Sarong Libro nin Hula

An mga tawo interesado sa ngapit. Naghahanap sinda nin masasarigan na mga prediksion mapadapit sa dakol na tema, poon sa mga pagkarkulo sa magigin kamugtakan nin panahon sagkod sa mga indise kan ekonomiya. Minsan siring, kun sinda minahiro sono sa mga pagkarkulong iyan, parateng nasusudya an saindang linalaoman. Kadakol kan prediksion, o hula, sa Biblia. Gurano kaeksakto kan siring na mga hula? An mga iyan daw kasaysayan na patienot na isinurat? O an mga iyan daw kasaysayan na nagsasagin hula?

AN ESTADISTANG Romano na si Cato (234-149 B.C.E.) nagsabi daa: “Nagngangalas ako na an parahula dai napapangisi kun nakaheheling sia nin saro pang parahula.”¹ Sa katunayan, sagkod sa aldaw na ini dakol an mapagduda sa mga parahimalad, astrologo, asin iba pang mga parahula. Parate na an saindang mga prediksion sa malibog na mga pananaram asin kadakol kan puedeng magin interpretasyon.

Pero, kumusta an mga hula kan Biblia? May dahelan daw na magduda? O igwa daw nin basehan sa pagkompiar?

Bako Sanang May Aram na mga Tuod

An mga tawong intelihente puedeng probaran na gamiton an naoobserbaran na dalagan nin mga bagay tanganing gumibo nin eksaktong mga pagbanabana mapadapit sa ngapit, alagad nungka na sinda tama sa gabos na panahon. An librong Future Shock nagsasabi: “An lambang sosyedad napapaatubang bako sanang sa sarusalidang mga ngapit na may probabilidad, kundi sa kadakoldakol na ngapit na may posibilidad, asin sa iriwal sa kun ano an mga ngapit na mas gusto.” Idinugang kaiyan: “Siempre, mayo nin siisay man na kayang ‘aramon’ an ngapit sa ano man na absolutong sentido. An solamenteng magigibo ta areglaron nin sistematiko asin pararomon an satong mga suposisyon patin probaran na bugtakan iyan nin mga probabilidad.”²

Alagad an mga kagsurat kan Biblia dai sana ‘nagbugtak nin mga probabilidad’ sa “mga suposisyon” manongod sa ngapit. Ni masasabi man na an saindang mga prediksion malibog sanang mga deklarasyon na minatogot sa kadakol na interpretasyon. Al kontraryo, an dakol sa saindang hula isinabi na may ekstraordinaryong pagkaklaro asin pambihira an pagkaespesipiko, na sa parate ihinuhula an kabaliktaran sa tibaad malalaoman. Halimbawa an patienot na sinabi kan Biblia manongod sa suanoy na siudad nin Babilonya.

‘Sisighidon kan Sighid nin Pagkapara’

An suanoy na Babilonya nagin “an mutya nin mga kahadean.” (Isaias 13:19, The New American Bible) An mahiwas na siudad na ini estratehiko an lokasyon sa ruta nin negosyo hale sa Golpo Persiano sagkod sa Dagat Mediterraneo, na nagseserbing komersial na bodega kapwa para sa negosyong pandaga asin pandagat sa pag-oltanan kan Sirangan asin kan Solnopan.

Pag-abot kan ikapitong siglo B.C.E., an Babilonya iyo an garo baga dai madadaog na kabisera kan Imperyo nin Babilonya. An siudad nasa man-ibong-ibong kan Salog nin Eufrates, asin an tubig kan salog ginamit sa paggibo nin mahiwas, hararom na kale asin nin sistema nin mga kanal. Dugang pa, protektado an siudad nin mahiwas na sistema nin dobleng lanob, na suportado nin dakol na torreng pandepensa. Bakong makangangalas na tiwasay an mga nag-iistar duman.

Alagad ta kan ikawalong siglo B.C.E., bago an Babilonya nakaabot sa alitoktok kan kamurawayan kaiyan, ihinula ni propeta Isaias na an Babilonya ‘sisighidon kan sighid nin pagkapara.’ (Isaias 13:19; 14:22, 23) Ilinadawan man ni Isaias an mismong paagi na an Babilonya mabagsak. “Pamamarahon” kan mga nananakyada an mga salog kaiyan—an pinaghahalean kan garo kale na depensa kaiyan—kaya ginigibong bukas sa  pagsalakay an siudad. Isinabi pa ngani ni Isaias an ngaran kan konkistador—si “Ciro,” sarong dakulang hade nin Persia, “na sa atubangan nia bubukasan an mga tata asin mayong pinto na pipintoan.”—Isaias 44:27–45:2, The New English Bible.

