ’n aniɛn’m be nun’n, sran wie’m be tanndannin be ɲrun. Ɔ nin i sɔ ngba’n, Ɲanmiɛn i ndɛ’n w’a kaciman, ɔ tran lɛ tititi. Kɛ é wá yíyí ndɛ sɔ’m be nun’n, é wá kló Ɲanmiɛn nin i nuan ndɛ’n be kpa.​—Mise 4:2; Rɔmfuɛ Mun 15:4.

4. (a) ?Wafa nga aniɛn kun nun be kan ndɛ mun’n, kɛ ɔ́ cɛ́ kɔ́’n, ɔ yo sɛ? (b) ?Ngue yɛ ɔ kle kɛ Ɲanmiɛn kpaman aniɛn’m be nun-ɔn? (c) ?Yɛ i sɔ’n yo e sɛ?

⁴ Wafa nga aniɛn kun nun be kan ndɛ mun’n, kɛ ɔ́ cɛ́ kɔ́’n, wie liɛ’n ɔ kaci. Atrɛkpa’n, kɛ ɔ ti sɔ wie e aniɛn’n nun-ɔn. Wafa nga be kan Ebre nin Glɛki’n laa’n, ɔ nin andɛ liɛ’n, ɔ timan kun. Ebre nin Glɛki nga sran’m be kɛnnin i lalafuɛ nun mɔ be nun yɛ be klɛli Ɲanmiɛn i nuan ndɛ’n, andɛ sran sunman be timan. I sɔ’n ti, ɔ fata kɛ be kaci Ɲanmiɛn nuan ndɛ’n i aniɛn nga sran’m be ti’n, be nun. Sran wie’m be waan sɛ be suan Ebre nin Glɛki nga be kɛn i lalafuɛ nun’n, bé wún ndɛ ng’ɔ o Biblu’n nun’n i wlɛ kpa. Kannzɛ be yo sɔ’n, ɔ su yoman be ye. * (An nian nzɔliɛ’n i su ndɛ’n.) Andɛ’n, b’a yi Biblu’n annzɛ i bue aniɛn ko ju 3.000 nun. I sɔ’n yo e fɛ dan. Zoova kunndɛ kɛ sran mɔ be fin “nvle-nvle’n kwlaa nun’n, ɔ nin be kwlaa nga be aniɛn’n ti fanunfanun’n,” be si i nuan ndɛ’n. (An kanngan Sa Nglo Yilɛ 14:6 nun.) I sɔ’n kle kɛ Ɲanmiɛn klo sran naan ɔ kpaman aniɛn’m be nun. Ɔ maan, e kunndɛ kɛ é fá e wun mɛ́ntɛn i.​—Sa Nga Be Yoli’n 10:34.

5. ?Ngue yɛ ɔ kle kɛ sran’m be kloli Angle’n nun Biblu (King James Version) mɔ be yili’n niɔn?

⁵ Wafa nga ndɛ’m be kanlɛ’n kaci aniɛn’m be nun’n, be su yɛ ɔ fata kɛ be nian be kaci Ɲanmiɛn nuan ndɛ’n niɔn. Wafa nga be kacili Ɲanmiɛn nuan ndɛ’n aniɛn’m be nun laa’n, andɛ’n, sran’m be wunman ndɛ sɔ’m be wlɛ kun. I wie yɛle Angle’n nun Biblu kun (King James Version) mɔ be yili i afuɛ 1611 nun’n. Be nga be kan Angle’n, be nun sunman be ɲannin Biblu sɔ’n. Wafa nga be klɛli ndɛ mun Biblu sɔ nun’n, i su yɛ be niannin be ijɔli titi-ɔ. Biblu’n i bue nga laa be klɛli i Ebre nun’n, Ɲanmiɛn dunman’n o nun kpɛ sunman i lika wie’m be nun. Sanngɛ, Angle nun Biblu’n (King James Version) nun’n, be yili Ɲanmiɛn dunman’n i lika sunman nun. Kpɛkun, be klɛli lɛ kɛ “E MIN.” Kɛ be wa yili Biblu sɔ’n i uflɛ’n, i bue nga be flɛ i kɛ aenguɛ uflɛ’n nun’n,  be klɛli i lika wie’m be nun kɛ “E MIN.” I sɔ’n kle kɛ be nga be yili Angle nun Biblu (King James Version) sɔ’n, be wun i wlɛ kɛ Ɲanmiɛn dunman o Biblu’n i bue nga sran wie’m be flɛ i kɛ aenguɛ uflɛ’n i nun wie.

