Kɛ afuɛ 1920 sinnin’n, yɛ min si nin min nin be sili ndɛ nanwlɛ’n niɔn. Be sili ndɛ nanwlɛ’n ka naan b’a ja. Be wuli min afuɛ 1939 nun. Blɛ sɔ’n nun’n, nn min si nin min nin be tran Angle lɔ. Min kaan nun’n, e nin be e kɔ aɲia’m be bo. I sin’n, n klɛli min dunman naan ń dí Ɲanmiɛn junman dilɛ suklu’n wie. Min wla te kpɛn kpɛ klikli nga n dili junman suklu sɔ’n i bo’n, i su. Kɛ mɔ n ti kaan ti’n n fuli like kun su naan m’an kwla wun sran mun. Blɛ sɔ’n nun’n, nn n le afuɛ nsiɛn. Kɛ n niannin kpɛnngbɛn nga be titilɛ’n, srɛ kunnin min.

Kɛ é kɔ́ jasin fɛ bolɛ’n, min baba klɛ ndɛ ng’ɔ fata kɛ n kan’n fluwa kun su fa man min. Kpɛ klikli nga min ngunmin ń bó jasin fɛ’n klé sran kun’n, nn n le afuɛ mɔcuɛ. Kɛ n boboli anuan’n mɔ sran’n fiteli’n, n fali fluwa ng’ɔ o min sa nun’n n mɛnnin i kɛ ɔ kanngan nun. Kɛ ɔ wieli nun kanngan’n ɔ seli kɛ n fa e fluwa nga be flɛ i kɛ “Que Dieu soit reconnu pour vrai” kun n mɛn i. Nanwlɛ i sɔ’n yoli min fɛ dan. N wanndili ko kan kleli min baba. Jasin fɛ bolɛ’n nin aɲia’m be bo kɔlɛ’n ti’n, n dili aklunjuɛ. I sɔ’n ti’n, n kunndɛli kɛ ń dí Zoova i junman’n blɛ kwlaa nun.

Kɛ n baba klɛli min dunman naan be fa fluwa Sasafuɛ Tranwlɛ’n be blɛ min titi’n, i lɛ nun yɛ n ma kloli ndɛ nanwlɛ’n i kpa-ɔ. Kɛ fluwa sɔ’m be ba cɛ’n, n su kanngan be nun. I sɔ’n ti’n, n ma lafili Zoova su kpa yɛ n fali min wun n mɛnnin i.

Afuɛ 1950 nun’n, e trannin aɲia dan kun bo Niyɔki lɔ. Be flɛli aɲia sɔ’n kɛ “L’accroissement de la théocratie.” Ndɛ nga Wue cɛn aɲia liɛ’n taka su’n yɛle “Journée des missionnaires.” Cɛn sɔ’n nun’n aniaan bian Kari Baabɛɛ mɔ i sin’n ɔ yoli e anuannzɛ’n i ɲrun dinfuɛ’m be nun kun’n, ɔ ijɔli nzra nun. Nzra nun ijɔlɛ sɔ’n ti be nga be su wa yo be batɛmun’n be liɛ. Kɛ ɔ usali kosan nɲɔn  ng’ɔ fata kɛ be fa usa be nga be su wa yo be batɛmun’n, n jasoli kpɛkun n tɛli su kɛ “Ɛɛn.” Blɛ sɔ’n nun’n, nn n le afuɛ 11. Sanngɛ n wunnin i wlɛ kɛ n su wa fa ajalɛ cinnjin kpa kun. Nzue’n i nun jralɛ kunnin min srɛ. Afin n siman nzue wuɛ. Min baba i sinma yasua’n ko sunmannin min yɛ ɔ seli min kɛ nán srɛ kun. Be yoli min batɛmun ndɛndɛ ti’n, min ja’n w’a kanman lika nga be yo batɛmun lɛ’n i bo lɔ’n bɔbɔ. Aniaan’m be tratrali min nun. Kun yoli min batɛmun yɛ kun kusu fali min fiteli. Kɛ ɔ fɛ i lɛ’n, Zoova w’a yaciman min ɲrun atin bolɛ le.

