1. ?Like kpa benin yɛ Zoova i sufuɛ’m be yo-ɔ?

 BIBLU’N dun mmua seli kɛ Ɲanmiɛn i sufuɛ’m be klun klo su bé dí i junman’n. Kpɛkun i Wa Zezi yɛ ɔ́ wá tínngɛ be-ɔ. (Jue. 110:3) Biblu’n nun ndɛ sɔ’n kpɛn su andɛ. Yɛle kɛ afuɛ nuan kwlakwla’n, Zoova i sufuɛ’m be bo jasin fɛ’n dɔ miliɔn kpanngban. Kusu kɛ bé dí junman sɔ’n be tuaman be kalɛ. Be klun klo su yɛ be di-ɔ. Asa ekun’n, be tu be klun be suan be wiengu Klisifuɛ’m be bo. Asɔnun kpɛnngbɛn nin asɔnunfuɛ’m be ukafuɛ mun kusu be siesie aɲia mun yɛ be ko nian aniaan’m be osu be wla be fanngan. ?Ngue ti yɛ Zoova i sufuɛ’m be yo ninnge kwlaa sɔ mun-ɔn? Klolɛ mɔ be klo Zoova nin be wiengu mun’n i ti yɛ be yo sɔ-ɔ.—Mat. 22:37-39.

2. ?Kɛ nga Rɔmunfuɛ Mun 15:1-3 fa kan’n sa’n, ajalɛ kpa benin yɛ Zezi kleli e-ɔ?

² Sran’m be ninnge’m be yoli Zezi i cinnjin trɛli i bɔbɔ i ninnge liɛ mun. I lɛ nun’n ɔ kleli e ajalɛ kpa. Ɔ fata kɛ e mian e ɲin e niɛn i ajalɛ sɔ’n su. (An kanngan Rɔmunfuɛ Mun 15:1-3 nun.) Sɛ e yo sɔ’n é ɲán su ye kpanngban. Zezi seli kɛ: “Sɛ a cɛ sran like’n, ɔ klun jɔ kpa tra kɛ be cɛ wɔ like’n.”—Yol. 20:35.

3. ?Ngue yɛ é wá kɛ́n i ndɛ like suanlɛ nga nun-ɔn?

³ Like suanlɛ nga nun’n, é wá kán ninnge wie mɔ Zezi yoli be fa ukali sran mun’n ɔ nin wafa nga e kwla niɛn i ajalɛ’n  su’n be ndɛ. Kpɛkun é wá kán like nga e kwla yo naan y’a uka e wiengu’m be kpa ekun’n i ndɛ wie.

4. ?Wafa sɛ yɛ Zezi kleli kɛ sran’m be ndɛ lo i-ɔ?

⁴ Kannzɛ Zezi fɛli’n sanngɛ ɔ ukali sran mun. Cɛn kun’n, sran kpanngban kpa be wa toli Zezi oka kun m’ɔ o Kapɛɛnaɔmun klɔ’n i wun koko lɛ’n i su. Kɛ ɔ́ yó sɔ’n nn Zezi w’a fɛ kpa. Afin ɔ srɛli Ɲanmiɛn kɔnguɛ wunmuan’n nun. Ɔ nin i sɔ ngba’n, kɛ ɔ wunnin be’n be yoli i annvɔ. Afin be nun wie’m be di yalɛ yɛ wie’m be ti tukpacifuɛ. Ɔ maan ɔ yoli be juejue, ɔ kleli be like yɛ ɔ wlali be fanngan.—Lik. 6:12-20.

5. ?Wafa sɛ yɛ awlobo kpɛn’m be kwla nian Zezi i ajalɛ’n su-ɔ?