6. ?Ngue ti yɛ Biblu’n mɔ Anuannzɛ’n yili’n, ɔ yo e fɛ dan-ɔn?

⁶ Kɛ be yili Angle nun Biblu’n (King James Version) i klikli nun’n, sran’m be wunnin i nun ndɛ’n i wlɛ. Sanngɛ, kɛ ɔ́ kɔ́ i ɲrun’n, Angle i kanlɛ’n wa kacili. Ɔ maan, sran’m b’a wunman Biblu sɔ’n i nun ndɛ’m be wlɛ kun. Sɛ andɛ bɔbɔ be nga be ti Angle’n be kanngan nun’n, be su wunmɛn i wlɛ. Biblu nga be yili be aniɛn’m be nun laa’n, kɛ be ngba be ti sɔ andɛ-ɔ. Sanngɛ Biblu’n (Les Saintes Écritures. Traduction du monde nouveau) nga Anuannzɛ’n w’a yi’n, i nun ndɛ’m be wlɛ wunlɛ’n ti pɔpɔ. I sɔ’n yo e fɛ dan. Wafa nga andɛ sran kpanngban be kan ndɛ mun’n, i su yɛ be niannin be kacili ndɛ mun-ɔn. Biblu sɔ’n i wunmuan’n, annzɛ i bue w’a fite aniɛn 150 tra su nun. Ɔ maan, sran kpanngban be le wie be klɔ aniɛn’n nun. Kɛ be kanngan nun’n, ɔ wluwlu be wun. Afin, ndɛ’m be wlɛ wunlɛ’n ti pɔpɔ. (Jue Mun 119:97) Like ng’ɔ ti kpa dan ekun’n yɛle kɛ, lika nga Ɲanmiɛn dunman’n klɛ lɛ laa’n, Anuannzɛ’n klɛli i lɛ wie Biblu (Traduction du monde nouveau) m’ɔ yili’n i nun.

7, 8. (a) ?Ngue ti yɛ Zuifu sunman b’a siman Ebre’n i kan kun-ɔn? (b) ?Ngue yɛ be flɛ i Sɛptanti’n niɔn?

⁷ Ajalɛ nga mɛn’n i siefuɛ’m be fa’n ti’n, ɔ ju wie’n, aniɛn wie mun yɛ sran kpanngban be kan-ɔn. Sanngɛ, Zoova yo maan sran’m be ɲan Biblu’n aniɛn nga be ti’n nun. I wie yɛle Biblu’n nun fluwa 39 nga Zuifu’m be dun mmua klɛli be’n. Be yɛ i klikli nun’n, “Nyanmiɛn fɛ i ndɛ’n mannin be-ɔ.” (Rɔmfuɛ Mun 3:1, 2) Be klɛli ndɛ sɔ mun Ebre nun. Yɛ be klɛli wie Aramun aniɛn’n nun. Sanngɛ afuɛ kɔe 300 ka naan Klistfuɛ klikli’m be blɛ’n w’a ju’n, Zuifu sunman b’a siman Ebre’n i kan kun. Afin, kɛ Alɛkzandri wa sieli mɛn’n i dan lika’n, sran sunman be wa kannin Glɛki. B’a siman be bɔbɔ be klɔ aniɛn’m be kan kun. (Daniɛl 8:5-7, 20, 21) Zuifu sunman be yoli sɔ wie. Ɔ maan, Ɲanmiɛn nuan ndɛ nga be klɛli i Ebre nun’n, b’a wunmɛn i wlɛ kun. ?Ngue yɛ ɔ fata kɛ be yo-ɔ?

⁸ Biblu’n i nun fluwa klikli nnun nga Moizi klɛli be Ebre nun’n, Zuifu wie’m be wa kacili i Glɛki nun. Be dili junman sɔ’n afuɛ kɔe 250 nun, i sin naan b’a wu Zezi. Kɛ ɔ́ kɔ́ i ɲrun’n, Biblu’n i bue nga i klikli nun be klɛli i Ebre nun’n, be wa kacili i wunmuan’n Glɛki nun. Be flɛli i kɛ Sɛptanti. Biblu’n i bue nga laa be klɛli i Ebre nun mɔ be kacili i aniɛn uflɛ nun’n, i klikli’n yɛle Sɛptanti’n.

