Afuɛ nga be sinnin yɛ’n be nun’n, nvle kpanngban nun’n gbanflɛn nin talua nga be kun be wun’n be nuan w’a uka su kpa. ?Ngue ti yɛ be yo sɔ-ɔ? ?Ɔ wa’n kusu kwla yo sɔ wie?

Ndɛ nga nun

•  ?Ngue ti yɛ ɔ fata kɛ ba’m be wun kunlɛ ndɛ’n yo siɛ nin niɛn’m be cinnjin-ɔn?

•  ?Sɛ ɔ wa’n kunndɛ kɛ ɔ́ kún i wun’n, á yó sɛ naan w’a wun i wlɛ?

•  ?Sɛ ɔ wa’n kunndɛ kɛ ɔ́ kún i wun’n, ngue yɛ a kwla yo-ɔ?

 Kɛ ɔ fɛ i afuɛ 2009 m’ɔ́ fá jú afuɛ 2019 nun’n, Etazinin lɔ’n suklu ba nga be ti nun sanngan’n, be su wa ukali lɔuun kpa. Blɛ kunngba sɔ’n nun’n, be nga be kunnin be wun’n be wa ukali su wie. a

 Viveki Mɛɛfi m’ɔ ti Etazinin lɔ dɔɔtrɔ nga be yo sran’m be opele’n be su kpɛn’n seli kɛ: “Sa nga be tɔ gbanflɛn nin talua’m be su andɛ’n, be nin-a wunman be wun su le. […] Wafa nga sa sɔ’m be sanngan be ti nun’n ɔ ti tɛ kpa.”

 Ndɛ nga Biblu’n kan’n: “Kɛ be wla bo be wun’n be wunmiɛn’n wie.”—Ɲanndra Mun 17:22.

 Fa ɔ ɲin sie i ninnge nga’m be su.

•   Sa wie mun. ?Koko nun wa’n, sa wie tɔli ɔ wa’n su? Atrɛkpa’n, sran wie’m be kacili be sin sili i, annzɛ ɔ nin i janvuɛ wie’m be afiɛn sacili, annzɛ w’a kwla yoman like wie mɔ i waan ɔ́ yó’n, annzɛ kusu i awlɛn su sran wie wuli. Sɛ ɔ ti sɔ’n, atrɛkpa’n sa sɔ’n kle i yalɛ kpa sanngɛ a siman sɔ.

•   I ayeliɛ’n. ?Ɔ wa’n fɛmɛn i wun mɛntɛnmɛn i janvuɛ annzɛ i osufuɛ’m be kun? ?Ninnge ng’ɔ klo be yolɛ laa’n, ɔ yoman be kun? ?Ɔ fɛli i ninnge ng’ɔ klo be kpa’n wie cɛli?

•   Ndɛ ng’ɔ kan be’n. ?Ɔ wa’n ta wie’n i ndɛ kan? ?Annzɛ ɔ ta ndɛ kɛ: “Sɛ n kwla wu bɔbɔ’n ɔ ti kpa’n” be kan? ?Ɔ se a titi kɛ ɔ kunndɛman kɛ ɔ́ káci ɔ ti su trɔ?

   I yo, sɛ ɔ wa’n kan sɔ’n, atrɛkpa’n ‘finfin ndɛ’ ngbɛn yɛ ɔ kan-ɔn. (Zɔbu 6:3) Sanngɛ ba wie’m be liɛ’n, kɛ be kan sɔ’n ɔ kle kɛ be kunndɛ kɛ be uka be. I sɔ’n ti’n, sɛ ɔ wa’n kan wulɛ ndɛ’n, nán amun bu i aɔwi ndɛ kaan sa.

 Sɛ ɔ wa’n se ɔ kɛ w’a bu i wun kunlɛ akunndan le’n, usɛ i kɛ: “?W’a bu cɛn nga á yó sɔ’n ɔ nin wafa nga á yó sɔ’n be akunndan?” Wafa nga ɔ́ tɛ́ ɔ su’n, yɛ ɔ́ úka wɔ naan w’a wun i wlɛ sɛ i ndɛ kpa-o.

 Sandra seli kɛ: “E mɔ e ti siɛ nin niɛn’n, e kunndɛman kɛ é fá kosan wie mun é úsa ba mun. Afin ndɛ nga bé wá kán’n kwla kun e srɛ. ?Sanngɛ sɛ ndɛ nga bé wá kán’n yɛ ɔ́ úka e naan y’a wun wafa nga be wun yo be’n i wlɛ’n, ɔ flunmanman kɛ e fa usa be?”

 Ndɛ nga Biblu’n kan’n: “Akunndan nga be o sran kun klun’n, be ti kɛ nzue nga be bo ti kploun’n sa, sanngɛ sran ng’ɔ bu sa sin’n, ɔ yi be fite.”—Ɲanndra Mun 20:5.