⁵ ?Wafa sɛ yɛ awlobo kpɛn’m be kwla nian Zezi i ajalɛ’n su-ɔ? Maan e fa sa kun e yiyi nun. Wienun-ɔn, awlobo kpɛn kun w’a fin junman w’a ba awlo yɛ w’a fɛ kɛ akɔ nuan nun kakaa sa. Kusu cɛn sɔ’n nun’n, ɔ fata kɛ ɔ nin i awlobofuɛ’m be su Ɲanmiɛn awlo lɔ. Afɛ’n ti’n, ɔ kunndɛ kɛ ɔ́ síe i cɛn uflɛ. Sanngɛ ɔ srɛ Zoova kɛ ɔ mɛn i wunmiɛn naan ɔ nin i awlobofuɛ’m b’a kwla su i awlo lɔ. Zoova kusu tɛli i srɛlɛ’n su. Ɔ maan ɔ nin i awlobofuɛ’m be kwla suli Ɲanmiɛn awlo lɔ. I lɛ nun’n, siɛ sɔ’n kleli i mma’m be ajalɛ kpa. Yɛle kɛ ɔ fata kɛ be fa Zoova i sulɛ’n be sie i like kwlaa ɲrun.

6. Amun kan sa kun m’ɔ kle kɛ Zezi fɛli i blɛ’n ukali sran mun’n i ndɛ.

⁶ Kannzɛ Zezi i sa miannin’n sanngɛ ɔ ukali sran mun. Cɛn kun’n, be kan kleli Zezi kɛ b’a kun Zan Batɛmun yofuɛ m’ɔ ti i janvuɛ’n. Kɛ ɔ yoli sɔ’n, Zezi i wla boli i wun dan. Biblu’n se kɛ: “Kɛ Zezi tili ndɛ sɔ’n, ɔ tuli i bo lɛ. Ɔ fuli alie kun nun ɔli lika diin kun nun aamiɛn.” (Mat. 14:10-13) Kɛ Zezi kunndɛli kɛ ɔ́ trɛ́n i ngunmin’n, e wun i sɔ liɛ’n i wlɛ. Afin e nun sunman kɛ e sran wie wu’n, like kunngba’n yɛ e kunndɛ kɛ é yó-ɔ. Sanngɛ Zezi liɛ’n w’a kwlá yoman sɔ. Afin sran kpanngban be toli i lɔ. ?Kɛ ɔ wunnin be’n,  ngue yɛ ɔ yoli-ɔ? Ɔ buli sa ng’ɔ o be su’n i akunndan. Ɔ maan “be yoli i annvɔ.” Asa ekun’n, ɔ wunnin i kɛ be mian Ɲanmiɛn wun dan naan ɔ fata kɛ be uka be. I sɔ’n ti’n, “ɔ kleli be like kpanngban.”—Mar. 6:31-34; Lik. 9:10, 11.

7-8. ?Wafa sɛ yɛ asɔnun kpɛnngbɛn’m be nian Zezi i ajalɛ’n su-ɔ?

⁷ ?Wafa sɛ yɛ asɔnun kpɛnngbɛn’m be nian Zezi i ajalɛ’n su-ɔ? Nanwlɛ, asɔnun kpɛnngbɛn’m be yo e ye dan. I sɔ’n ti’n é yó be mo. Junman nga be di’n nɛ́n i ngba yɛ e si nun-ɔn. Ɔ nin i sɔ ngba’n, be tu be klun be uka e. I wie yɛle aniaan nga be o Komite ng’ɔ nin Dɔɔtrɔfuɛ’m be di junman’n i nun’n. Kɛ be ti i kɛ b’a fa aniaan kun b’a ɔ dɔɔtrɔ naan ɔ fata kɛ be ukɛ i i ayre yolɛ nun’n, be ja nun lɛ be kɔ dɔɔtrɔ lɔ be ko suɛn i bo. Wie liɛ bɔbɔ’n kɔnguɛ afiɛn yɛ be flɛ be-ɔ. Sanngɛ kɛ mɔ be niaan’m be ndɛ lo be’n ti’n, be kɔ be ko suan be bo. Kɛ bé yó sɔ kusu’n be awlobofuɛ’m be suan be bo kpa.

