1. Ano an ihinahayag sa sato kan mga propesiya sa Bibliya?

ANO an madali nang mangyari sa banwaan ni Jehova? Puwede tang maaraman an simbag. An mga propesiya sa Bibliya garo bintana na diyan matatanaw ta an mahalagang mga pangyayari na magkakaigwa nin epekto sa sato gabos. May sarong partikular na propesiya na ipinapahiling sa sato an gigibuhon kan nagkapira sa pinakamakapangyarihan na mga gobyerno sa daga. An pagkasaysay na iyan, na nasa Daniel kapitulo 11, ipinapahiling an kasaysayan kan duwang nagkokontrahan na lado, an hadi kan norte asin an hadi kan timog. Nautob na an dakulang kabtang kan propesiyang iyan, kaya makakapagtiwala kita na magkakatotoo man an natatada pa kaiyan.

2. Arog kan ipinapahiling sa Genesis 3:15 asin Kapahayagan 11:7 asin 12:17, ano an mga kaipuhan niyatong isaisip pag pinag-aadalan an propesiya ni Daniel?

² Tanganing masabutan an propesiyang nasa Daniel kapitulo 11, kaipuhan niyatong isaisip na an pinapanungdan lang kaiyan iyo an mga tagapamahala asin gobyerno na nagkaigwa nin direktang impluwensiya sa banwaan nin Diyos. Asin maski ngani sadit na porsiyon sana kan populasyon kan kinaban an banwaan nin Diyos, sinda sa parati an sentro kan mahahalagang pangyayari sa kinaban. Taano? Huling si Satanas asin an saiyang bilog na sistema igwa nin sarong panginot na katuyuhan—puhuon an mga naglilingkod ki Jehova asin ki Jesus. (Basahon an Genesis 3:15 asin Kapahayagan 11:7; 12:17.) Kaipuhan man niyatong isaisip na an propesiya na isinurat ni Daniel dapat na kauyon kan iba pang mga propesiya sa Tataramon nin Diyos. Sa katunayan, tanganing masabutan nin tama an propesiya ni Daniel, kaipuhan niyatong hilingon an iba pang parte kan Bibliya.

3. Ano an pag-uulayan niyato sa artikulong ini saka sa sunod na artikulo?

 ³ Mantang isinasaisip an mga puntong nasambit, pag-uulayan niyato an Daniel 11:25-39. Aaramon ta kun siisay an hadi kan norte asin an hadi kan timog puon kan 1870 sagkod 1991, asin kun taano ta rasonableng baguhon an satong pakasabot sa sarong kabtang kan propesiyang ini. Sa sunod na artikulo, pag-uulayan ta an Daniel 11:40–12:1 na saro pang kabtang kan propesiya, asin lilinawon niyato an satong pakasabot sa kun ano an ihinahayag kaiyan manungod sa peryodo nin panahon puon kan 1991 sagkod sa giyera nin Armagedon. Mantang pinag-aadalan mo an duwang artikulong ini, makakatabang na hilingon an tsart na “Magkalaban na mga Hadi sa Panahon kan Katapusan.” Pero, kaipuhan nguna niyatong aramon kun siisay an duwang hadi sa propesiyang ini.

4. Anong tulong bagay an dapat niyatong konsideraron para maaraman kun siisay an hadi kan norte asin an hadi kan timog?

⁴ Kaidto, an titulong “hadi kan norte” asin “hadi kan timog” ipinanungod sa pulitikal na mga kapangyarihan na nasa norte asin timog kan literal na daga nin Israel. Taano ta nasabi ta iyan? Risahon an sinabi kan anghel na naghatod kan mensahe ki Daniel: “Nagdigdi ako tanganing ipasabot sa saimo kun ano an mangyayari sa saimong banwaan sa huring kabtang kan mga aldaw.” (Dan. 10:14, NWT) Bago kan Pentecostes 33 C.E., an literal na nasyon nin Israel iyo an banwaan nin Diyos. Pero puon kan Pentecostes 33 C.E., malinaw na ipinahiling ni Jehova na an maimbod na mga disipulo ni Jesus iyo an saiyang banwaan. Kun siring, an dakulang kabtang kan propesiya sa Daniel kapitulo 11 nanunungod, bako sa literal na nasyon nin Israel, kundi sa mga parasunod ni Cristo. (Gibo 2:1-4; Roma 9:6-8; Gal. 6:15, 16) Asin sa paglihis nin panahon, iba-iba an nagin hadi kan norte asin an hadi kan timog. Dawa siring, may nagkapirang bagay na parareho sa mga tagapamahalang iyan. Inot, an mga hading iyan magsalang namahala sa kadagaan na diyan nakaistar an dakul sa mga lingkod nin Diyos o kaya pinersegir an mga ini. Ikaduwa, an pagtratar ninda sa banwaan nin Diyos nagpapahiling na ikinakaungis ninda an tunay na Diyos, si Jehova. Asin ikatulo, an duwang hadi naglalabanan para sa kapangyarihan.

