1-2. ?Sunnzun ase benin yɛ ɔ kwla uka e naan y’a wun ndɛ ng’ɔ o 1 Piɛli 2:21 nun’n, i wlɛ-ɔ?

WIENUN-ƆN, amun nin sran wie’m be su kɔ lika kpɛkun amun sin aawlɛ flɛnnɛn kun nun. Yɛ sran kun m’ɔ si lika sɔ’n nun kpa’n, ɔ dun mmua amun ɲrun. Kpɛkun amun ju lika kun, amun wunmɛn i kun. Sanngɛ kɛ mɔ amun wun i ja osu’n aunɲan’n nun’n ti’n, amun klun titiman amun. Ɔ maan amun niɛn i ja osu sɔ’n su yɛ amun kɔ-ɔ.

² I wafa kunngba’n, sɛ é kwlá sé’n e mɔ e ti Klisifuɛ’n e su nanti aawlɛ flɛnnɛn wie nun. Aawlɛ flɛnnɛn sɔ’n yɛle mɛn tɛ nga. Sanngɛ Zoova mannin e e ɲrun dinfuɛ kun. E ɲrun dinfuɛ sɔ’n yɛle i Wa Zezi Klisi. Ɔ kleli e atin naan y’a kwla nian su y’a nanti sɛsɛsɛ. (1 Piɛ. 2:21) Be nga be suan Biblu’n su like’n, be fluwa kun seli kɛ Piɛli fali Zezi sunnzunnin be nga be kle sran’m be atin’n. Sɛ sran sɔ’m be nin sran wie’m be su kɔ lika’n, ɔ ju wie’n be ja osu’n su yɛ sran’m be nian be su be su-ɔ. I wafa kunngba’n, sɛ é kwlá sé’n Zezi yacili i ja osu lɛ mɔ e kwla nian su e nanti-ɔ. Siɛn’n, maan e tɛ kosan nsan nga’m be su: ?Kɛ be se kɛ e nanti atin nga Zezi kleli e’n su’n, i bo’n yɛle benin? ?Ngue ti yɛ ɔ fata kɛ e nanti su-ɔ? ?Yɛ wafa sɛ yɛ e kwla nanti su-ɔ?

3. ?Kɛ be se kɛ e fa atin nga sran kun kle e’n su’n, i bo’n yɛle benin?

³ ?Kɛ be se kɛ e fa atin nga sran kun kle e’n su’n, i bo’n yɛle benin? Biblu’n nun’n kɛ be se kɛ sran kun w’a fa atin kun’n, yɛle kɛ w’a fa ajalɛ kun. (Nya. 3:23; 4:26) Ɔ maan kɛ be se kɛ e fa atin nga sran kun kle e’n su’n, yɛle kɛ e fɛ i ajalɛ’n su.

4. ?Kɛ be se kɛ e nanti atin nga Zezi kleli e’n su’n, i bo’n yɛle benin?

 ⁴ ?Kɛ be se kɛ e nanti atin nga Zezi kleli e su’n, i bo’n yɛle benin? I bo’n yɛle kɛ e nanti ajalɛ nga Zezi kleli e’n su. Kɛ nga Biblu’n nun ndɛ mma nga like suanlɛ nga taka su’n fa kan’n sa’n, akoto Piɛli seli kɛ, kɛ bé klé Zezi i ɲrɛnnɛn’n ɔ trɛli i awlɛn. I lɛ nun’n, ɔ kleli e ajalɛ kpa. Sanngɛ Zezi yoli ninnge uflɛ wie mɔ e kwla nian su e nanti-ɔ. (1 Piɛ. 2:18-25) I kpa bɔbɔ’n, ninnge kwlaa nga Zezi yoli be’n, ɔ nin ndɛ kwlaa ng’ɔ kannin’n, be ti ajalɛ m’ɔ kleli e-ɔ.

5. ?Ngue ti yɛ e kwla se kɛ klɔ sran mɔ fɔ o be nun’n, be kwla nanti Zezi i ajalɛ’n su-ɔ?