Kɛ n wieli suklu’n i di’n, n kunndɛli kɛ ń káci atin bofuɛ. Sanngɛ min like klefuɛ’m be seli min kɛ n wɔ inivɛsite. N fali be ndɛ’n su kpɛkun n ɔli inivɛsite. Sanngɛ w’a cɛman, n sieli i nzɔliɛ kɛ sɛ min waan ń sú Zoova kpa naan n kunngba’n min waan ń fá min ɲin ń síe i suklu’n su kpa’n, ɔ su kwlá yoman ye. Ɔ maan n fali ajalɛ kɛ ń yáci suklu’n i dilɛ. N srɛli Zoova n kannin ajalɛ nga min waan ń fá’n i ndɛ n kleli i. Kpɛkun n klɛli min like klefuɛ’m be fluwa kɛ sɛ afuɛ nga n boli i bo’n wie’n, ń jrán suklu’n. N fali min wla’n kwlaa n guɛli i Zoova su. Ɔ maan n ka lɛ n boli atin bolɛ junman’n i dilɛ bo.

Afuɛ 1957 Zuie anglo nun yɛ n boli Ɲanmiɛn i junman’n i dilɛ bo blɛ kwlaa nun-ɔn. Be seli min kɛ n wɔ klɔ nga be flɛ i kɛ Wɛlingboro’n su lɔ. N seli aniaan nga be o Betɛli ng’ɔ o Lɔndru lɔ’n be kɛ be kle min aniaan bian kun mɔ i sa w’a tɔ atin bolɛ junman nun mɔ e nin i e kwla di junman likawlɛ’n. Aniaan bian Bɛɛti Vase kleli min like kaka. Ɔ boli jasin fɛ’n i juejue su yɛ ɔ ukali min naan m’an kwla siesie blɛ nga n fa bo jasin fɛ’n i kpa. Asɔnun bo’n nga e o nun’n, i nun sran’m b’a sɔnman. Aniaan bla kpɛnngbɛn nsiɛn nin aniaan bian Bɛɛti Vase yɛ min. Kɛ mɔ y’a sɔnman ti’n, aɲia’m be kwlaa be bo’n n di junman. Ɔ maan n siesie min wun kpa. I sɔ’n ti’n, n ma lafili Zoova su kpa. Asa ekun’n, kosan’m be su tɛlɛ’n ti’n n kwla yili i nglo kɛ n lafi i su.

Kɛ mɔ min waan n diman sonja ti’n, be wlali min bisua. Sanngɛ m’an cɛman lɔ. Kɛ n fin bisua lɔ n fiteli’n yɛ n sili Baabara-ɔ. Ɔ ti Ngunmin atin bofuɛ. E jali afuɛ 1959 nun yɛ e seli e wun kɛ lika kwlaa nga be waan e wɔ lɛ’n, é kɔ́. I klikli nun’n, e ɔli Lankasii lɔ. Klɔ sɔ’n wo Angle i nglo lɔ lika’n nun. I sin’n, afuɛ 1961 Zanvie anglo nun’n be seli min kɛ n ko di Asɔnun kpɛnngbɛn nin asɔnunfuɛ’m be lika nianfuɛ’m be suklu anglo kun Betɛli ng’ɔ o Lɔndru lɔ’n i nun. Kɛ n wieli suklu sɔ’n i di’n, be sieli min akpasua sunianfuɛ. I sɔ’n boli min nuan dan. Be seli min kɛ n wɔ Bɛɛmingamun klɔ’n su lɔ naan aniaan bian kun m’ɔ ti akpasua sunianfuɛ m’ɔ si i junman’n i di kpa’n ɔ kle min junman sɔ’n i dilɛ lemɔcuɛ nɲɔn. Ɔ maan be mannin Baabara i atin kɛ ɔ to min lɔ. I sin’n be seli e kɛ e ko di akpasua sunianlɛ junman’n Lankasii nin Sesii klɔ’n be su lɔ.

