1-2. Ano an pinag-ulayan ta sa sinundan na artikulo, asin ano an pag-uulayan ta sa artikulong ini?

SA SINUNDAN na artikulo, pinag-ulayan ta an praktikal na sadol na yaon sa Levitico kapitulo 19. Halimbawa, arog kan sinabi sa bersikulo 3, sinadol ni Jehova an mga Israelita na igalang an saindang mga magurang. Pinag-ulayan ta kun paano ta ngunyan magigibo an sadol na iyan paagi sa pag-asikaso sa pisikal, emosyonal, asin espirituwal na mga pangangaipo kan satong mga magurang. Sa bersikulo man na iyan, ipinagirumdom sa banwaan nin Diyos an kahalagahan kan pag-utob kan Sabbath. Nanudan ta na dawa ngani ngunyan bako na kitang sakop kan katugunan nin Sabbath, puwede tang iaplikar an prinsipyo paagi sa pagtagama nin panahon para asikasuhon an mga bagay na konektado sa satong pagsamba. Sa paggibo kaiyan, maipapahiling ta na nagmamaigot kita na magin banal, arog kan sinasabi kan Levitico 19:2 asin 1 Pedro 1:15 na dapat tang gibuhon.

² Sa artikulong ini, pag-uulayan ta an iba pang bersikulo kan Levitico kapitulo 19. Ano an manunudan ta sa kapitulong ini manungod sa pagpahiling nin konsiderasyon sa mga may diperensiya sa pisikal, manungod sa pagigin onesto sa pagnenegosyo, asin manungod sa pagpahiling nin pagkamuot sa satong kapwa? Gusto tang magin banal huling an Diyos banal, kaya aramon ta kun ano an manunudan ta.

3-4. Sigun sa Levitico 19:14, paano dapat trataron an mga bungog asin an mga buta?

³ Basahon an Levitico 19:14. Inaasahan ni Jehova an saiyang banwaan na magpahiling nin kabuutan sa mga may diperensiya sa  pisikal. Halimbawa, dai dapat pagsumpaon kan mga Israelita an sarong bungog. Kaiba sa pagsumpa na iyan an pagpatakot sa sarong tawo o pagmaldisyon sa saiya. Marauton na bagay iyan na gibuhon sa sarong bungog! Dai niya man nadadangog an sinasabi manungod sa saiya, kaya dai niya man maidedepensa an sadiri niya.

⁴ Apuwera kaiyan, sa bersikulo 14 pinagbutan nin Diyos an saiyang mga lingkod na dai “magbugtak nin singkugan sa aagihan nin sarong buta.” Sarong reperensiya an nagkomento: “Sa suanoy na Near East sa parati inaabuso [ninda] asin minamaltrato an mga tawo na may diperensiya sa pisikal.” Tibaad may mga daing konsiderasyon na tawo an magbugtak nin singkugan sa aagihan nin sarong buta para kulgan ini o para gibuhon ini na kangingisihan. Marauton nanggad iyan! Paagi sa pagbuot na ini, tinabangan ni Jehova an saiyang banwaan na masabutan na dapat sindang magpahiling nin pagmalasakit sa mga may diperensiya sa pisikal.

5. Paano kita makakapahiling nin pagmalasakit sa mga may diperensiya sa pisikal?

⁵ Nagpahiling si Jesus nin pagmalasakit sa mga may diperensiya sa pisikal. Girumduma an mensaheng ipinaabot niya ki Juan Bautista: “An mga buta nakakahiling na, an mga pilay nagraralakaw, an mga may leproso nagigin malinig, an mga bungog nakakadangog, [asin] an mga gadan ibinabangon.” Kan mahiling kan mga tawo an milagro ni Jesus, “inumaw ninda gabos an Diyos.” (Luc. 7:20-22; 18:43) An mga Kristiyano nauugmang arugon an pagigin mapagmalasakit ni Jesus sa mga may diperensiya sa pisikal. Kaya mabuot kita, makonsiderasyon, asin mapasensiya sa mga arog ninda. Totoo, dai kita tinawan ni Jehova nin kapangyarihan na gumibo nin mga milagro. Pero, may pribilehiyo kita na sabihon sa mga buta sa pisikal o espirituwal an maugmang bareta manungod sa sarong paraiso na kun sain an gabos na tawo magigin perpekto na sa pisikal asin espirituwal. (Luc. 4:18) An maugmang baretang ini nakakatabang na ngunyan sa dakul para umawon an Diyos.

