1-2. (a) Anong mga halimbawa an nagpapahiling na an mga tawo igwa nin natural na pangangaipo na rangahon asin nin kakayahan na magtao kaiyan? (b) Sa anong mga paagi nakukulgan an mga aki?

NATURAL sa mga tawo na mangaipo nin karangahan asin may pambihirang kakayahan sinda na magtao kaiyan. Halimbawa, pag an aki matumba asin mabakrusan an tuhod mantang nagkakawat, tibaad magdalagan siyang naghihibi pasiring ki Mama o Papa niya. Dai mapapaumayan kan mga magurang an lugad, pero mararanga ninda an aki. Tibaad maghapot sinda kun ano an nangyari, pahidon an luha kaini, saka magtaram sa nakakapakalma asin mapagpadangat na paagi, asin tibaad lagan nin bulong an lugad. Uruatyan, mapundo na sa paghibi an aki asin tibaad magkawat na ngani giraray. Pag-abot nin panahon mararahay na an lugad.

² Pero kun minsan, an mga aki nakukulgan sa mas grabe pang mga paagi. May mga nakakaeksperyensiya nin seksuwal na pang-aabuso. An pang-aabuso puwedeng mangyari nin sarong beses, o tibaad magpadagos sa dakul na taon. Arin man diyan, an pang-aabuso puwedeng magresulta sa nagdadanay na grabeng kakulugan sa emosyon. May mga kaso na nadadakop asin napapadusahan an kaggibo. Pero sa ibang mga kaso, garo baga nadudulagan niya an hustisya. Alagad dawa makamtan tulos an hustisya, an maraot na mga epekto kan pang-aabuso puwedeng magdanay dawa an aki magin adulto na.

3. Arog kan sinambit sa 2 Corinto 1:3, 4, ano an kabutan ni Jehova, asin anong mga hapot an sisimbagon niyato?

³ Kun an sarong Kristiyano pinupurisaw pa man giraray ngunyan na adulto na siya kan inagihan niyang pang-aabuso kan siya aki pa, ano an makakatabang sa saiya? (Basahon an 2 Corinto 1:3, 4.) Malinaw na kabutan ni Jehova na an saiyang karnero matawan kan  pagkamuot asin karangahan na kaipuhan ninda. Kaya simbagon niyato an tulong hapot: (1) Taano ta nangangaipo nin karangahan an mga biktima nin pang-aabuso kan sinda aki pa? (2) Siisay an puwedeng magtao kan karangahan na kaipuhan ninda? (3) Paano kita epektibong makakatao nin karangahan?

4-5. (a) Taano ta mahalagang isaisip na magkalain an aki asin an adulto? (b) Paano puwedeng maapektaran kan pang-aabuso an kakayahan kan aki na magtiwala sa iba?

⁴ May mga adulto na nakaeksperyensiya nin pang-aabuso kan sinda aki pa na nangangaipo pa man giraray nin karangahan dawa naglihis na an dakul na taon. Taano? Tanganing masabutan niyato, dapat nguna niyatong isaisip na an mga aki lain na marhay sa mga adulto. Pag an sarong aki ginibuhan nin maraot, sa parati ibang marhay an epekto kaiyan sa saiya kumpara sa sarong adulto. Pag-isipan an minasunod na halimbawa.

⁵ Kaipuhan kan mga aki an haraning relasyon asin makamati nin pagtitiwala sa mga nagpapadakula asin nag-aasikaso sa sainda. Kun igwa nin arog kaiyan na relasyon, mamamatian kan mga aki na ligtas sinda asin makakatabang iyan sa sainda na magtiwala sa mga nagpapadangat sa sainda. (Sal. 22:9, NW) Nakakamundo, an kadaklan sa mga pang-aabuso nangyayari sa laog kan pamilya, asin sa parati an dayupot na mga kapamilya asin mga amigo kan pamilya an naggigibo kaiyan. Kun an sarong aki inabuso nin saro na pinagtitiwalaan niya, tibaad madipisilan na siyang magtiwala sa iba, dawa pakalihis nin dakul na taon.

6. Taano ta an seksuwal na pang-aabuso daing hirak asin nakakaraot?

⁶ An mga aki daing kalaban-laban, asin an seksuwal na pang-aabuso daing hirak nanggad saka nakakaraot. An hawak, emosyon, asin isip nin aki dai pa andam para sa seksuwal na relasyon na para sana sa mag-agom. Kaya an seksuwal na pang-aabuso puwedeng makadanyar nanggad sa sainda. Makakaraot iyan sa pagmansay ninda sa sekso, sa sadiri, o sa siisay man na gustong magin dayupot sa sainda.

7. (a) Taano ta tibaad madalion sana para sa tusong nambibiktima na lokohon an sarong aki, asin paano niya iyan puwedeng gibuhon? (b) Ano an puwedeng magin mga resulta kan siring na mga kaputikan?