5. Igwa daw nin hadi kan norte asin hadi kan timog sa pag-ultanan kan taon 100 asin 1870? Ipaliwanag.

⁵ Kan ikaduwang siglo C.E., nagpuon na magdakul an palsong mga Kristiyano sa laog kan tunay na Kristiyanong kongregasyon. Itinukdo ninda an paganong mga katukduan asin itinago an mga katotoohan na nasa Tataramon nin Diyos. Puon kan panahon na iyan sagkod kan huring parte kan ika-19 siglo, mayo nin organisadong grupo nin mga lingkod nin Diyos sa daga. Nagdakul an garo duot na palsong Kristiyanismo kaya nagin masakit na marhay na mamidbid kun siisay an tunay na mga Kristiyano. (Mat. 13:36-43) Taano ta mahalaga an impormasyon na ini? Huling ipinaparisa kaiyan na dai puwedeng magin hadi kan norte asin hadi kan timog an arin man sa mga tagapamahala o kahadian sa pag-ultanan kan taon 100 asin 1870. Mayo kaya nin organisadong grupo nin banwaan nin Diyos na puwedeng atakihon kan duwang hading iyan. * Alagad sigurado kita na dai mahahaloy pagkalihis kan 1870, malataw giraray an hadi kan norte asin an hadi kan timog. Taano ta nasabi niyato iyan?

6. Kasuarin nagkaigwa giraray nin organisadong grupo nin banwaan nin Diyos? Ipaliwanag.

⁶ Puon kan 1870, nagpuon nang maorganisar  bilang sarong grupo an banwaan nin Diyos. Kan taon na iyan pinunan ni Charles T. Russell asin kan saiyang mga kairiba an sarong pag-adal sa Bibliya. Si Brother Russell asin an saiyang dayupot na mga kairiba an ihinulang mensahero na ‘nagharali nin ulang sa dalan’ bago naestablisar an Mesiyanikong Kahadian. (Mal. 3:1, NWT) Igwa na giraray nin organisadong grupo nin banwaan nin Diyos! Kan panahon na iyan, igwa daw nin pambilog na kinaban na mga kapangyarihan na magkakaigwa nin dakulang epekto sa mga lingkod nin Diyos? Hilingon ta.

7. Siisay an hadi kan timog sagkod sa kasagsagan kan Giyera Mundiyal I?

⁷ Kan 1870, an Britania an nagin pinakadakulang imperyo sa daga, asin igwa iyan kan pinakamakusog na puwersa militar. Ilinadawan an imperyong iyan bilang sadit na sungay na duminaog sa tulong iba pang sungay—an Pransia, Espanya, saka an Netherlands. (Dan. 7:7, 8) Asin iyan an nagin hadi kan timog sagkod sa kasagsagan kan Giyera Mundiyal I. Kan panahon man na iyan, an Estados Unidos nin Amerika an nagin pinakamayaman na nasyon asin nagpuon na makipag-alyansa sa Britania.

8. Siisay an hadi kan timog sa bilog na peryodo kan huring mga aldaw?

⁸ Kan Giyera Mundiyal I, nagin makapangyarihan na alyansa militar an Estados Unidos saka an Britania. Kan panahon na iyan, an Britania saka an dating kolonya kaiyan—an Estados Unidos—nagin an Pambilog na Kinaban na Kapangyarihan na Anglo-Amerikano. Arog kan ihinula ni Daniel, an hading ini nagtipon nin “dakulaon na marhay asin makusog na hukbo.” (Dan. 11:25, NWT) Sa bilog na panahon kan huring mga aldaw, an alyansang Anglo-Amerikano an hadi kan timog. * Alagad, siisay an hadi kan norte?

9. Kasuarin naglataw giraray an hadi kan norte, asin paano nautob an Daniel 11:25?

⁹ Kan 1871—kan suminunod na taon pagkatapos punan ni Russell asin kan saiyang mga kairiba an sarong pag-adal sa Bibliya—naglataw giraray an hadi kan norte. Kan taon na iyan, pinagsararo ni Otto von Bismarck an nagkapirang rehiyon asin nagin sindang an Imperyo nin Alemania. Si Hading Wilhelm I kan Prusia an inot na nagin emperador kaiyan, asin ninombrahan niya si Bismarck bilang an inot na chancellor o lider kan gobyerno. * Sa nagsurunod na mga dekada, nakontrol kan Alemania an nagkapirang nasyon sa Aprika asin sa Dagat Pasipiko, asin pinagmaigutan kaiyan na magin mas makapangyarihan kisa sa Britania. (Basahon an Daniel 11:25.) Nakabilog an Alemania nin makusog na hukbo asin an hukbong-dagat kaiyan an nagin ikaduwa sa pinakadakula sa kinaban. Ginamit iyan kan Alemania sa mga kalaban kaini kan inot na giyera mundiyal.

