1-3. (a) Paano si Solomon nagpahiling nin ekstraordinaryong kadunungan sa pagresolber niya sa kaso nin duwang babayi na naghihingakong ina nin sarong umboy? (b) Ano an ipinapanuga ni Jehova na itatao sa sato, asin anong mga hapot an minalataw?

 DIPISILON na kaso idto—pinagdidiskutiran nin duwang babayi an sarong umboy. Magkaibanan sa harong an mga babayi, asin pareho sindang nangaki nin lalaki, pirang aldaw sana an pag-ultanan. Nagadan an saro sa mga umboy, asin ngunyan an duwang babayi parehong naghihingako na iyong ina kan buhay na umboy. a Mayo nin ibang nakahiling sa nangyari. An kaso tibaad binista na sa mas hababang husgado alagad dai naresolberan. Sa katapos-tapusi, an kaso dinara ki Solomon, an hadi kan Israel. Madidiskubre niya daw kun ano an totoo?

² Pakatapos na madangog an pagdiskutiran kan mga babayi, naghagad si Solomon nin espada. Dangan, may kumbiksiyon na ipinagbuot niya na bangaon an aki, na tawan nin tigkabanga an duwang babayi. Tulos na nakiulay sa hadi an tunay na ina na itao na sana an umboy—an padaba niyang aki—sa kadiskutiran na babayi. Pero pigparainsistir kan babaying iyan na bangaon an aki. Aram na ngunyan ni Solomon an totoo. Aram niya an mapagpadangat na pagmalasakit nin sarong ina sa aking hali sa matris kaini, asin ginamit  niya an kaaraman na iyan para desisyunan an kaso. Imahinara an kaginhawahan na namati kan ina kan itao sa saiya ni Solomon an umboy asin nagsabi: “Siya an saiyang ina.”—1 Hadi 3:16-27.

³ Ekstraordinaryong kadunungan, bako daw? Kan mabaretaan kan banwaan kun paano dinesisyunan ni Solomon an kaso, napahanga sinda, “huling nahiling ninda na yaon sa hadi an kadunungan nin Diyos.” Iyo, an kadunungan ni Solomon regalo nin Diyos. Tinawan siya ni Jehova nin “pusong may kadunungan saka pakasabot.” (1 Hadi 3:12, 28) Pero kumusta man kita? Puwede man daw kitang mag-ako nin diyosnon na kadunungan? Iyo, huling paagi sa pagpasabong, isinurat ni Solomon: “Si Jehova mismo an nagtatao nin kadunungan.” (Talinhaga 2:6) Nanunuga si Jehova na tatawan niya nin kadunungan—an abilidad na gamiton nin tama an kaaraman, pakasabot, asin pakamansay—an mga sinserong naghahanap kaiyan. Paano daw kita magkakaigwa nin kadunungan na gikan sa itaas? Asin paano ta iyan maiaaplikar sa satong buhay?

4-7. Ano an apat na bagay na kaipuhan tang gibuhon para magkaigwa nin kadunungan?

⁴ Dapat daw na intelihente kitang marhay o halangkaw an inadalan tanganing mag-ako nin diyosnon na kadunungan? Dai. Gusto ni Jehova na tawan kita nin kadunungan ano man an satong pinaghalian asin inadalan. (1 Corinto 1:26-29) Pero dapat kitang gumibo nin inisyatiba, huling sinasadol kita kan Bibliya na “magkua . . . nin kadunungan.” (Talinhaga 4:7) Paano ta iyan magigibo?

⁵ Inot, kaipuhan na magkaigwa kita nin pagkatakot sa Diyos. “An pagkaigwa nin pagkatakot ki Jehova iyo an kapinunan nin kadunungan [“an inot na tangga pasiring sa kadunungan,” The New English Bible],” an sabi kan Talinhaga 9:10. An pagkaigwa nin pagkatakot sa Diyos iyo an  pundasyon nin tunay na kadunungan. Taano? Girumduma na kalabot sa kadunungan an kakayahan na mapangganang gamiton an kaaraman. An pagkaigwa nin pagkatakot sa Diyos dai nangangahulugan nin nakakapatakig na takot, kundi pagsunod sa Diyos huli sa hararom na paggalang asin pagtitiwala. An siring na pagkatakot marahay asin nakakamotibar na marhay. Pinapahiro kita kaiyan na iuyon an satong buhay sa kun anong aram ta na gusto nin Diyos na gibuhon ta. Mayo na nin mas madunong pang paagi na magigibo ta, huling an mga pamantayan ni Jehova pirming para sa pinakaikakarahay kan mga nagsusunod diyan.