⁵ ?Klɔ sran mɔ fɔ o be nun’n, be kwla nanti Zezi i ajalɛ’n su sakpa? Ɛɛn, be kwla yo sɔ. I yo, e kwlá nantiman Zezi i ajalɛ’n su sɛsɛsɛ e guɛmɛn i ti nin i bo. Sanngɛ e kwla mian e ɲin e yo e liɛ nga e kwla yo’n. Sɛ e yo sɔ’n, é klé kɛ e nanti akoto Zan i ndɛ yɛ’n su. Ɔ seli kɛ ‘e nanti titi kɛ nga Zezi fa nantili’n sa.’—1 Zan 2:6.

6-7. ?Ngue ti yɛ e kwla se kɛ sɛ e nanti atin nga Zezi kleli e’n su’n, e nin Zoova e afiɛn mántan kpa-ɔ?

⁶ Sɛ e nanti atin nga Zezi kleli e’n su’n, e nin Zoova e afiɛn mántan kpa. ?Ngue ti yɛ e se sɔ-ɔ? Like nga ti yɛ e se sɔ’n, i klikli’n yɛle kɛ Zezi kleli e wafa nga e kwla nanti naan Ɲanmiɛn i klun w’a jɔ e wun’n. (Zan 8:29) Ɔ maan sɛ e niɛn i ajalɛ’n su’n, Zoova klun jɔ́ e wun. Kpɛkun e Si m’ɔ o ɲanmiɛn su lɔ’n, ɔ́ fɛ́ i wun mántan e. Afin ɔ fɛ i wun mantan be kwlaa nga be kunndɛ kpa kɛ bé káci i janvuɛ’n.—Zak. 4:8.

⁷ I nɲɔn su’n yɛle kɛ Zezi yoli ninnge mun kɛ i Si sa cɛ. I sɔ’n ti’n, Zezi bɔbɔ seli kɛ: “Sran ng’ɔ wun min’n, nn w’a wun Siɛ’n wie.” (Zan 14:9) Zezi sili sran’m be aunnvuɛ. I wie yɛle kɛ ɔ sili kokowefuɛ kun nin bla kun m’ɔ tɔli tukpacɛ kekle kpa’n, be aunnvuɛ. Asa ekun’n, ɔ fɔnvɔli be nga be sran wuli’n. Maan e nian  Zezi i ajalɛ’n su. Yɛ wafa ng’ɔ nin i wiengu’m be nantili’n, maan e nin e wiengu mun e nanti sɔ wie. Sɛ e yo sɔ’n ɔ ti kɛ Zoova yɛ e su niɛn i ajalɛ’n su sa-ɔ. (Mar. 1:40, 41; 5:25-34; Zan 11:33-35) Kusu sɛ e nian Zoova i ajalɛ’n su’n, e nin i e afiɛn mántan kpa.

8. ?Ngue ti yɛ sɛ e fa atin nga Zezi kleli e’n su’n, e su faman e ɲin e siemɛn i mɛn’n nun ninnge’m be su-ɔ?

⁸ Sɛ e nanti atin nga Zezi kleli e’n su’n, e su faman e ɲin e siemɛn i mɛn’n nun ninnge’m be su. Kɔnguɛ kasiɛn ka naan b’a kun Zezi’n, ɔ seli kɛ: “N kwlali mɛn’n.” (Zan 16:33) Yɛle kɛ w’a buman akunndan nga mɛn’n nunfuɛ’m be bu’n wie. Yɛ w’a fɛmɛn i ɲin w’a siemɛn i ninnge nga be ɲin o be sin’n, be su. Kpɛkun w’a yoman ninnge nga be yo’n wie. Zezi i wla w’a fiman like nga ti yɛ Ɲanmiɛn sunmɛnnin i asiɛ’n su wa’n, i su le. Like sɔ’n yɛle Zoova i dunman’n i sanwun yolɛ. ?Ngue yɛ ndɛ sɔ’n kle e-ɔ? Be diman mɛn’n nun ninnge nga be kwla yo maan e sie e ɲin nɲɔnnɲɔn’n be yalɛ. Sanngɛ kɛ Zezi sa’n, sɛ e yo Zoova i klun sa’n titi’n, ‘é kwlá’ mɛn’n wie.—1 Zan 5:5.