10. Paano nautob an Daniel 11:25b, 26?

¹⁰ Dangan ihinula ni Daniel an mangyayari sa Imperyo nin Alemania asin sa puwersa militar kaini. Sinabi kan propesiya na an hadi kan norte “dai . . . makakatindog.” Taano? “Huling magpaplano sinda nin mga pakana laban sa saiya. Asin idtong mga nagkakakan kan saiyang mga piling kakanon iyo an mapabagsak sa saiya.” (Dan. 11:25b, 26a, NWT) Kan panahon ni Daniel, kaiba sa nagkakakan kan “mga piling kakanon kan hadi” an mga opisyal na ‘naglilingkod sa hadi.’ (Dan. 1:5, NWT) Siisay an pinapanungdan digdi kan propesiya? Nanunungod iyan sa mga opisyal na may halangkaw na ranggo sa Alemania—kaiba diyan an mga heneral kan emperador asin mga opisyal kan militar—na nakakontribwir sa pagpabagsak kan monarkiya. * Bako sana an pagbagsak kan imperyo an sinambit kan propesiya kundi pati man an magigin resulta kan pakikigiyera kaiyan sa hadi kan timog. Manungod sa hadi kan norte, sinabi kan propesiya: “Kun manungod sa hukbo niya, iyan sisighidon, asin dakul an magkakagaradan.” (Dan. 11:26b, NWT) Sa inot na giyera mundiyal, ‘sinighid’ an hukbo kan Alemania asin dakul man nanggad an ‘nagkagaradan’ arog kan ihinula. Mas dakul nanggad an nagadan sa giyerang iyan kisa sa ano man na iba pang giyera bago kaiyan.

11. Ano an ginibo kan hadi kan norte asin kan hadi kan timog?

¹¹ Sa paglaladawan sa mga pangyayari bago an Giyera Mundiyal I, sinasabi kan Daniel 11:27, 28 na an hadi kan norte asin an hadi kan timog “matukaw . . . sa sarong lamesa asin mataram nin mga kaputikan.” (NWT) Sinabi man kaiyan na an hadi kan norte magkakaigwa nin “kadakul na rugaring.” Iyan mismo an nangyari. Sinabi kan Alemania saka Britania sa lambang saro na gusto ninda nin katuninungan, pero malinaw na kaputikan iyan kan biglang magkagiyera kan 1914. Asin sa mga dekada bago an 1914, an Alemania an nagin ikaduwa sa pinakamayaman na nasyon sa kinaban. Dangan, bilang kautuban kan Daniel 11:29 asin kan inot na kabtang kan bersikulo 30, nakipaglaban an Alemania sa hadi kan timog pero nadaog iyan.

12. Kan inot na giyera mundiyal, ano an ginibo kan hadi kan norte asin kan hadi kan timog?

¹² Puon kan 1914, naggrabe an labanan kan duwang hadi asin naggrabe man an pag-atake ninda sa banwaan nin Diyos. Halimbawa, kan inot na giyera mundiyal, an gobyerno nin Alemania  asin an gobyerno nin Britania parehong nagpersegir sa mga lingkod nin Diyos na nagsayumang magbali sa giyera. Asin bilang kautuban kan propesiya na nasa Kapahayagan 11:7-10, iprineso kan gobyerno nin Estados Unidos an mga nanginginot kaidto sa gibuhon na paghuhulit.

13. Kan dekada nin 1930 asin durante kan ikaduwang giyera mundiyal, ano an ginibo kan hadi kan norte?

¹³ Dangan, kan dekada nin 1930 asin lalo na durante kan ikaduwang giyera mundiyal, daing hirak na inatake kan hadi kan norte an banwaan nin Diyos. Kan an mga Nazi na an nagkokontrol sa Alemania, ipinagbawal ni Hitler asin kan mga parasunod niya an gibuhon kan banwaan nin Diyos. Ginatos na lingkod nin Diyos an ginadan asin ribo-ribo pa an dinara sa mga kampo de-konsentrasyon. Ihinula ni Daniel an mga pangyayaring iyan. ‘Linapastangan [kan hadi kan norte] an santuwaryo’ asin ‘hinali an regular na atang’ paagi sa pagbabawal sa gibuhon na paghuhulit kan mga lingkod nin Diyos. (Dan. 11:30b, 31a, NWT) Isinumpa pa ngani kan lider kaiyan na si Hitler na pupuhuon niya an mga lingkod nin Diyos sa Alemania.