⁸ Asa ekun’n, asɔnun kpɛnngbɛn wie’m be uka aniaan nga be kplan Ɲanmiɛn sulɛ sua mun’n. Yɛ wie’m be ko suan aniaan nga sanvuɛsa ɲan be’n be bo. Asa ekun’n, be tu be klun be kle aniaan nga be o be asɔnun’m be nun’n be like kpɛkun be wla be fanngan. É lá aniaan sɔ mun nin be awlobofuɛ’m be ase. Yɛ é srɛ́ Zoova kɛ ɔ yo be liɛ ye. I yo, kɛ sran kwlakwla sa’n ɔ fata kɛ asɔnun kpɛnngbɛn’m be yo ninnge mun i nuan su. Yɛle kɛ ɔ fataman kɛ junman nga be di i asɔnun nun’n ti’n, be ɲin kpa be awlobofuɛ’m be lika nianlɛ’n su.

9. ?Kɛ nga Filipufuɛ Mun 2:4, 5 fa kan’n sa’n, ngue yɛ ɔ fata kɛ Klisifuɛ’m be kwlakwla be yo-ɔ?

⁹ An kanngan Filipufuɛ Mun 2:4, 5 nun. Nán asɔnun kpɛnngbɛn’m be ngunmin yɛ ɔ fata kɛ be nian Zezi i ajalɛ’n su-ɔ. Ɔ fata kɛ e kwlakwla e nian Zezi i ajalɛ’n su. Yɛle kɛ maan e bu e wiengu’m be ninnge liɛ’m be akunndan. Biblu’n waan Zezi “yoli i wun kɛ kanga sa.” (Fp. 2:7) ?Ngue yɛ ndɛ sɔ’n kle e-ɔ? Kanga kwlaa kunndɛ kɛ ɔ́ yó naan i min’n i klun jɔ i wun. I wafa kunngba’n, e mɔ e ti Zoova i kanga’n, e kunndɛ kɛ é dí i junman’n yɛ é úka e niaan’m be kpa naan i klun jɔ e wun. Maan e fa e ɲin e sie i wafa nga e kwla yo sɔ’n i su.

10. ?Kosan benin mun yɛ e kwla fa usa e wun-ɔn?

¹⁰ Maan e bu e ayeliɛ’n i akunndan. I lɛ nun’n, e kwla usa e wun kɛ: ‘?N tu min klun n uka min wiengu mun? ?I wie yɛle kɛ sɛ be se min kɛ n ko nian aniaan bian oke kun i osu annzɛ n ko fa aniaan bla oke kun n bla aɲia’m be bo’n, ń kplín su? ?Sɛ be su kunndɛ sran naan be ko yo aɲia dandan yowlɛ kun i sanwun annzɛ be siesie Ɲanmiɛn Sielɛ Sua kun i ye’n, n sisi min bo naan m’an wɔ?’ Kɛ e klun klo su e fa e blɛ’n nin e wunmiɛn’n nin e sa nun ninnge mun e uka e wiengu mun’n, i sɔ’n yo Zoova i fɛ dan. ?Yɛ sɛ e sie i nzɔliɛ kɛ e kwla uka e niaan’m be kpa ekun’n nin? ?Ngue yɛ e kwla yo-ɔ?

11. ?Sɛ e sisi e bo naan y’a uka e wiengu mun’n, wafa sɛ yɛ Ɲanmiɛn srɛlɛ’n kwla uka e-ɔ?

¹¹ Maan e srɛ Zoova tankaan kpa. Atrɛkpa’n, e sie i nzɔliɛ kɛ e kwla uka aniaan’m be kpa ekun. Sanngɛ e sisi e bo naan y’a yo sɔ. I lɛ nun’n, maan e srɛ Zoova tankaan kpa kɛ ɔ uka e. Kɛ é srɛ́ i’n, maan e di i nanwlɛ kɛ e kunndɛ kɛ é úka aniaan’m be kpa sanngɛ e te sisi e bo. Kpɛkun maan e se i kɛ ɔ uka e naan ‘e niaan’m be ukalɛ’n yo e fɛ, yɛ ɔ man e wunmiɛn naan y’a kwla yo sɔ.’—Fp. 2:13.

12. ?Wafa sɛ yɛ aniaan gbanflɛn’m be kwla uka aniaan mun-ɔn?