•   Ukɛ i blɛblɛblɛ naan ɔ kɛn i klun ndɛ. Dun mmua yo i mo nin i klun ndɛ kanlɛ. I sin’n a kwla se i kɛ: “N kunndɛ kɛ ń sí sa ng’ɔ kle ɔ yalɛ’n. ?Sa benin yɛ ɔ wo ɔ su le nɲɔn’n nun-ɔn?” Annzɛ a kwla se kɛ: “?A kwla kan wafa nga ɔ wun yo wɔ’n i ndɛ kan kle min?”

   Kɛ ɔ wa’n wá kán ndɛ’n, sie ɔ su kpa i nuan bo. Tra ɔ awlɛn, nán yo kɛ ndɛ ng’ɔ kan’n ɔ ti bakan ndɛ. Asa’n, nán kpli mɛn i afɔtuɛ.

   Ndɛ nga Biblu’n kan’n: “Sɛ be kan ndɛ be kle amun’n, maan amun ti i kpa. Nán maan sran fi kpli kan ndɛ, nán maan sran fi fa ya ndɛndɛ.”—Zaki 1:19.

•   Ukɛ i naan ɔ wun ninnge nga be kwla ukɛ i’n be wlɛ. Uka ɔ wa’n naan ɔ wun ninnge nga be o yɛ’n be wlɛ kpɛkun maan ɔ klɛ be sie:

   Ninnge nga be kpɛ akunndan tɛ ba’n. ?Ninnge benin mun yɛ annzɛ akunndan benin yɛ ɔ bu mɔ i ti yɛ ɔ bu i wun kunlɛ akunndan’n niɔn?

   Ninnge nga be kwla ukɛ i’n. ?Ninnge benin yɛ be kwla ukɛ i kpa naan i wla w’a gua ase naan kusu w’a bu like uflɛ akunndan-ɔn?

   Be nga be kwla ukɛ i’n. ?Ɔ wa’n si sran wie mɔ sɛ i sɔ akunndan’n bɛ i ti nun’n be kwla ukɛ i-ɔ? Ɔ kwla yo ɔ bɔbɔ annzɛ sran kaklaka kun m’ɔ lafi i su’n annzɛ dɔɔtrɔfuɛ nga be yo be nga be ti nun sanngan’n be ayre’n be nun kun, annzɛ kusu be nga be uka be nga be kunndɛ kɛ bé kún be wun’n.

   Ndɛ nga Biblu’n kan’n: “Sran ng’ɔ bo i ɲin ase yo like’n, like ng’ɔ sunnzun kɛ ɔ́ yó’n, ɔ́ yó ye.”—Ɲanndra Mun 21:5.

•   Niɛn i su titi. Kannzɛ bɔbɔ a bu i kɛ ɔ wa’n bumɛn i wun kunlɛ akunndan kun’n, sanngɛ nán ɔ ɲin kpɛ i su.

   Daniɛli seli kɛ: “Kɛ min wa yasua’n seli min kɛ ɔ bumɛn i wun kunlɛ akunndan kun’n, n buli i kɛ nn w’a wie. Sanngɛ n lakali min wun tɛtɛ kpa. Sa wie kwla ka lɛ tɔ sran’n su kpɛkun ɔ sɛ i sin bu i wun kunlɛ akunndan ekun.”

   Uka ɔ wa’n naan ɔ wun like cinnjin kun wlɛ. Yɛle kɛ wafa nga e wun yo e’n ɔ cɛman. Fluwa kun seli kɛ: “Wafa nga e wun yo e’n, ɔ ti kɛ nzue m’ɔ su tɔ’n sa. Kɛ nzue tɔ’n, e wun i jrɛiin kɛ ɔ su tɔ. Sɛ nzue su tɔ kpa naan sran kun ko jrɛn i bo naan ɔ yo kɛ nzue tɔman sa’n, é sé kɛ sran sɔ’n siman ngwlɛlɛ. Sran nga kusu m’ɔ se kɛ nzue’n su kpɛman le’n, i kusu siman ngwlɛlɛ wie.”—The Whole-Brain Child.

•   Yo naan i wla gua ase: Se ɔ wa’n kɛ a klo i naan ɔ kwla lafi ɔ su. A kwla kan gua su kɛ: “Ń yó like kwlaa nga n kwla yo’n naan m’an uka wɔ.”

   Ndɛ nga Biblu’n kan’n: “Janvuɛ kpa’n, ɔ kle kɛ ɔ klo sran blɛ kwlaa nun, yɛ kɛ lika’n jran ɔ su’n, ɔ kaci ɔ niaan.”—Ɲanndra Mun 17:17.