9. ?Ngue yɛ ɔ fata kɛ e yo naan y’a ɲan nguan m’ɔ leman awieliɛ’n niɔn?

⁹ Sɛ e nanti atin nga Zezi kleli e’n su’n, é ɲán nguan m’ɔ leman awieliɛ’n. Cɛn kun’n, gbanflɛn aɲanbeunfuɛ kun usali Zezi like ng’ɔ fata kɛ ɔ yo naan w’a ɲan nguan m’ɔ leman awieliɛ’n. Zezi tɛli i su kɛ: “Su min su.” (Mat. 19:16-21) Blɛ uflɛ nun liɛ’n, Zezi seli Zifu nga be lafiman su kɛ i yɛ ɔ ti Klisi’n be kɛ: ‘Min bua’m be su min su. N man be nguan m’ɔ leman awieliɛ’n.’ (Zan 10:24-29) Cɛn kun liɛ’n, Nikodɛmun m’ɔ ti Zifu’m be jɔlɛ difuɛ dan kun’n, ɔ kunndɛli kɛ Zezi yiyi like ng’ɔ kle’n i nun kpa kle i. Kɛ ɔ yoli sɔ’n, Zezi seli i kɛ be nga be ‘kle kɛ be lafi i bɔbɔ Zezi su’n, bé ɲán nguan m’ɔ leman awieliɛ’n.’ (Zan 3:16) Wafa nga e kwla kle kɛ e lafi Zezi su’n, yɛle kɛ e nanti ndɛ ng’ɔ kannin’n su yɛ e niɛn i ajalɛ’n su. Sɛ e yo sɔ’n, é ɲán nguan m’ɔ leman awieliɛ’n.—Mat. 7:14.

10. ?Ngue yɛ ɔ fata kɛ e yo naan y’a si Zezi kpa-ɔ? (Zan 17:3)

¹⁰ Sɛ e waan é nánti atin nga Zezi kleli e’n su sɛsɛsɛ’n, ɔ fata kɛ e si i kpa. (An kanngan Zan 17:3 nun.) Sɛ e waan é sí i kusu’n, ɔ fata kɛ e suɛn i su like titi. Yɛle kɛ e suɛn i nzuɛn’n, nin akunndan ng’ɔ bu i ninnge wie’m be su’n, ɔ nin i mmla’m be su like. I sɔ yolɛ’n kusu fa blɛ. I sɔ’n ti’n kannzɛ e su Zoova w’a cɛ bɔbɔ’n, sanngɛ maan e suan Zoova nin i Wa’n be su like titi.

11. ?Zezi i su ndɛ benin yɛ Matie nin Marki nin Liki ɔ nin Zan be kannin-ɔn?

¹¹ Kɛ ɔ ko yo naan y’a si Zezi kpa’n, Zoova yoli maan Matie nin Marki nin Liki ɔ nin Zan be klɛli i su ndɛ. Be kannin ninnge nga Zezi yoli be’n ɔ nin jasin fɛ m’ɔ boli’n, be ndɛ.  Kpɛkun be kannin wafa nga blɛ wie nun’n, Zezi i wun yoli i’n i ndɛ wie. Fluwa nga be klɛli’n be kwla uka e naan y’a bu ajalɛ nga Zezi kleli e’n, i su akunndan. (Ebr. 12:3) Sɛ e suan fluwa sɔ’m be nun like’n, é sí Zezi kpa trá laa’n. Ɔ maan é kwlá nánti atin ng’ɔ kleli e’n su sɛsɛsɛ.

12. ?Sɛ e kunndɛ kɛ é ɲán Zezi i su ndɛ nga Matie nin Marki nin Liki ɔ nin Zan be klɛli’n i su ye’n, ngue yɛ ɔ fata kɛ e yo-ɔ?