⁶ Ikaduwa, dapat na magin mapakumbaba kita asin hababa an buot. Dai kita magkakaigwa nin diyosnon na kadunungan kun mayo kita nin kapakumbabaan asin kababaan nin buot. (Talinhaga 11:2) Taano? Kun mapakumbaba kita asin hababa an buot, andam kitang admitiron na dai niyato aram an gabos, na an satong mga opinyon bakong pirming tama, asin na kaipuhan na maaraman niyato an kaisipan ni Jehova sa mga bagay-bagay. Si Jehova “kontra sa mga mapalangkaw,” pero nauugma siyang tawan nin kadunungan an mga may mapakumbabang puso.—Santiago 4:6.

⁷ Ikatulo, kaipuhan tang pag-adalan an nasusurat na Tataramon nin Diyos. An kadunungan ni Jehova ihinahayag sa saiyang Tataramon. Tanganing kamtan an kadunungan na iyan, dapat na maghinguwa kita na hanapon iyan. (Talinhaga 2:1-5) Ikaapat, ipamibi ta na magkaigwa kita nin kadunungan. Kun sinsero kitang mahagad sa Diyos nin kadunungan, bukas-palad niyang itatao iyan. (Santiago 1:5) Tatabangan man niya kita paagi kan saiyang banal na espiritu pag ipinapamibi ta iyan. Asin an espiritu niya an magpapangyari sa sato na makua an mga kayamanan sa saiyang Tataramon na makakatabang sa sato na maresolberan an mga problema, malikayan an peligro,  asin makagibo nin madunong na mga desisyon.—Lucas 11:13.

8. Kun talagang igwa kita nin diyosnon na kadunungan, paano iyan magigin risang-risa?

⁸ Arog kan nasabutan niyato sa Kapitulo 17, an kadunungan ni Jehova praktikal. Huli kaini, kun kita talagang igwa nin diyosnon na kadunungan, magigin risang-risa iyan sa satong paggawi. Ilinadawan ni disipulo Santiago an mga bunga kan kadunungan nin Diyos kan siya magsurat: “An kadunungan na gikan sa itaas inot sa gabos dalisay, tapos mapagpatuninong, rasonable, andam na magsunod, pano nin pagkahirak asin marahay na mga bunga, daing ipinapaurog, bakong mapagsagin-sagin.” (Santiago 3:17) Mantang pinag-uulayan niyato an kada saro sa mga aspektong ini kan kadunungan nin Diyos, puwede niyatong haputon an sadiri, ‘Nahihiling daw sa sakong buhay an kadunungan na gikan sa itaas?’

9. Ano an buot sabihon kan pagigin dalisay, asin taano ta angay na an pagigin dalisay an inot na sinambit na kuwalidad nin kadunungan?

⁹ “Inot sa gabos dalisay.” An pagigin dalisay nangangahulugan nin pagigin malinig bako sana sa satong gibo kundi pati man sa satong isip asin sabuot. An kadunungan ikinokonektar kan Bibliya sa puso, pero an kadunungan na gikan sa itaas dai makakalaog sa puso na naatian nin maraot na mga kaisipan, pagmawot, asin motibo. (Talinhaga 2:10; Mateo 15:19, 20) Pero kun an satong puso dalisay, sa pinakaposibleng magigibo nin bakong perpektong mga tawo, ‘tatalikdan ta an maraot asin gigibuhon an marahay.’ (Salmo 37:27; Talinhaga 3:7) Bako daw na angay sana na an pagigin dalisay an inot na kuwalidad nin kadunungan na sinambit? Iyo, huling kun bako kitang malinig sa moral asin espirituwal, paano ta maipapahiling an ibang kuwalidad nin kadunungan na gikan sa itaas?

10, 11. (a) Taano ta importante na magin mapagpatuninong kita? (b) Kun marisa mo na nakulgan mo an buot nin sarong kapwa parasamba, paano mo mapapatunayan na parapatuninong ka? (Hilingon man an nota sa ibaba.)

 ¹⁰ “Tapos mapagpatuninong.” An kadunungan na gikan sa itaas nagpapahiro sa sato na pagmaigutan na kamtan an katuninungan, na aspekto kan bunga kan espiritu nin Diyos. (Galacia 5:22) Pinagmamaigutan tang likayan na maraót an “bugkos nin katuninungan” na nakakapasararo sa banwaan ni Jehova. (Efeso 4:3) Ginigibo man niyato an satong pinakamakakaya para maibalik an katuninungan pag naraot iyan. Taano ta importante ’yan? Sinasabi kan Bibliya: “Padagos kamong . . . mamuhay nin matuninong; asin an Diyos nin pagkamuot asin nin katuninungan masasakaibanan nindo.” (2 Corinto 13:11) Kaya sagkod na kita padagos na namumuhay nin matuninong, masasakaibanan ta an Diyos nin katuninungan. An pagtratar ta sa mga kapwa niyato parasamba  mahalagang marhay sa pakikipag-amigo ki Jehova. Paano ta mapapatunayan na parapatuninong kita? Pag-isipan an sarong halimbawa.