¹² Sɛ a ti gbanflɛn naan be yoli ɔ batɛmun’n, srɛ Zoova kɛ ɔ uka wɔ naan aniaan’m be ukalɛ yo wɔ fɛ. Lika wie’m be nun’n, asɔnun kpɛnngbɛn’m be sɔnnin tra asɔnunfuɛ’m be ukafuɛ mun. Yɛ asɔnunfuɛ’m be ukafuɛ sɔ’m be nun sunman be ti kpɛnngbɛn. Kɛ mɔ sran kpanngban be ba Zoova i sulɛ’n ti’n, e mian aniaan gbanflɛn mɔ be kwla uka asɔnun kpɛnngbɛn mun naan b’a nian sran sɔ’m be lika’n be wun. Sɛ a kɔ lika nga be mian sran wun lɔ’n i nun’n, ɔ su yoman ɔ nsisɔ le. Afin Zoova i klun wá jɔ́ ɔ wun, aniaan’m bé bó ɔ dunman kpa, yɛ ɔ bɔbɔ á dí aklunjɔɛ. Afin a tu ɔ klun uka sran mun.

13-14. ?Ngue yɛ e kwla yo fa uka aniaan mun-ɔn? (An nian foto ng’ɔ o fluwa’n i bui’n su’n.)

¹³ Maan e fa e ɲin e sie i aniaan’m be su naan e si like ng’ɔ mian be sa’n. Akoto Pɔlu seli Klisifuɛ nga be tran Zide lɔ’n be kɛ: “Nán an wla fi sa kpa yolɛ’n su. Kpɛkun like nga an le i’n, an man amun wiengu wie. Afin ayeliɛ sɔ mun yɛ Ɲanmiɛn klo be-ɔ. Ɔ ti kɛ tɛ yɛ e su yi e mɛn i sa.” (Ebr. 13:16) Afɔtuɛ sɔ’n ukali be kpa. Afin kɛ be fali lɛtri sɔ’n ko mannin be’n, w’a cɛman sa wie ti’n be yacili be sua’n nin be aata’n nin be osufuɛ nga be timan Klisifuɛ’n be lɛ ‘be wanndi ɔli oka’m be su.’ (Mat. 24:16) Blɛ kekle sɔ’n nun’n, ɔ fata kɛ be suan be wiengu bo. Kɛ mɔ be fali ndɛ nga Pɔlu kan kleli be’n i su ti’n, lika’n w’a yoman kekle dan be su.

 ¹⁴ Nán cɛn ngba yɛ aniaan’m be kan ninnge nga be sa miɛn i wun’n be ndɛ be kle e-ɔ. I wie yɛle kɛ sɛ aniaan bla kun m’ɔ le bian’n ɔ wu’n, i wun m’ɔ kɛli i sin wa’n kwla kunndɛ kɛ be yo ninnge wie mun mɛn i. I wie yɛle kɛ ɔ kwla kunndɛ kɛ be tɔn aliɛ be mɛn i annzɛ be ko fɛ i bla aɲia’m be bo annzɛ kusu be di i awlo nun junman wie mun. Sanngɛ atrɛkpa’n, ɔ su kan kleman e. Afin ɔ kunndɛman kɛ ɔ́ klé e yalɛ. Sanngɛ sɛ e klun klo su e yo ninnge sɔ mun e mɛn i’n, ɔ́ yó i fɛ kpa. Nán maan e se e wun kɛ sɛ e bɔbɔ y’a yoman’n, aniaan uflɛ yó. Asa’n, nán e se e wun kɛ sɛ aniaan’n i sa mian like wie wun’n saan ɔ́ kán klé e. Sanngɛ maan e usa e wun kɛ: ‘?Sɛ min yɛ sa sɔ’n wo min su’n, ngue yɛ ń kúnndɛ kɛ aniaan’m be yo be man min-ɔn?’

15. ?Sɛ e kunndɛ kɛ é úka aniaan mun’n, ngue yɛ ɔ fata kɛ e yo-ɔ?