An mga ini mapusong mga prediksion. Alagad nagkatotoo daw an mga iyan? Kasaysayan an minasimbag.

“Daing Ralaban”

Duwang siglo pakasuratan ni Isaias kan saiyang hula, kan banggi nin Oktubre 5, 539 B.C.E., an mga hukbo kan Medo-Persia sa pangengenot ni Cirong Dakula nagkakampo harani sa Babilonya. Alagad kompiado an mga taga-Babilonya. Sono sa Griegong historyador na si Herodoto (ikalimang siglo B.C.E.), may istak sindang bastanteng suplay para sa dakol na taon.³ Yaon man sa sainda an Salog nin Eufrates asin an masarig na mga lanob nin Babilonya tanganing magprotehir sa sainda. Minsan siring, kan mismong bangging idto, sono sa Cronica ni Nabonido, “an hukbo ni Ciro luminaog sa Babilonya na daing ralaban.”⁴ Paano nahimo iyan?

Ipinaliliwanag ni Herodoto na sa laog kan siudad, an mga tawo “nagbabarayle asin nag-ooroorogma sa sarong kapiestahan.”⁵ Minsan siring, duman sa luwas isinuki ni Ciro an katubigan kan Eufrates. Mantang nagbababa an tubig, an saiyang hukbo naglusong sa salog, na an tubig papaa ninda. Nagmartsa sinda na inaagihan an haralangkaw na lanob asin naglaog sa inapod ni Herodoto na “mga tata na an bukas sa salog,” mga tata na napabayaan na bukas.⁶ (Ikomparar an Daniel 5:1-4; Jeremias 50:24; 51:31, 32.) An ibang historyador, pati si Jenofonte (mga 431–mga 352 B.C.E.), saka an mga tablang cuneiforme na nakua nin mga arkeologo, nagpapatunay sa biglang pagbagsak kan Babilonya ki Ciro.⁷

Sa siring naotob an hula ni Isaias manongod sa Babilonya. O iyo daw? Posible daw na ini bakong prediksion kundi an totoo isinurat pakalihis kan pangyayari? An totoo, iyan ikahahapot man manongod sa ibang mga hula kan Biblia.

Kasaysayan na Nagsasagin Hula?

Kun an mga propeta sa Biblia—kaiba si Isaias—liniwat sana an kasaysayan tangani na magin garo hula, kun siring an mga lalaking ini madonong sanang mga mandaraya. Alagad ano an magigin motibo ninda sa siring na panloloko? An tunay na mga propeta daing pag-alangan na nagsabi na dai sinda masosobornohan. (1 Samuel 12:3; Daniel 5:17) Asin naestudyaran na niato an nakapahihirong ebidensia na an mga kagsurat kan Biblia (na an kadaklan propeta) mga tawong mapagtitiwalaan na andam na ihayag pati an sadiri nindang makasosopog na mga sala. Garo harayo an posibilidad na an mga tawong arog kaini magugustong gumibo nin mga pandadaya na plinanong marhay, na binabalatkayo an kasaysayan bilang hula.

May saro pang dapat na isipon. An dakol na hula kan Biblia may makolog na mga pagdenunsiar sa mismong banwaan kan mga propeta, na kabale an mga saserdote asin namamahala. Halimbawa, kinondenar ni Isaias an maraot na kamugtakan sa moral kan mga Israelita—kapwa mga namomoon asin mga tawo—kan saiyang kaaldawan. (Isaias 1:2-10) An ibang propeta mapuersang ibinuyagyag an mga kasalan kan mga saserdote. (Sofonias 3:4; Malaquias 2:1-9) Depisil na isipon kun taano ta maimbento sinda nin mga hula na may pinakamakolog sa talinga na mga pagkondenar tumang sa sadiri nindang banwaan asin kun taano ta makikikooperar sa siring na panloloko an mga saserdote.

Dugang pa, paano mahihimo kan mga propeta—kun sinda mga impostor sana—an siring na pagpalsipikar? Iineenkaminar kaidto sa Israel an pakabasa asin pakasurat. Poon sa pagkaniaki, an mga aki tinotokdoan kun paano bumasa asin sumurat. (Deuteronomio 6:6-9) Isinasadol an pribadong pagbasa kan Kasuratan. (Salmo 1:2) May pagbasa sa publiko kan Kasuratan sa mga sinagoga sa semanal na Sabbath. (Gibo 15:21) Garo baga bakong posible na an sarong enterong nasyon na tataong bumasa asin sumurat, na matibay sa Kasuratan, madadaya nin siring na panloloko.