¹² Sɛ e kunndɛ kɛ é ɲán Zezi i su ndɛ nga Matie nin Marki nin Liki ɔ nin Zan be klɛli’n i su ye’n, ɔ fataman kɛ e kanngan be nun sa ngbɛn. Ɔ fata kɛ e bo e ɲin ase e suan be nun like kpa yɛ e bu su akunndan kpa. (An nian Zozie 1:8 nun.) Maan e kan ninnge nɲɔn mɔ be kwla uka e naan y’a bu fluwa nnan sɔ’m be su akunndan kpa naan y’a nanti be nun ndɛ’n su’n, be ndɛ.

13. ?Ngue yɛ e kwla yo naan sɛ e kanngan Zezi i su ndɛ kun nun’n, y’a wun i wlɛ kpa-ɔ?

¹³ Like klikli’n: Maan e yo kɛ kɛ sa sɔ’n jú’n, nn e o lɛ sa. Kɛ é kánngan Zezi i su ndɛ kun nun’n, maan e yo kɛ e wun ninnge mun, e ti be ngan yɛ e ti be nvan sa. Kpɛkun wafa nga sran’m be wun yo be’n, maan e wun yo e sɔ wie. Kɛ ɔ ko yo naan y’a kwla yo sɔ’n, maan e kunndɛ sa sɔ’n i su like e fluwa’m be nun. Asa’n maan e bu sa nga be juli ka naan sa sɔ’n w’a ju’n, ɔ nin sa nga be juli kasiɛn’n be akunndan wie. Kpɛkun maan e kunndɛ lika nga sa sɔ’n juli nin sran nga be o lika sɔ’n nun lɔ’n be su like e fluwa’m be nun. Sɛ e su kanngan fluwa nnan nga be kan Zezi i ndɛ’n be nun kun nun’n, maan e fa sunnzun fluwa onga’m be nun ndɛ liɛ’n. Afin ɔ ju wie’n, fluwa kun yiyi ndɛ’n nun tra fluwa onga mun.

14-15. ?Sɛ e kanngan Zezi i su ndɛ kun nun’n, ngue yɛ e kwla yo naan y’a nanti su-ɔ?

¹⁴ Like nɲɔn su’n: Maan e nanti su. (Zan 13:17) Kɛ e ko kanngan Zezi i su ndɛ kun nun’n, maan e usa e wun kɛ: ‘?Ngue yɛ ndɛ sɔ’n kle min-ɔn? ?Wafa sɛ yɛ n kwla fa uka sran uflɛ-ɔ?’ Maan e bu sran nga e kwla fa ukɛ i’n i akunndan. Kpɛkun kɛ é wá kó wún sran’n i wun’n, maan e kan ndɛ’n amanniɛn su.

 ¹⁵ Siɛn’n, maan e kan wafa nga e kwla nanti ajalɛ nɲɔn sɔ’m be su’n, i ndɛ. I sɔ yolɛ nun’n, é wá kán angbeti bla nga Zezi wunnin i Ɲanmiɛn i Sua’n nun lɔ’n i ndɛ.

16. ?Sa benin yɛ Marki 12:41 kɛn i ndɛ-ɔ?