¹¹ Ano an dapat mong gibuhon kun marisa mong nakulgan mo an buot nin sarong kapwa parasamba? Sinabi ni Jesus: “Kaya pag dinadara mo sa altar an saimong dulot tapos nagirumduman mo duman na may kulog nin buot sa saimo an tugang mo, bayaan mo sa atubangan kan altar an saimong dulot, asin maghali ka. Makipagkatuninungan ka nguna sa tugang mo, dangan magbalik ka tapos idulot mo an saimong dulot.” (Mateo 5:23, 24) Maiaaplikar mo an sadol na iyan paagi sa paggibo nin inisyatiba na dulukon an saimong tugang. Na may anong katuyuhan? Tanganing “makipagkatuninungan” sa saiya. b Para mangyari iyan, tibaad kaipuhan mong sabihon saiya na narealisar mong nakulgan mo an buot niya, imbes na sabihon na mayo man nin dahilan para magkulog an buot niya. Kun madulok ka sa saiya na an pasuhan iyo na ikabalik an katuninungan asin padagos na hinihinguwa na gibuhon iyan, posibleng marhay na mahuhusay an ano man na dai pagkasinabutan, makakahagad nin dispensa, asin magigibong mapatawad an kada saro. Pag ginigibo mo an pinakamakakaya mo na makipagkatuninungan, ipinapahiling mo na ginigiyahan ka kan diyosnon na kadunungan.

12, 13. (a) Ano an buot sabihon kan tataramon na itrinadusir na “rasonable” sa Santiago 3:17? (b) Paano niyato maipapahiling na rasonable kita?

¹² “Rasonable.” Ano an buot sabihon kan pagigin rasonable?  Sigun sa mga iskolar, an orihinal na tataramon sa Griego na itrinadusir na “rasonable” sa Santiago 3:17 dipisil na itradusir. An tataramon na iyan nagtatao kan ideya nin pagigin mapagpahunod. An mga paratradusir naggamit nin mga tataramon na arog kan “mabuot,” “mapasensiya,” asin “makonsiderasyon.” Paano niyato maipapahiling na may epekto sa sato an aspektong ini kan kadunungan na gikan sa itaas?

¹³ “Mahayag lugod sa gabos na tawo an saindong pagigin rasonable,” an sabi kan Filipos 4:5. An saro pang traduksiyon nagsasabi: “Magkaigwa nin reputasyon sa pagigin rasonable.” (The New Testament in Modern English, ni J. B. Phillips) Mangnuha na an isyu bakong kun ano an paghiling niyato sa satong sadiri; an isyu iyo an kun ano an paghiling sa sato nin iba, kun ano an reputasyon niyato. An tawong rasonable dai pirming iniinsistir kun ano an nasusurat na pagbuot o na masunod kun ano an gusto niya. Imbes, andam siyang magdangog sa iba asin, kun angay, magpahunod sa gusto ninda. Mabuot man siya, bakong makulog magtaram o bakong maringis, sa pagtratar sa iba. Minsan ngani kaipuhan ini sa gabos na Kristiyano, nangurugnang importante iyan sa mga naglilingkod bilang elder. Pag mabuot an mga elder, nagigin madali na dumulok asin makipag-ulay sa sainda an iba. (1 Tesalonica 2:7, 8) Marahay para sato gabos na haputon an sadiri, ‘May reputasyon daw ako nin pagigin makonsiderasyon, mapagpahunod, asin mabuot?’

14. Paano ta maipapahiling na kita “andam na magsunod”?

¹⁴ “Andam na magsunod.” An tataramon sa Griego na itrinadusir na “andam na magsunod” dai manunumpungan sa ibang parte kan Kristiyanong Griegong Kasuratan. Sigun sa sarong iskolar, an tataramon na ini “parating ginagamit manungod sa disiplina militar.” Nagtatao iyan kan ideya nin “madaling makumbinsir” asin “mapagpasakop.” An saro na ginigiyahan kan kadunungan na gikan sa itaas gikan sa buot na nagpapasakop sa sinasabi kan Kasuratan. Mayo siya  nin reputasyon nin pagigin matagas sa saiyang opinyon na habong magdangog sa ano man na impormasyon na dai siya uyon. Imbes, madali siyang magbago pag ipinepresentar sa saiya an malinaw na ebidensiya sa Kasuratan na sala an saiyang paninindugan. Midbid ka daw na arog kaiyan?