Afuɛ 1962 Utu anglo nun’n, e fali blɛ kan e loli wunmiɛn. Blɛ sɔ’n nun’n, Betɛli’n klɛli e fluwa. Kɛ e tikeli anvelɔpu su’n, e wunnin fluwa nga be nga be waan bé kó dí Galaadi suklu’n be klɛklɛ su’n, lɛtri’n i sin. Kɛ e nin Baabara e srɛli Zoova’n e klɛklɛli fluwa’n su yɛ e fa ɔli-ɔ. Afin be waan e klɛklɛ  su ndɛndɛ naan e fa blɛ be. Kɛ ɔ dili anglo nsiɛn’n, e ɔli Galaadi suklu’n i dilɛ Bluklinin m’ɔ o Niyɔki lɔ’n i su lɔ. E dili suklu sɔ’n anglo blu.

Galaadi suklu’n i bo’n, e suannin Ɲanmiɛn Ndɛ’n nin anuannzɛ’n ɔ nin e niaan nga be o mɛn wunmuan nun’n be su like kpanngban. Blɛ sɔ’n nun’n, nn n le afuɛ 24 yɛ min yi le afuɛ 23. Ɔ maan aniaan nga e nin be e dili suklu’n be kleli e like kpanngban. Cɛn kwlakwla’n e nin aniaan bian Flɛdi Rɛski m’ɔ ti e like klefuɛ’m be nun kun’n, e dili junman. Kɛ aniaan bian sɔ’n klé e like’n, ɔ tinnin su kpa kɛ sɛ e waan é mán afɔtuɛ wie’n ɔ fata kɛ ndɛ kwlaa nga é kán’n ɔ taka Ɲanmiɛn Ndɛ’n su. Kɛ é dí suklu’n aniaan bian wie’m be ba be wa ijɔ nzra nun fa wla e fanngan. Aniaan sɔ’m be nun wie mun yɛle aniaan bian Natan Nɔɔ nin Flederiki Flanzi ɔ nin Kaali Klayinin. Ndɛ nga Aniaan bian Alɛkzandɛɛ Makimilan kannin’n ukali e kpa. Ɔ kannin wafa nga Zoova ukɛli i sufuɛ mun afuɛ 1914 lele m’ɔ́ fá jú afuɛ 1919 nun’n i ndɛ. Blɛ sɔ’n nun’n, sa kekle sunman tɔli be su.

Kɛ ɔ ka kan é wíe suklu’n i di’n, aniaan bian Nɔɔ seli min nin Baabara e kɛ e liɛ’n é kɔ́ Burɔndi. Nvle sɔ’n wo Sran ble mɛn’n nun. Kɛ e tili ndɛ sɔ’n e wanndi e ɔli Betɛli lɔ fluwa siewlɛ’n nun lɔ e ko fali fluwa Annuaire naan é sí jasin bofuɛ nga be o nvle sɔ’n nun’n, be nuan. Sanngɛ y’a wunman like fi fluwa’n nun. I sɔ’n boli e nuan. I sɔ’n kle kɛ e su kɔ lika kun mɔ be nin-a boman jasin fɛ lɔ le’n i nun. Kusu e siman Sran ble mɛn’n i su ndɛ kpanngban. Nanwlɛ e klun titili e. Sanngɛ e srɛli Zoova tankaan kpa. Ɔ maan e wla guali ase.

Lika nga e ɔli lɔ’n, ninnge kwlaa ti uflɛ e ɲrun. Wafa nga lɔ’n fa ti nin-o, nin wafa nga sran’m be yo ninnge mun-o, nin aniɛn nin-o, i kwlaa ti uflɛ. Siɛn’n ɔ fata kɛ e suan Blɔfuɛ kanlɛ yɛ ɔ fata kɛ e kunndɛ sua. Kɛ e juli lɔ’n i cɛn nɲɔn su’n, aniaan bian Ari Aanɔti m’ɔ nin e dili Galaadi suklu’n likawlɛ’n ɔ bali e osu nianlɛ. I liɛ’n laa’n ɔ o Zanbi yɛ be seli i kɛ ɔ sɛ i sin nvle sɔ’n nun lɔ ko di Ngaliɛ difuɛ junman’n ekun. Ɔ ukali e maan e ɲannin sua. Sua sɔ’n yɛ ɔ yoli Ngaliɛ difuɛ’m be sua klikli’n niɔn. Sanngɛ w’a cɛman, awa’n i janunfuɛ mɔ be siman Zoova i Lalofuɛ’m be su ndɛ fi’n be boli e ɲrun tanndanlɛ bo. Blɛ mɔ é wún kpája e junman’n i dilɛ’n nun’n, awa’n i janunfuɛ’m be seli e kɛ e jaso be nvle’n nun. Afin e leman fluwa m’ɔ kle kɛ e le atin e di junman be nvle’n nun-ɔn. Ɔ maan e jasoli lɛ e ɔli nvle uflɛ nun. Be flɛ nvle sɔ’n kɛ Uganda.