¹⁶ Maan e yo kɛ kɛ sa sɔ’n jú’n, nn e o lɛ sa. (An kanngan Marki 12:41 nun.) Maan e fa e ɲin e sie i sa kun m’ɔ juli afuɛ 33 Nizan i le 11 su’n i su. Kɛ sa sɔ’n juli’n w’a diman lemɔcuɛ bɔbɔ yɛ Zezi wuli-ɔ. Zezi fali blɛ kaka kleli sran’m be like Ɲanmiɛn i Sua’n nun lɔ. Sanngɛ Zifu’m be Ɲanmiɛn sulɛ wafa’m be su kpɛnngbɛn’m b’a yacimɛn i nin ndɛnngan. Be nun wie’m be seli i kɛ ɔ leman atin yoman ninnge ng’ɔ yo be mun. Wie mun ekun be usɛli i kosan kekleekle wie mun naan bé fá sɛ́ i nían. (Mar. 11:27-33; 12:13-34) Siɛn’n, Zezi w’a ɔ Ɲanmiɛn i Sua’n i bue uflɛ su. Atrɛkpa’n, Ɲanmiɛn i Sua’n i lika nga be flɛ i kɛ Bla’m be lika’n i nun yɛ ɔ ɔli-ɔ. Ɔ maan ɔ kwla wun Ɲanmiɛn i Sua’n nun sika guawlɛ mun. Ɔ trannin ase yɛ ɔ fɛli i ɲin sieli i be nga be gua be nun sika’n be su. Ɔ wunnin i kɛ aɲanbeunfuɛ kpanngban be fa sika kaka be gua be nun. Atrɛkpa’n, ɔ o sika guawlɛ’m be wun koko lɛ. Ɔ maan kɛ sran’m bé gúa be nun sika’n, ɔ ti i ngan.

17. ?Ngue yɛ angbeti bla yalɛfuɛ nga Marki 12:42 kɛn i ndɛ’n yoli-ɔ?

¹⁷ An kanngan Marki 12:42 nun. Kɛ i sin lali nun kan’n, Zezi wunnin bla kun. Ɔ ti angbeti yɛ ɔ ti yalɛfuɛ. (Lik. 21:2) Lika’n ti kekle kpa bla sɔ’n i su. Afin ɔ leman sika naan w’a fa to ninnge nga i sa mian be wun’n. Ɔ nin i sɔ ngba’n, bla’n sannin blɛlɛlɛ ɔ ko guali sika guawlɛ kun nun jɛtɛ mma kanngan nɲɔn. Atrɛkpa’n, kɛ sika mma’m bé tɔ́ sika guawlɛ’n nun’n, b’a timɛn be ngan bɔbɔ. Sanngɛ Zezi liɛ’n, ɔ si kɛ w’a gua nun like. Ɔ guali nun lɛpta mma nɲɔn. Blɛ sɔ’n nun’n sika nga be di su’n, be nun kaanfuɛ’n yɛ ɔ o lɛ-ɔ. Be kwlá fɛmɛn i sɔ sika’n be toman ndrofia ba kunngba bɔbɔ. Kusu nn anunman nga be yo be atɛ’n, be nun ng’ɔ leman gua’n yɛle anunman sɔ’n.

18. ?Kɛ nga Marki 12:43, 44 be fa kan’n sa’n, angbeti bla’n i sika ng’ɔ mannin’n i su ndɛ benin yɛ Zezi kannin-ɔn?

¹⁸ An kanngan Marki 12:43, 44 nun. Like nga angbeti bla’n yoli i lɛ’n, ɔ yoli Zezi i fɛ dan. I sɔ’n ti’n, ɔ flɛli i sɔnnzɔnfuɛ mun kpɛkun ɔ seli be kɛ be nian angbeti bla’n. I sin’n ɔ seli be kɛ: ‘Angbeti bla yalɛfuɛ nga i liɛ’n ng’ɔ mannin’n, ɔ tra be kwlaa nga be fali sika guɛli i sika guawlɛ’m be nun’n, [i li aɲanbeunfuɛ mun] be liɛ’n. Afin sika nga be miɛnmɛn i wun’n, yɛ be kwlaa be fa mannin-ɔn. Sanngɛ bla’n i liɛ’n, kannzɛ ɔ ti yalɛfuɛ’n, like kwlaa ng’ɔ wo i sa nun’n, m’ɔ́ fá níɛn i bɔbɔ i wun lika’n, yɛ ɔ fa mannin-ɔn.” Cɛn sɔ’n nun’n, kɛ bla’n fali sika kwlaa ng’ɔ o i sa nun mannin’n, ɔ kleli kɛ ɔ lafi su kɛ Zoova níɛn i lika.—Jue. 26:3.

19. ?Ngue yɛ angbeti bla’n i su ndɛ nga Zezi kannin’n ɔ kle e-ɔ?