6. Paano pinahiwas kan Levitico kapitulo 19 an sinabi sa Sampulong Tugon?

⁶ An nagkapirang bersikulo sa Levitico kapitulo 19 pinahiwas an sinabi sa Sampulong Tugon. Halimbawa, an ikawalong tugon nagsabi lang nin  arog kaini: “Dai ka maghabon.” (Exo. 20:15) Tibaad isipon kan saro na basta dai man siya nagkukua nin ano man na bagay na bako saiya, sinusunod niya an tugon na iyan. Pero, tibaad naghahabon siya sa ibang paagi.

7. Sa paanong paagi tibaad dai nasusunod kan sarong negosyante an ikawalong tugon manungod sa paghabon?

⁷ Tibaad ipag-orgulyo nin sarong negosyante na dai siya nuarin man nagkua nin ano man na bagay na bako saiya. Pero kumusta an mga ginigibo niya sa pagnenegosyo? Arog kan nakarekord sa Levitico 19:35, 36, sinabi ni Jehova: “Dai kamo magdaya sa pagsukol nin laba, sa pagtimbang, o sa pagtakad. Gumamit kamo nin tamang mga timbangan, tamang mga pantimbang, asin tamang takadan.” An sarong negosyante na naggagamit nin bakong tamang pantimbang o pansukol para dayaon an saiyang mga parokyano, garo na man sana hinahabunan niya sinda. Urog pang lininaw iyan kan iba pang mga bersikulo sa Levitico kapitulo 19.

8. Paano an mga detalye na yaon sa Levitico 19:11-13 nakatabang sa mga Judio na iaplikar an prinsipyo kan ikawalong tugon, asin paano kita makikinabang?

⁸ Basahon an Levitico 19:11-13. Ini an inot na mga tataramon kan Levitico 19:11: “Dai kamo maghabon.” Sa bersikulo 13 ikinonektar an paghabon sa bakong onestong pagnenegosyo, na an sabi: “Dai mo paglokohon an saimong kapwa.” Kaya an mapandayang pagnenegosyo ikinokonektar sa paghabon. Sinabi sa ikawalong tugon an pagbuot manungod sa paghabon, pero an mga detalye na yaon sa Levitico nakatabang sa mga Judio na masabutan kun paano maiaaplikar an prinsipyo sa likod kan tugon na iyan. Makikinabang kita sa paghurop-hurop sa kun paano minamansay ni Jehova an pagigin bakong onesto asin paghabon. Puwedeng ihapot ta: ‘Base sa Levitico 19:11-13, igwa daw nin ano man sa buhay ko na dapat kong tawan nin atensiyon? Kaipuhan ko daw na gumibo nin mga pagbabago sa sakuyang pagnenegosyo o pagtatrabaho?’

9. Anong proteksiyon an itinatao kan pagbuot na nasa Levitico 19:13?

⁹ May saro pang aspekto nin pagigin onesto an dapat na tawan nin atensiyon nin sarong Kristiyano na may negosyo. Sinasabi sa Levitico 19:13: “Dai mo pagpaabuton sa kinaagahan an pagtao nin tangdan sa sarong tangdanan na trabahador.” Sa Israel, kadaklan kan mga tawo nagtatrabaho sa uma asin an mga trabahador kaipuhan tangdanan sa pagtapos kan kada aldaw. Pag dai itinao an tangdan sa trabahador, puwedeng mayo siya nin kuwarta na kaipuhan niya para mapakakan an saiyang pamilya sa aldaw na iyan. Sinabi ni Jehova: “Tikapo siya asin nakadepende an saiyang buhay sa saiyang tangdan.”—Deu. 24:14, 15; Mat. 20:8.

10. Anong leksiyon an manunudan ta sa Levitico 19:13?

¹⁰ Sa ngunyan dakul na empleyado an sinusuwelduhan nin saro o duwang beses sa sarong bulan, bakong aroaldaw. Pero aplikado pa man giraray sa ngunyan an prinsipyo na yaon sa Levitico 19:13. May mga employer na nang-aaprobetsar sa saindang mga empleyado paagi sa dai pagtao sainda kan tamang suweldo. Aram ninda na an mga empleyadong ini tibaad mayo nin mapagpipilian kundi padagos na magtrabaho dawa hababaon an suweldo para dai magutom. An arog kaiyan na employer garo man sana ‘dai itinatao an tangdan sa sarong tangdanan na trabahador.’ An sarong Kristiyano na may negosyo isasapuso an bagay na ini. Hilingon ta ngunyan kun ano pa an manunudan ta sa Levitico kapitulo 19.