Apuera kaiyan, bako sana iyan an hula ni Isaias manongod sa pagbagsak kan Babilonya. Kaiba  dian an sarong detalye na dai nanggad ikasusurat pakalihis kan kaotoban.

“Dai Na Sia Noarin Man Pag-eerokan”

Ano an mangyayari sa Babilonya pakalihis kan pagbagsak kaiyan? Ihinula ni Isaias: “Dai na sia noarin man pag-eerokan, ni magdadanay man sia sa laog nin mga kapag-arakian. Asin dian an Arabe dai matogdok kan saiyang tolda, asin mayong pastor na papatorogon an saindang aripompon dian.” (Isaias 13:20) Tibaad garo baga pambihira, sa pagtaram na daing pagpasobra, na ihula na an siring na siudad na marahayon an namumugtakan permanenteng mawawaran nin nag-eerok. Posible daw na an mga tataramon ni Isaias isinurat pakamasdi nia sa sarong daing laog na Babilonya?

Pakatapos na masakop ni Ciro, an sarong may nag-eerok na Babilonya—minsan ngani mas menus—nagpadagos sa laog nin dakol na siglo. Girumdoma na an Mga Balumbon sa Gadan na Dagat may kaibang sarong kopya kan kompletong libro nin Isaias na pinetsahan na ikaduwang siglo B.C.E. Kaidtong mga panahon na kinokopya an balumbon na iyan, an Babilonya pinamahalaan kan mga taga-Partia. Kan enot na siglo C.E., may kolonya nin mga Judio sa Babilonya, asin an kagsurat kan Biblia na si Pedro nagsongko duman. (1 Pedro 5:13) Kaidto, an Balumbon nin Isaias sa Gadan na Dagat haros duwang siglo nang nag-eeksister. Kaya, kaidtong enot na siglo C.E., an Babilonya dai pa biyong nawawaran nin laog, pero haloy nang natapos an libro ni Isaias. a

Arog kan ihinula, an Babilonya sa kahurihurihi nagin “tambak na mga gapo” na sana. (Jeremias 51:37) Sono sa Hebreong iskolar na si Jeronimo (ikaapat na siglo C.E.), kaidtong saiyang kaaldawan an Babilonya lugar nin pangangayam na duman naglalagawlagaw an “gabos na klaseng hayop.”⁹ An Babilonya nagdadanay na daing laog sagkod sa aldaw na ini.

Si Isaias nungka na nabuhay tanganing maheling na dai na ineerokan an Babilonya. Alagad an kagabaan kan dati makapangyarihan na siudad na iyan, na mga 80 kilometros sa timog nin Baghdad, sa modernong Iraq, silensiong patotoo sa kaotoban kan saiyang mga tataramon: “Dai na sia noarin man pag-eerokan.” An ano man na pagbabalik sa dati kan Babilonya bilang pasyaran nin mga turista tibaad makaakit sa mga bisita, alagad an “mga aki patin gikan” kan Babilonya mayo na sagkod lamang.—Isaias 13:20; 14:22, 23.

Sa siring si propeta Isaias dai nagtaram nin malibog na mga prediksion na puedeng itama sa minsan anong pangyayari sa ngapit. Ni liniwat man nia an kasaysayan tangani na iyan magin garo hula. Isip-isipa: Taano an sarong impostor ta maprobar na “ihula” an sarong bagay na dian biyo siang mayo nin kontrol—na an makapangyarihan na Babilonya dai na noarin man pag-eerokan liwat?

An hulang ini manongod sa pagbagsak nin Babilonya saro sanang halimbawa hale sa Biblia. b An dakol na tawo naheheling sa kaotoban kan mga hula kaiyan an tanda na an Biblia seguradong gikan sa saro na mas halangkaw kisa sa tawo. Seguro maoyon kamo na an librong ini nin hula kisuerra maninigong siyasaton. Sarong bagay an segurado: Magkalaen na marhay an malibog o nakabibiglang mga prediksion nin mga parahula sa presenteng aldaw asin an klaro, seryoso, asin espesipikong mga hula kan Biblia.

[Mga Nota sa Ibaba]

[Blurb sa pahina 28]

An mga kagsurat daw kan Biblia eksaktong mga propeta o madonong na mga mandaraya?

[Ritrato sa pahina 29]

An kagabaan kan suanoy na Babilonya