¹⁹ Maan e nanti ndɛ sɔ’n su. Maan e tinuntinun e usa e wun kɛ: ‘?Ngue yɛ angbeti bla’n i su ndɛ nga Zezi kannin’n ɔ kle min-ɔn?’ Maan e bu angbeti bla sɔ’n i su akunndan kan e nian. E si kɛ sɛ ɔ ti kɛ i sa nun yo fɛ sa’n, nn sika ng’ɔ́ fá mán Zoova’n ɔ́ trá ngalɛ’n. Sanngɛ kɛ mɔ i sa nun yoman fɛ’n ti’n, i liɛ kan ng’ɔ le i’n yɛ ɔ fa mannin-ɔn. Zezi si kɛ kannzɛ like nga bla’n mannin’n ti kaan sɛ’n, sanngɛ Zoova bu i like dan. Ndɛ sɔ’n kle e like cinnjin kpa kun. Yɛle kɛ sɛ e tu e klun e su Zoova’n, i klun jɔ́ e wun. (Mat. 22:37; Kol. 3:23) I wie yɛle kɛ maan e mian e ɲin e wɔ aɲia’m be kwlaa be bo yɛ e tu e klun e bo jasin fɛ’n.

20. ?Wafa sɛ yɛ e kwla nanti angbeti bla’n i su ndɛ’n su-ɔ? An fa sa kun be yiyi nun.

 ²⁰ ?Wafa sɛ yɛ e kwla nanti angbeti bla’n i su ndɛ’n su-ɔ? Maan e bu aniaan kun mɔ ndɛ sɔ’n kwla wlɛ i fanngan’n, i akunndan. Ɔ kwla yo aniaan bla oke kun mɔ jasin fɛ m’ɔ kwlá bomɛn i kpa kun ti’n, ɔ bu i kɛ like ng’ɔ yo man Zoova’n ɔ leman ɲrun’n. Asa’n, ɔ kwla yo aniaan bian kun mɔ tukpacɛ tɛ wie ti’n, ɔ kwlá kɔman aɲia’m be bo kɛ laa’n sa kun’n. Maan e kan ndɛ wie m’ɔ kwla “wla sran fanngan’n” e kle aniaan sɔ mun. (Efɛ. 4:29) I lɛ nun’n e kwla kan like nga angbeti bla’n i su ndɛ’n kle e’n i ndɛ e kle be. Sɛ e yo sɔ’n, bé wún i wlɛ kɛ, kɛ e tu e klun e yo e liɛ nga e kwlɛ i yo’n, Zoova i klun jɔ su. (Nya. 15:23; 1 Tes. 5:11) Kɛ aniaan’m be tu be klun be su Zoova mɔ e yo be mo’n, e kle kɛ e nanti atin nga Zezi kleli e’n su.

21. ?Ngue yɛ w’a fua kpa kɛ á yó-ɔ?

²¹ Nanwlɛ, kɛ be klɛli Zezi i su ndɛ Biblu’n nun’n, i sɔ’n yo e fɛ dan. Afin ɔ kwla uka e naan y’a nanti atin nga Zezi kleli e’n su sɛsɛsɛ. I sɔ’n ti’n, kɛ e ngunmin é súan like’n annzɛ kɛ é sú Ɲanmiɛn awlo lɔ’n, maan e suan Zezi i su like. Nán e wla fi su kɛ sɛ e kunndɛ kɛ é ɲán like nga e suan’n i su ye’n, ɔ fata kɛ e yo kɛ kɛ sa sɔ’n jú’n, nn e o lɛ sa. Kpɛkun maan e nanti su. Like suanlɛ nga nun’n, e wunnin i kɛ kɛ be se kɛ e nanti atin nga Zezi kleli e’n su’n yɛle kɛ e yo like nga Zezi yoli’n wie. Sanngɛ nɛ́n i ngba-ɔ. Ɔ fata kɛ e tie ndɛ ng’ɔ kannin’n wie. Like suanlɛ nga i sin liɛ nun’n, é wá fá e ɲin é síe i ndɛ nga Zezi kannin ka naan w’a wu’n i su.