15. Ano an pagkahirak, asin taano ta angay na an “pagkahirak” asin “marahay na mga bunga” magkaibanan na nasambitan sa Santiago 3:17?

¹⁵ “Pano nin pagkahirak asin marahay na mga bunga.” c An pagkahirak mahalagang kabtang kan kadunungan na gikan sa itaas, huling an siring na kadunungan sinasabing “pano nin pagkahirak.” Mangnuha na an “pagkahirak” asin “marahay na mga bunga” magkaibanan na nasambitan. Angay ini, huling sa Bibliya, an pagkahirak parating marhay na nanunungod sa aktibong pagmalasakit sa iba, pagmalasakit na nagbubunga nin dakul na gibo nin kabuutan. An pagkahirak tinatawan nin kahulugan nin sarong reperensiya bilang “pakamati nin kamunduan sa maraot na sitwasyon nin saro asin paghihinguwang tabangan an tawong iyan.” Ipinapahiling kaiyan na an diyosnon na kadunungan bako sanang pakaaram sa mga bagay-bagay. Imbuwelto man diyan an pagmalasakit na gikan sa puso asin pagigin makonsiderasyon sa iba. Paano ta maipapahiling na kita pano nin pagkahirak?

16, 17. (a) Apuwera sa pagkamuot sa Diyos, ano an nagmomotibar sa sato na makikabtang sa paghuhulit, asin taano? (b) Sa anong mga paagi niyato maipapahiling na kita pano nin pagkahirak?

¹⁶ Siyertong an sarong importanteng paagi iyo an pagpaabot sa iba kan maugmang bareta kan Kahadian nin Diyos. Ano an nagmomotibar sa sato na gibuhon iyan? Panginot  na diyan an pagkamuot sa Diyos. Pero minomotibar man kita nin pagkahirak, o pagmalasakit sa iba. (Mateo 22:37-39) An dakul sa ngunyan “naanitan . . . asin napabayaan arog nin mga karnero na daing pastor.” (Mateo 9:36) Pinabayaan sinda asin binuta sa espirituwal nin bakong tunay na mga pastor nin relihiyon. Bilang resulta, dai ninda aram an madunong na paggiya na yaon sa Tataramon nin Diyos o an ipinanuga kaiyan na mga bendisyon na madali nang itao kan Kahadian sa dagang ini. Kaya, pag hinuhurop-hurop ta an espirituwal na mga pangangaipo kan mga nasa palibot niyato, an udok sa pusong pagmalasakit ta nagpapahiro sa sato na gibuhon an bilog niyatong makakaya na ipaabot sa sainda an mamumuton na katuyuhan ni Jehova.

¹⁷ Sa ano pang paagi niyato maipapahiling na kita pano nin pagkahirak? Girumduma an ilustrasyon ni Jesus manungod sa sarong Samaritano na nakahiling nin sarong lalaking  nakahigda sa gilid nin tinampo, hinabunan ini asin binugbog. Huling napahiro nin pagmalasakit, an Samaritano “nagpahiling nin pagkahirak,” na binendahan an mga lugad kan biktima asin inataman ini. (Lucas 10:29-37) Dai daw kaini ipinapahiling na kalabot sa pagkahirak an pagtao nin praktikal na tabang sa mga nangangaipo? Sinasadol kita kan Bibliya na “gumibo kita nin marahay sa gabos, alagad lalo na sa mga tugang niyato sa pagtubod.” (Galacia 6:10) Pag-isipan an nagkapirang posibilidad. An sarong may edad nang kapagtubod tibaad nangangaipo nin malulunadan para makaatender sa Kristiyanong mga pagtiripon. An sarong babaying balo sa kongregasyon tibaad nangangaipo nin tabang para sa mga hihirahayon sa saiyang harong. (Santiago 1:27) An sarong pinangluluyahan nin buot tibaad nangangaipo nin “marahay na tataramon” na makakapagaya-gaya sa saiya. (Talinhaga 12:25) Pag nagpapahiling kita nin pagkahirak sa siring na mga paagi, nagtatao kita nin pruweba na may epekto sa sato an kadunungan na gikan sa itaas.

18. Kun kita ginigiyahan kan kadunungan na gikan sa itaas, ano an dapat na hinguwahon niyatong halion sa satong puso, asin taano?