11-12. Ano an idinuon ni Jesus kan magkotar siya sa Levitico 19:17, 18?

¹¹ Inaasahan nin Diyos na an pagtratar niyato sa mga tawo labi pa sa dai sana paggibo nin maraot sa sainda. Mahihiling ta ini sa Levitico 19:17, 18. (Basahon.) Mangnuhon an malinaw na pagbuot na ini: “Kamutan mo an saimong kapwa nin siring sa saimong sadiri.” Kaipuhan na gibuhon  ini nin sarong Kristiyano kun gusto niyang mapaugma an Diyos.

¹² Pag-isipan kun paano idinuon ni Jesus an kahalagahan kan pagbuot na yaon sa Levitico 19:18. Sarong Fariseo an naghapot kaidto ki Jesus: “Arin an pinakaimportanteng tugon sa Katugunan?” Nagsimbag si Jesus na “an pinakaimportante asin panginot na tugon” iyo na kamutan si Jehova nin bilog tang puso, nin bilog tang kalag, asin nin bilog tang isip. Dangan kinotar ni Jesus an Levitico 19:18, na sinasabi: “An panduwa, na kaagid kaiyan, iyo ini: ‘Kamutan mo an saimong kapwa nin siring sa saimong sadiri.’” (Mat. 22:35-40) Kadakul nin paagi para maipahiling an pagkamuot sa kapwa, asin maaaraman ta an nagkapira kaiyan sa Levitico kapitulo 19.

13. Paano huminiro si Jose kauyon kan sadol na nasa Levitico 19:18?

¹³ An sarong paagi para ipahiling an pagkamuot sa satuyang kapwa iyo an pag-aplikar kan sadol na nasa Levitico 19:18. Sinasabi diyan: “Dai ka magbalos o magtanom nin raot nin buot.” Dakul sato an may kamidbid na nagtanom nin raot nin buot sa saiyang katrabaho, kaeskuwela, paryente, o saiyang kapamilya—sa laog nin dakul na taon! Girumduma an sampulong tugang ni Jose sa ama na nagtanom nin raot nin buot sa saiya, na nagin dahilan na makagibo sinda nin maraot sa saiya huli sa pagkaungis. (Gen. 37:2-8, 25-28) Kabaliktaran nanggad an nagin pagtrato sa sainda ni Jose! Kan siya nasa posisyon na igwang awtoridad asin puwede kutanang makabalos sa saiyang mga tugang, nagpahiling siya nin pagkahirak sa sainda. Dai nagtanom nin raot nin buot si Jose. Imbes, huminiro siya kauyon kan sadol na isinurat pag-abot nin panahon sa Levitico 19:18.—Gen. 50:19-21.

14. Ano an nagpapahiling na kaipuhan ta pa man giraray sunudon ngunyan an mga prinsipyo na nasa Levitico 19:18?

¹⁴ An ginibo ni Jose na pagpapatawad imbes na magtanom nin raot nin buot o magbalos nagtatao nin halimbawa sa mga Kristiyano na gustong mapaugma an Diyos. Kauyon ini kan modelong pamibi, na diyan sinadol kita ni Jesus na patawadon an mga nagkasala sa sato. (Mat. 6:9, 12) Siring man, sinadol ni apostol Pablo an mga kapwa Kristiyano: “Dai nanggad kamo magbalos, mga namumutan.” (Roma 12:19) Dinagka niya man  sinda: “Padagos na pagpasensiyahan an lambang saro asin lubos na patawadon an lambang saro dawa pa kun an siisay man igwa nin dahilan na ireklamo an saro.” (Col. 3:13) Dai nagbabago an mga prinsipyo ni Jehova. Kaipuhan ta pa man giraray sunudon ngunyan an mga prinsipyo na nasa likod kan pagbuot na nasa Levitico 19:18.