9. (a) ?Kɛ mɔ be kacili Ɲanmiɛn nuan ndɛ’n aniɛn wie’m be nun ti’n, ngue yɛ sran kpanngban be kwla yoli-ɔ? (b) ?Biblu’n i bue nga i klikli nun be klɛli i Ebre nun’n, i lika benin yɛ i nun kannganlɛ’n yo wɔ fɛ kpa-ɔ?

⁹ Sɛptanti’n ti’n, Zuifu nga be kan Glɛki’n be kwla kanngannin Ɲanmiɛn nuan ndɛ’n nun. Kɛ be kanngan nun, annzɛ sran uflɛ kannngan nun mɔ be wun i wlɛ’n, nanwlɛ, ɔ yo be fɛ kpa. Kɛ ɔ́ cɛ́ kɔ́’n, be wa yili Biblu’n i nun fluwa wie mun Siriaki’n, nin Latɛn, ɔ nin Gotiki aniɛn’m be nun. Ɔ maan, sran kpanngan be wa kanngannin Ɲanmiɛn i nuan ndɛ’n  nun. Kɛ mɔ be wun i wlɛ’n ti’n, i nun kannganlɛ’n yoli be fɛ kpa. Atrɛkpa’n, be kloli Biblu’n nun ndɛ mma wie mun kpa kɛ e sa. (An kanngan Jue Mun 119:162-165 nun.) Aniɛn’m be kanlɛ’n kaci, yɛ ajalɛ nga mɛn’n i siefuɛ’m be fa’n, ɔ kaci. Sanngɛ, Ɲanmiɛn i ndɛ’n ɔ kaciman.

10. ?Ngue ti yɛ Jɔnun Wiklifu blɛ su’n, sran sunman be kwlá kannganman Biblu’n nun-ɔn?

¹⁰ Blɛ wie nun’n, siefuɛ wie’m b’a kplinman su kɛ sran’m be kanngan Biblu’n nun. Sanngɛ, sran wie’m be trali be awlɛn be kacili Ɲanmiɛn nuan ndɛ’n naan sran sunman be ɲan wie. Sran sɔ mɔ be sro Ɲanmiɛn’n, be flɛ be nun kun kɛ Jɔnun Wiklifu (afuɛ 1328-1384). Ɔ ti Angle bian. Ɔ kunndɛli kɛ sran kwakwla be kanngan Biblu’n nun. I blɛ su’n, Angle lɔ sran sunman be leman Biblu’n. Afin, be leman mannzin nga be fa yi Biblu’n. Be klɛ ndɛ’m be sa nun. I sɔ’n ti, Biblu’n i gua’n cɛnnin. Asa ekun’n, sran sunman be siman kanngan. Asɔnun’m be nun’n, be kanngan Biblu’n nun Latɛn nun. Sanngɛ, be nga b’a diman suklu’n be timan. ?Ngue yɛ Zoova yó naan sran’m b’a kwla kɛnngɛn i nuan ndɛ’n aniɛn nga be ti’n nun-ɔn?​—Nyanndra Mun 2:1-5.

11. ?Wafa sɛ yɛ Biblu nga Wiklifu yili’n, ɔ yoli sran’m be ye-ɔ?

¹¹ Afuɛ 1382 nun’n, Jɔnun Wiklifu nin sran wie’m be kacili Ɲanmiɛn nuan ndɛ’n Angle’n nun. Wiklifu kleli sran wie’m be like. Be flɛli be kɛ Lolali. Sran sɔ’m be kloli Ɲanmiɛn nuan ndɛ’n i kpa. Be nanti ɔli Angle lɔ klɔ kanngan’m be su. Kɛ be to sran mun’n, be kanngan Biblu’n nun kle be. Kpɛkun, be klɛ Biblu’n nun ndɛ wie mun fluwa su man be. I sɔ’n ti, sran sunman be wa kloli Biblu’n nun kannganlɛ.

12. ?Ngue yɛ be nga be tɔn be wun suɛn kɛ be ti Klistfuɛ’n be kpɛnngbɛn’m be yoli-ɔ?