 Kɛ mɔ e leman fluwa ng’ɔ kwla man e atin kɛ e wɔ Uganda’n ti’n, srɛ kunnin e. Sanngɛ e lafili Zoova su. Aniaan bian kun m’ɔ fin Kanada m’ɔ ɔli jasin fɛ bolɛ Uganda lɔ’n, ɔ yiyili e su ndɛ’n nun kleli sonja nga be nian sɛ aofuɛ’m be le fluwa’n. Ɔ maan be seli e kɛ e ka be nvle’n nun lele naan e ɲan fluwa ng’ɔ man e atin kɛ e kwla ka nvle’n nun’n. Sa sɔ’n kle kɛ Zoova nin e o nun.

Uganda nin Burɔndilɔ’n timan kun. Afin aniaan’m be bo jasin fɛ’n Uganda lɔ yɛ lɔ jasin bofuɛ’m be ti 28. E jasin bowlɛ nun’n, e wunnin sran kpanngban mɔ be kan Angle-ɔ. Sanngɛ e wunnin i wlɛ kɛ sɛ e waan é úka sran mun naan be wɔ be ɲrun’n, ɔ fata kɛ e suan aniɛn kpanngban nga be o lɔ’n be nun kun. E wa boli jasin fɛ’n i bolɛ bo klɔ nga be flɛ i kɛ Kampala’n su. Aniɛn nga sran sunman be kɛn i lɔ’n yɛle Luganda. Ɔ maan e fali ajalɛ kɛ é súan aniɛn sɔ’n i kanlɛ. E dili afuɛ kpanngban kpa naan y’a si i kan. Aniɛn sɔ’n i kanlɛ’n ukali e naan y’a kwla bo jasin fɛ’n i kpa. Afin e wunnin like nga Biblu’n nun like suanfuɛ’m be sa miɛn i wun kpa’n i wlɛ. Kɛ Biblu’n nun like suanfuɛ’m be wun i kɛ be ndɛ lo e’n, be kan be klun ndɛ be kle e. Asa ekun’n, kɛ be suan like’n wafa nga be wun yo be’n, be kɛn i ndɛ wie.

Kɛ e uka sran mun mɔ be si ndɛ nanwlɛ’n, i sɔ’n yo e fɛ dan. Sanngɛ kɛ be seli e kɛ e ko di akpasua sunianlɛ junman’n yɛ e klun jɔli kpa’n niɔn. Betɛli ng’ɔ o Kenia lɔ’n seli e kɛ e wlanwlan nvle nun naan e kunndɛ lika nga Ngunmin atin bofuɛ’m be kwla bo jasin fɛ’n lɔ’n. Kpɛ sunman’n, be nga be nin-a timan Zoova i Lalofuɛ’m be su ndɛ le’n, be yɛ be sɔli e nun klanman-ɔn. Be yoli maan e wun kpajali e yɛ be tɔnnin aliɛ be mannin e.