¹⁸ “Daing ipinapaurog.” An diyosnon na kadunungan nakakatabang sato na mahali an pagpalain-lain huli sa rasa asin pag-orgulyo sa nasyon. Kun kita ginigiyahan kan siring na kadunungan, hinihinguwa niyatong halion sa satong puso an ano man na tendensiya na magpahiling nin paboritismo. (Santiago 2:9) Dai niyato ipinapaurog an iba base sa saindang inadalan, pinansiyal na kamugtakan, o paninimbagan sa kongregasyon; ni minemenos man niyato an siisay man sa satong mga kapwa parasamba, gurano man sinda kahamak paghilingon. Kun ginibo ni Jehova an siring na mga tawo na mag-ako kan saiyang pagkamuot, dapat nanggad na ibilang niyato sinda na maninigong mag-ako kan satong pagkamuot.

19, 20. (a) Ano an pinaghalian kan tataramon sa Griego para sa “mapagsagin-sagin”? (b) Paano kita nagpapahiling nin “daing pagsagin-sagin na pagkamuot na sa-magturugang,” asin taano ta importante ini?

 ¹⁹ “Bakong mapagsagin-sagin.” An tataramon sa Griego para sa “mapagsagin-sagin” puwedeng magpanungod sa “sarong aktor na may ginagampanan na papel.” Kan suanoy na mga panahon, an mga aktor na Griego asin Romano nagsusulot nin darakulang maskara pag nagpapasali sa entablado. Huli kaini, an tataramon sa Griego para sa “mapagsagin-sagin” nagpapanungod sa saro na dai nagsasabi nin totoo, o nandadaya. An aspektong ini kan diyosnon na kadunungan dapat na makaimpluwensiya bako sanang sa pagtratar niyato sa mga kapwa nagsasamba kundi sa sabuot man niyato manungod sa sainda.

²⁰ Sinabi ni apostol Pedro na an satong “pagsunod sa katotoohan” dapat na magresulta nin “daing pagsagin-sagin na pagkamuot na sa-magturugang.” (1 Pedro 1:22) Iyo, an pagkamuot niyato sa satong mga tugang dapat na bakong pagsagin-sagin sana. Dai kita nagsusulot nin maskara o garo nagpapasali sana sa entablado tanganing dayaon an iba. An pagkamuot niyato dapat na tunay, udok sa puso. Kun iyo, makukua ta an tiwala kan satong mga kapagtubod, huling maaaraman ninda na kun ano an nahihiling ninda sato iyan an tunay niyatong pagkatawo. An siring na sinseridad nagbubukas kan dalan para sa bukas asin onestong relasyon sa pag-ultanan nin mga Kristiyano asin nakakatabang na magkaigwa nin pagtitiwala an lambang saro sa laog kan kongregasyon.

21, 22. (a) Paano dai naingatan ni Solomon an kadunungan? (b) Paano niyato maiingatan an kadunungan, asin paano kita makikinabang sa paggibo kaiyan?

²¹ An diyosnon na kadunungan regalo ni Jehova, asin dapat niyatong ingatan iyan. Sabi ni Solomon: “Aki ko, . . .  ingatan mo an praktikal na kadunungan asin kakayahan na mag-isip.” (Talinhaga 3:21) Makamumundo, si Solomon mismo dai iyan nagibo. Nagdanay siyang madunong sagkod na pinapagdanay niya an makinuyog na puso. Alagad pag-abot nin panahon, itinalikod kan dakul niyang agom na taga ibang nasyon an saiyang puso sa dalisay na pagsamba ki Jehova. (1 Hadi 11:1-8) Ipinapahiling kan nangyari ki Solomon na an kaaraman dai nin saysay kun dai ta iyan gagamiton sa tamang paagi.

²² Paano niyato maiingatan an praktikal na kadunungan? Bako sanang regular na pagbasa kan Bibliya asin kan basado sa Bibliya na mga publikasyon na itinatao kan “maimbod asin mapagmansay na uripon” an dapat tang gibuhon kundi dapat na hinguwahon ta man na iaplikar an satong nanunudan. (Mateo 24:45) Igwa kita kan gabos na dahilan na iaplikar an diyosnon na kadunungan. Nangangahulugan iyan nin mas marahay na pamumuhay ngunyan. Pinapangyari kita kaiyan na “makapangapot . . . nin higot sa tunay na buhay”—buhay sa bagong kinaban nin Diyos. (1 Timoteo 6:19) Asin an pinakaimportante, an paghihinguwang iaplikar an kadunungan na gikan sa itaas nagrarani sa sato sa Gikanan kan gabos na kadunungan, an Diyos na Jehova.