15. Paano ta iilustrar an pangangaipo na kaipuhan tang lingawan an mga nagigibong pagkakasala sa sato?

¹⁵ Pag-isipan an sarong ilustrasyon. An nakulgan na buot puwedeng iagid sa mga lugad. An iba sadit, an iba dakula. Halimbawa, pag nagpepreparar nin mga lulutuon, puwedeng magurot an satong muro. Makulog iyan, pero mawawara man sana iyan. Pakalihis nin saro o duwang aldaw, tibaad dai ta na ngani magirumduman kun sain kita nagurot. Sa kaagid na paagi, may mga nagigibong pagkakasala sato na sadit man lang. Halimbawa, tibaad makulgan kita huli sa dai pinag-isipan na sinabi o ginibo nin sarong amigo, pero madali ta sana siyang mapatawad. Alagad kun dakula an lugad, puwedeng tahion iyan nin doktor asin bendahan. Kun pirmi tang pagpaparadutduton o pagpaparakitkiton an lugad, posibleng dai iyan mapila asin maglala pa ngani. Makamumundo, posibleng arog man kaiyan an ginigibo kan saro na nakulgan na marhay an buot. Tibaad pigpaparaisip niya an kulog na namatian niya asin an nagin danyos kaini sa saiya. Pero idtong mga nagtatanom nin raot nin buot, an kinukulgan man sana ninda iyo an sadiri ninda. Marahayon nanggad na sunudon an sadol na nasa Levitico 19:18!

16. Sigun sa Levitico 19:33, 34, paano dapat trataron an mga dayuhan na residente sa Israel, asin ano an manunudan ta diyan?

¹⁶ Kan pagbutan ni Jehova an mga Israelita na kamutan an saindang kapwa, dai niya buot sabihon na dapat sana nindang kamutan iyo idtong kapwa ninda Israelita. Pinagbutan man sinda na kamutan an mga dayuhan na nag-iistar sa kaibanan ninda. Iyan an malinaw na mensahe kan Levitico 19:33, 34. (Basahon.) An dayuhan dapat na trataron na ‘garo man sana kapwa Israelita,’ asin dapat na ‘kamutan siya’ kan mga Israelita nin siring sa saindang sadiri. Halimbawa, dapat na tugutan kan mga Israelita na mamurot nin mga tada-tada an dayuhan na mga residente asin an mga pobre. (Lev. 19:9, 10) Aplikado man sa mga Kristiyano ngunyan an prinsipyo manungod sa pagkamuot sa mga dayuhan. (Luc. 10:30-37) Taano man? Igwa nin minilyon na mga imigrante, asin posibleng an nagkapira sa sainda nakaistar harani sa saindo. Mahalaga na trataron ta sinda nin may dignidad asin respeto, lalaki man, babayi, o aki.

17-18. (a) Dinadagka kita kan Levitico 19:2 asin 1 Pedro 1:15 na gibuhon an ano? (b) Anong mahalagang gibuhon an dinagka sato ni apostol Pedro na gibuhon ta?

¹⁷ An Levitico 19:2 asin 1 Pedro 1:15 parehong nagsasadol sa banwaan nin Diyos na magin banal. An dakul na iba pang bersikulo sa Levitico kapitulo 19 makakatabang sato na maaraman kun ano an puwede tang gibuhon para kamtan an pag-uyon ni Jehova. Napag-ulayan ta an mga bersikulo na nagsabi kan pira sana sa mga positibong bagay na dapat gibuhon asin mga negatibong bagay na dai dapat gibuhon. * Ipinapahiling kan Kristiyanong Griegong Kasuratan na kaipuhan ta pa man giraray iaplikar sa satong buhay an mga prinsipyong iyan. Pero may idinagdag pa si apostol Pedro.

¹⁸ Puwedeng nakikikabtang kita sa manlain-lain na espirituwal na mga aktibidad asin naggigibo nin dakul na marahay na mga bagay para sa iba, pero idinuon ni Pedro an sarong partikular na bagay. Bago kita dinagka ni Pedro na magin banal sa gabos tang paggawi, sinadol niya kita: “Andamon nindong marhay an saindong isip para sa gibuhon.” (1 Ped. 1:13, 15) Ano an gibuhon na iyan? Sinabi ni Pedro na an linahidan na mga tugang ni Cristo ‘“ipapahayag sa gabos na lugar an kaumaw-umaw na mga kuwalidad” kan Saro na nag-apod’ sa sainda. (1 Ped. 2:9) Sa katunayan, gabos na Kristiyano ngunyan igwa kan pribilehiyo na gibuhon an pinakamahalagang gibuhon na ini, sarong gibuhon na an naitatabang sa iba mas dakula nanggad kisa sa iba pang gibuhon ta. Saro nanggad na espesyal na pribilehiyo niyato bilang sarong banal na banwaan na regular asin maigot na makikabtang sa gibuhon na paghuhulit asin pagtutukdo! (Mar. 13:10) Pag hinihinguwa tang marhay na iaplikar an mga prinsipyo na nasa Levitico kapitulo 19, pinapatunayan ta na namumutan ta an satuyang Diyos asin an satuyang kapwa. Asin ipinapahiling ta na gusto tang ‘magin banal’ sa gabos niyatong paggawi.