Be seli min kɛ n wɔ lika uflɛ. N fuli alie kun nun Kanpala lɛ n ɔli mmeli jranwlɛ m’ɔ o Kenia lɔ klo nga be flɛ i kɛ Mɔnbasa’n su. N dili cɛn ba nɲɔn atin nun ka naan m’an ju lɔ. Kɛ n juli lɛ’n n fali mmeli n ɔli Sesɛli. Nzue bo sin yia lika sɔ’n. I sin’n, afuɛ 1965 nin 1972 be afiɛn nun’n kɛ ń kó nían aniaan nga be o Sesɛli lɔ’n be osu’n e nin Baabara yɛ e kɔ-ɔ. Kɛ ń jú lɔ’n nn atin bofuɛ’m be ti nɲɔn cɛ. Sanngɛ i sin’n be wa sɔnnin lele be kacili asɔnun bo kun. I sin’n n ko niannin aniaan nga be o Eritre nin Etiopi nin Sudan lɔ’n be osu.

Kɛ e sali e sin Uganda lɔ’n, w’a cɛman lika’n w’a sacili. Yɛle kɛ sonja’m be kannin nvle siefuɛ’n i bo kpɛkun be deli lika’n. Kɛ ɔ yoli sɔ’n lika’n wa yoli kekle kpa. Blɛ sɔ’n nun’n, n wunnin like nga ti yɛ Biblu’n se kɛ e ɲin yi mɛn siefuɛ mun’n i wlɛ. (Mar. 12:17) Yɛle kɛ be seli aofuɛ kwlaa nga be o Uganda nvle’n nun’n be kɛ be wɔ polisie’m be lika ng’ɔ o be tranwlɛ’n i wun koko lɛ nun naan be ko klɛ be dunman. I sɔ’n yɛ n ka lɛ n yoli-ɔ. Kɛ ɔ dili le nɲɔn kun’n e waan é kɔ́ Kanpala. Kɛ é kɔ́’n polisie’m be trali min nin Ngaliɛ difuɛ uflɛ kun. Nanwlɛ srɛ kunnin e dan kpa. Afin be waan e bali be nvle’n i bo ndɛ’n tilɛ naan e ko kan kle be nga be sunmannin e’n. Ɔ maan be fali e ɔli polisie’m be lika dan’n nun lɔ. Kɛ e juli lɔ’n, e yiyili nun e kleli be kɛ e ti Ngaliɛ difuɛ. E seli be kɛ e ɔli polisie’m be lika lɔ e ko klɛli e dunman, sanngɛ b’a faman su. I sɔ’n ti’n be fali e ɔli polisie’m be lika ng’ɔ o Ngaliɛ difuɛ’m be sua’n i wun kokolɛ’n i nun. Kɛ e juli lɔ’n polisie ng’ɔ klɛli e dunman’n, ɔ wunnin e wlɛ yɛ ɔ seli polisie nga be trali e’n be kɛ be yaci e nun. Nanwlɛ i sɔ’n yoli e fɛ dan.

Blɛ sɔ’n nun’n, ɔ ju wie’n kɛ é kɔ́ lika’n sonja’m be jran e atin afiɛn. Sanngɛ ng’ɔ kun e srɛ kpa’n yɛle sonja nga b’a nɔn nzan b’a bo mɔ be jran e’n. Blɛ kwlaa sɔ’m be nun’n, e srɛ Zoova. Kɛ e yo sɔ’n e wla gua ase yɛ sonja’m be man e atin kɛ  e sin. Sanngɛ afuɛ 1973 nun’n, be seli aofuɛ kwlaa nga be o Uganda nvle’n nun kɛ be wɔ be klɔ.

I sin’n be seli e kɛ e ko di junman nvle nga be flɛ i kɛ Kɔdivua’n nun lɔ. Nvle sɔ’n wo Sran ble mɛn’n i wia atɔliɛ lɔ lika’n nun. Kɛ e juli nvle sɔ’n nun’n ɔ fata kɛ suan ninnge kwlaa yolɛ. I wie yɛle kɛ ɔ fata kɛ e wun wafa nga sran’m be yo ninnge mun’n i wlɛ. Kpɛkun e suan Blɔfuɛ kanlɛ blɛ kwlaa nun. Asa ekun’n, ɔ fata kɛ e nin Ngaliɛ difuɛ kpanngban mɔ be fin nvle fanunfanun nun’n mɔ be o lɔ’n e suan junman dilɛ likawlɛ wie. I lɛ nun’n e wunnin i kɛ Zoova kleli e atin. Yɛle kɛ be nga be awlɛn ti kpa’n be sɔli ndɛ nanwlɛ’n nun klanman. Kɛ e fali e wla e guɛli i Zoova su’n, e wunnin wafa ng’ɔ boli e ɲrun atin’n.