¹² Be nga be tɔn be wun suɛn kɛ be ti Klistfuɛ’n be kpɛnngbɛn’m b’a kloman Biblu nga Wiklifu yili’n. Be kpɔli Wiklifu nin Lolali mun. Be kleli be yalɛ. Kpɛkun, be wɔli be Biblu’m be nun. Wiklifu wuli. Sanngɛ, b’a yacimɛn i kpɔlɛ. Be waan like ng’ɔ kle’n, ɔ nin nga be kle i asɔnun’n  nun’n, ɔ timan kun. I sɔ’n ti, be ko tuli i owie mun, be wɔli nun. Kpɛkun, be fɛli i nzuɛn’n be guɛli i nzue ba kun nun. Ɔ nin i sɔ ngba’n, sran kpanngban be kunndɛli kɛ bé kánngan Ɲanmiɛn Ndɛ’n nun naan bé wún i wlɛ. Be kwlá seman be kɛ nán be yo sɔ. Kɛ ɔ́ kɔ́ i ɲrun’n, Abloki lɔ nin nvle wie’m be nun’n, sran wie’m be wa kacili Biblu’n i nun ndɛ’n aniɛn kpanngban nun. Yɛ be yili Biblu aniɛn sɔ’m be nun naan sran kpanngban be kanngan be nun.

13. (a) ?Kɛ e bu Biblu nga sran’m be yili be’n be akunndan’n, ngue yɛ e wun i wlɛ-ɔ? (b) ?Ngue yɛ e lafi su kpa-ɔ?

¹³ Kɛ sran’m bé káci Ɲanmiɛn i nuan ndɛ’n aniɛn’m be nun’n, nán Ɲanmiɛn yɛ ɔ kleli be ndɛ nga be klɛli’n niɔn. I wie yɛle Biblu Sɛptanti, nin Biblu nga Wiklifu yili’n, nin Angle Biblu’n (King James Version), ɔ nin Biblu onga mun. Sanngɛ, kɛ e bu junman dan nga sran sɔ’m be dili’n i akunndan’n, e wun kɛ Ɲanmiɛn yia ndɛ ng’ɔ kannin’n i nuan. Yɛle kɛ i nuan ndɛ’n kaciman, ɔ tran lɛ tititi. I sɔ’n ti, e lafi su kpa kɛ ndɛ kwlaa nga Ɲanmiɛn kannin be’n, ɔ́ yía be nuan wie.​—Zozie 23:14.

14. ?Biblu’n i su ndɛ nga e si i’n ti’n, ngue yɛ e kunndɛ kɛ é yó-ɔ?

¹⁴ Zoova yoli maan i nuan ndɛ’n kali lɛ tititi. Kɛ e wun i sɔ’n, e lafi i su. Yɛ e kunndɛ kɛ é fá e wun mɛ́ntɛn i kpa. * (An nian nzɔliɛ’n i su ndɛ’n.) Zoova fɛli i ndɛ’n mannin sran mun. Kpɛkun, ɔ tali nda kɛ ɔ́ yó maan i ndɛ’n ká lɛ tititi. ?Ngue ti yɛ ɔ yoli i kwlaa sɔ’n niɔn? Yɛle kɛ, ɔ klo e. Yɛ ɔ kunndɛ kɛ ɔ́ klé e like naan e liɛ yo ye. (An kanngan Ezai 48:17, 18 nun.) Kɛ e bu i sɔ’n i akunndan’n, e klo Ɲanmiɛn. Yɛ e kunndɛ kɛ é nánti i mmla’m be su.​—1 Zan 4:19; 5:3.

15. ?Kosan benin mun yɛ é wá tɛ́ be su like suanlɛ ng’ɔ́ bá lɛ’n nun-ɔn?

¹⁵ E klo Ɲanmiɛn Ndɛ’n, yɛ e kunndɛ kɛ ɔ yo e ye. ?Kɛ é kánngan nun’n, ngue yɛ é yó naan y’a ɲan su ye-ɔ? ?Kɛ é bó jasin fɛ’n, ngue yɛ é yó naan sran’m b’a klo i nun kannganlɛ wie-ɔ? ? Kɛ é klé like asɔnun nun’n, wafa sɛ yɛ e kwla kle kɛ ndɛ nga e kan’n, ɔ taka Ɲanmiɛn Ndɛ’n su-ɔ? É wá tɛ́ kosan sɔ’m be su like suanlɛ ng’ɔ́ bá lɛ’n nun.