¹⁵ Nán maan e like yolɛ yo ya. E kwlaa e si aniaan wie mɔ be sisiman be bo naan b’a uka sran mun’n. Kɛ aniaan sɔ’m bé úka be wiengu mun’n, be planman le. E si kɛ blɛ kwlaa nga e sa mian’n bé úka e. Aniaan sɔ’m be wun yo e klanman dan ti’n, e kunndɛ kɛ é yó kɛ be sa. Be flɛ aniaan bian kun kɛ Alanin. Ɔ ti asɔnun kpɛnngbɛn yɛ ɔ le afuɛ 45. Kɛ ɔ buli Zezi i su ndɛ’n i akunndan’n, ɔ seli kɛ: “Kannzɛ Zezi ɲɛnmɛn i ti’n, sanngɛ sran wafawafa kwlaa, i bakan-o, i kpɛnngbɛn-o, be fali be wun be mɛntɛnnin i. Yɛ kɛ be sa mian’n be sisiman be bo naan b’a kan kle i. Be si kɛ ɔ klo be naan be ndɛ lo i. N kunndɛ kpa kɛ ń yó kɛ Zezi sa. Yɛle kɛ blɛ kwlaa nga aniaan’m be sa mian’n, ń tú min klun ń úka be. I liɛ’n, bé sí kɛ be ndɛ lo min kpɛkun bé fá be wun bé mántan min.”

16. ?Wafa sɛ yɛ ndɛ ng’ɔ o Jue Mun 119:59, 60 nun’n kwla uka e naan y’a nian Zezi i ajalɛ’n su-ɔ?

 ¹⁶ Sɛ e kunndɛ kɛ é yó kɛ Zezi sa naan ɔ ju wie’n e fɔn’n, nán e sa sin bubu e. (Zak. 3:2) Kɛ be kle sran kun i like wie yolɛ’n, i bo bolɛ nun’n ɔ kwlá simɛn i yo kɛ sran ng’ɔ kle i like’n sa. Sanngɛ sɛ ɔ fɔn naan ɔ fa tu i wun fɔ naan ɔ niɛn i like klefuɛ’n i liɛ’n su’n, blɛblɛblɛ ɔ́ sí like sɔ’n i yo. I wafa kunngba’n, sɛ e nanti like nga e suɛn i Biblu’n nun’n su’n naan kɛ e fɔn’n e fa tu e wun fɔ’n, é kwlá yó kɛ Zezi sa.—An kanngan Jue Mun 119:59, 60 nun.

17-18. ?Sɛ e yo e wiengu’m be ye kɛ Zezi sa’n, i su ye benin yɛ é ɲɛ́n i-ɔ?

¹⁷ Sɛ e yo e wiengu’m be ye’n e nzuɛn kpa’n kwla sa be. Be flɛ aniaan bian kun m’ɔ ti asɔnun kpɛnngbɛn’n kɛ Timun. Ɔ seli kɛ: “E asɔnun’n nun’n, aniaan gbanflɛn sunman be kacili asɔnunfuɛ’m be ukafuɛ. Be nun wie mun bɔbɔ be te yo gbanflɛn kpa. Like ng’ɔ ukali be’n yɛle kɛ be niannin aniaan nga be tu be klun be uka be wiengu mun’n be ajalɛ kpa’n su. Aniaan gbanflɛn sɔ’m be uka aniaan’m be kpa yɛ be suan asɔnun kpɛnngbɛn’m be bo kpa.”

¹⁸ Mɛn nga nun’n, sran’m be bu be ngunmin be wun akunndan. Sanngɛ Zoova i sufuɛ’m be liɛ’n be timan sɔ kaan sa. Kɛ e bu wafa nga Zezi yoli sran’m be ye’n i akunndan’n, e kunndɛ kɛ é yó kɛ i sa. I yo, e kwlá nianman Zezi i ajalɛ’n su sɛsɛsɛ e guɛmɛn i ti nin i bo. Sanngɛ e kwla mian e ɲin e yo kɛ i sa. (1 Piɛ. 2:21) Kɛ Zezi sa’n, maan e yo e wiengu’m be ye. Sɛ e yo sɔ’n, Zoova i klun jɔ́ e wun, kpɛkun e bɔbɔ é dí aklunjɔɛ.