W’a cɛman dɔɔtrɔ’m be seli kɛ Baabara le Kansɛli. Kɛ ɔ yoli sɔ’n e ɔli Abloki lɔ nvle nga be kwla yo i ayre’n be nun. Sanngɛ afuɛ 1983 nun’n e wunnin i wlɛ kɛ e su kwlá diman junman’n Sran ble mɛn’n nun kun. I sɔ’n boli e sran nɲɔn’n e wla dan.

Kɛ e sali e sin Betɛli ng’ɔ o Lɔndru lɔ’n i nun’n, Baabara i tukpacɛ’n wa yoli i kekle kpa yɛ ɔ wuli-ɔ. Blɛ sɔ’n nun’n, aniaan nga be o Betɛli lɔ’n be suannin min bo kpa. Aniaan bian kun nin i yi be ukali min kpa naan m’an kwla lafi Zoova su. I sin’n n wunnin aniaan bla kun. Ɔ di junman Betɛli lɔ wie. Laa’n ɔ ti Ngunmin atin bofuɛ yɛ ɔ klo Zoova kpa. E nin aniaan bla sɔ m’ɔ suan Anin’n e jali afuɛ 1989 nun yɛ e dili junman Betɛli ng’ɔ o Lɔndru lɔ’n i nun.

Kɛ ɔ fɛ i afuɛ 1995 m’ɔ́ fá jú 2018 nun’n, anuannzɛ’n sunmannin min nvlenvle’m be nun. Ɔ maan n ɔli nvle kɔe 60 be nun. Nvle kwlaa sɔ’m be nun’n, n wunnin wafa nga Zoova yrɛ i sufuɛ’m be su sa fanunfanun nun’n.

Afuɛ 2017 nun’n be seli min kɛ n sa min sin Sran ble’n mɛn’n nun lɔ ekun. E nin Anin e ɔli Burɔndi yɛ e sran nɲɔn’n e wunnin i kɛ sran kpanngban b’a ba Zoova sulɛ. I sɔ’n yoli e fɛ dan. Lika nga afuɛ 1964 nun’n e boli jasin fɛ lɛ’n, be kplannin Betɛli klanman kpa kun lɛ. Andɛ’n jasin bofuɛ nga be o Burɔndi lɔ’n be ti sran 15.500 tra su.

Afuɛ 2018 nun’n, kɛ anuannzɛ’n kleli min nvle ng’ɔ fata kɛ n wɔ be nun’n, min klun jɔli dan kpa. Kɛ n niannin fluwa su’n n wunnin i kɛ Kɔdivua o nvle sɔ’m be nun. Kɛ e juli Abijan m’ɔ ti nvle sɔ’n i klɔ dan’n, ɔ yoli min kɛ m’an sa min sin min awlo sa. Kɛ e juli Betɛli lɔ’n n fali fluwa nga aniaan nga be o Betɛli lɔ’n be nimielo’n wo su’n naan ń sí aniaan nga be tran e wun kokolɛ’n. Kpɛkun n wunnin aniaan bian kun mɔ be flɛ i kɛ Sosu’n i dunman’n fluwa sɔ’n su. Min wla kpɛn su kɛ i nun nga n wo Abijan lɔ’n aniaan sɔ’n dili “Surveillant de ville” junman’n. Kannzu n fɔnnin, nɛ́n i-ɔ. I wa’n niɔn.

Zoova yiali ndɛ ng’ɔ kannin’n i nuan. Sa kekle kwlaa nga be juli min su’n be nun’n, kɛ mɔ n lafili i su’n ti’n, i kusu boli min ɲrun atin. Dɔ nga su’n, n kunndɛ kɛ ń nánti atin m’ɔ leman awieliɛ’n mɔ Mɛn klanman nun lɔ’n ɔ́ wá kpája kpa’n i su tititi.—Nya. 4:18.