14. Siisay an nagin hadi kan norte pagkatapos kan ikaduwang giyera mundiyal? Ipaliwanag.

¹⁴ Pagkatapos kan ikaduwang giyera mundiyal, nakontrol kan Komunistang gobyerno kan Unyon Sobyet an mahiwas na mga teritoryong nakua kaini sa Alemania, dangan iyan na an nagin hadi kan norte. Arog kan totalitaryong rehimen kan Nazi, pinersegir kan Unyon Sobyet an siisay man na iniinot sa saindang buhay an pagsamba sa tunay na Diyos kisa sa lubos na pagsunod sa gobyerno.

15. Ano an ginibo kan hadi kan norte pagkatapos kan Giyera Mundiyal II?

¹⁵ Dai nahaloy pagkatapos kan Giyera Mundiyal II, pinunan na atakihon kan bagong hadi kan norte—an Unyon Sobyet asin kan mga kaalyado kaini—an banwaan nin Diyos. Sa Kapahayagan 12:15-17, ikinumparar sa “salog” an pagpersegir na iyan sa banwaan nin Diyos. Kauyon kan propesiyang iyan, ipinagbawal kan hadi kan norte an satong gibuhon na paghuhulit asin puwersahan na dinara sa ibang lugar an ribo-ribo sa mga lingkod ni Jehova. Sa katunayan, puon pa kan magpuon an huring mga aldaw, padagos na nag-uurog an pagpersegir kan hadi kan norte sa banwaan nin Diyos, pero dai kaiyan napapundo an gibuhon ninda. *

16. Paano inutob kan Unyon Sobyet an Daniel 11:37-39?

¹⁶ Basahon an Daniel 11:37-39. * Bilang kautuban kan propesiyang iyan, “dai [nanggad iginalang kan hadi kan norte] an Diyos kan saiyang mga ama.” Sa paanong paagi? Pinagmaigutan kan Unyon Sobyet na halion an kapangyarihan kan haluyan nang relihiyosong mga organisasyon sa katuyuhan na halion an mga relihiyon. Tanganing magibo an katuyuhan na iyan, kaidto pang 1918 nagpaluwas na nin sarong pagbuot an gobyernong Sobyet asin nagin basehan iyan tanganing itukdo an ateismo sa mga eskuwelahan. Paano ‘pinamuraway [kan hadi kan norte] an diyos nin mga kuta’? Dakulaon an ginastos kan Unyon Sobyet para sa hukbo kaini asin sa paggibo nin ribo-ribong armas nuklear tanganing pakusugon an puwersa kaini. Pag-abot nin panahon, an hadi kan norte asin an  hadi kan timog parehong nakatipon nin makusog na mga armas na kayang gumadan nin binilyon na tawo!

17. Ano an “makababalding bagay na minakawsa nin pagkagaba”?

¹⁷ Sinuportaran kan hadi kan norte an hadi kan timog sa sarong mahalagang gibuhon—an ‘pagpuwesto sa makababalding bagay na minakawsa nin pagkagaba.’ (Dan. 11:31, NWT) An “makababalding bagay” na iyan iyo an United Nations.

18. Taano ta ilinaladawan an United Nations bilang sarong “makababalding bagay”?

¹⁸ Ilinaladawan an organisasyon na United Nations bilang sarong “makababalding bagay” huling hinihingako kaiyan na kaya kaiyan na gibuhon an sarong bagay na an Kahadian nin Diyos sana an makakagibo—an magtao nin katuninungan sa kinaban. Sinasabi kan propesiya na “minakawsa nin pagkagaba” an makababalding bagay huling aatakihon kaiyan asin lalaglagon an gabos na palsong relihiyon.—Hilingon an tsart na “Magkalaban na mga Hadi sa Panahon kan Katapusan.”

19-20. (a) Taano ta kaipuhan niyatong maaraman an kasaysayan na ini? (b) Anong hapot an sisimbagon ta sa sunod na artikulo?

¹⁹ Kaipuhan niyatong maaraman an kasaysayan na ini huling pinapatunayan kaini na puon kan 1870 sagkod 1991, nautob an propesiya ni Daniel manungod sa hadi kan norte asin sa hadi kan timog. Kaya makakapagtiwala kita na mauutob man an natatada pang kabtang kan propesiya.

²⁰ Kan 1991, buminagsak an Unyon Sobyet. Kaya siisay na an hadi kan norte ngunyan? Sisimbagon kan sunod na artikulo an hapot na iyan.