⁷ Bako pang lubos an kakayahan kan mga aki na mag-isip, mangatanusan, o makamati asin makalikay sa peligro. (1 Cor. 13:11) Kaya madalion sana sa tusong mga nambibiktima na lokohon an mga aki. Sinasabihan ninda an mga aki nin nakakaraot na mga kaputikan, arog kan ideya na an aki an dapat basulon, na dapat na isekreto an pang-aabuso, asin na mayo nin matubod o may pakiaram kun magsumbong an aki, o na an seksuwal na relasyon nin adulto asin aki normal man daang mga kapahayagan nin sinserong pagkamuot. An siring na mga kaputikan puwedeng biribidon sa laog nin dakul na taon an kakayahan na mag-isip kan aki asin an pagmansay niya sa kun ano an totoo. Pagdakula kan aki, tibaad isipon niya na maati siya asin dai maninigong kamutan o rangahon.   

8. Taano ta makakasigurado kita na makakatao si Jehova nin karangahan sa mga inabuso?

⁸ Kaya bakong makangangalas na an seksuwal na pang-aabuso puwedeng magkawsa nin nagdadanay na danyos. Marauton nanggad na krimen iyan! An pagigin lakop kan pang-aabusong ini malinaw na ebidensiya na nabubuhay na kita sa huring mga aldaw, sarong panahon na dakul an “mayong pagkamuot sa mga kapamilya” asin “an mga maraot na tawo asin impostor lalo pang magigin maraot.” (2 Tim. 3:1-5, 13) An mga pakana ni Satanas talagang marauton, asin nakakamundo pag minagawi an mga tawo sa paaging nakakapaugma sa Diyablo. Alagad, mas makusog nanggad si Jehova kisa ki Satanas o sa mga nagsusunod ki Satanas. Nahihiling niya an mga taktika ni Satanas. Makakasigurado kita na aram niyang lubos an kulog na namamatian ta, asin makakatao siya kan karangahan na kaipuhan niyato. Bendisyon para sa sato na maglingkod sa “Diyos nin gabos na  karangahan, na nagraranga sa sato sa gabos tang kasakitan, tanganing paagi sa karangahan na inako niyato hali sa Diyos maranga niyato an iba na nag-aagi nin ano man na klase nin kasakitan.” (2 Cor. 1:3, 4) Pero siisay an ginagamit ni Jehova tanganing magtao nin karangahan?

9. Sigun sa sinabi ni Hading David sa Salmo 27:10, ano an gigibuhon ni Jehova sa mga pinabayaan kan sadiri nindang pamilya?

⁹ Lalo nang nangangaipo nin karangahan an mga pinabayaan kan saindang mga magurang o inabuso nin mga tawong pinagtitiwalaan ninda. Aram ni salmista David na si Jehova an pinakamapagtitiwalaan na paratao nin karangahan. (Basahon an Salmo 27:10.) Nagtutubod si David na inaataman ni Jehova an mga isinikwal kan saindang mga mahal sa buhay. Paano iyan ginigibo ni Jehova? Ginagamit niya an saiyang maimbod na mga tawong lingkod. An satong mga kapwa parasamba ki Jehova iyo an satong espirituwal na pamilya. Halimbawa, sinabi ni Jesus na an mga nag-iiba sa saiya sa pagsamba ki Jehova iyo an saiyang mga tugang asin ina.—Mat. 12:48-50.

10. Ano an sinabi ni apostol Pablo dapit sa saiyang trabaho bilang elder?

¹⁰ Pag-isipan an sarong halimbawa kan siring na arog sa pamilyang relasyon sa Kristiyanong kongregasyon. Si apostol Pablo sarong mahigos asin maimbod na elder. Saro siyang marahayon na halimbawa, asin pinasabngan pa ngani siya na sabihon sa iba na arugon siya kun paanong inarog niya si Cristo. (1 Cor. 11:1) Risahon kun paano kaidto ilinadawan ni Pablo an saiyang trabaho bilang elder: “Nagin mabuot an pagtrato mi sa saindo kan kaibanan nindo kami, arog baga nin sarong nagpapasusong ina na padaba an saiyang mga aki.” (1 Tes. 2:7) Kaagid kaiyan, an maimbod na mga elder ngunyan puwede man na maggamit nin mabuot na mga tataramon mantang nagtatao sinda nin karangahan na basado sa Kasuratan sa mga nangangaipo kaiyan.

11. Ano an nagpapahiling na bako sana an mga elder an puwedeng magtao nin karangahan?

¹¹ Mga elder sana daw an puwedeng magtao nin karangahan sa mga biktima nin pang-aabuso? Dai. Gabos kita igwang responsabilidad na “padagos [na rangahon] an lambang saro.” (1 Tes. 4:18) An maygurang na mga sister puwedeng magin lalo nang nakakapakusog sa mga sister na nangangaipo  nin karangahan. Angay na iinagid kan Diyos na Jehova an saiyang sadiri sa sarong ina na rinaranga an saiyang aki. (Isa. 66:13) May mga halimbawa sa Bibliya nin mga babayi na nagtao nin karangahan sa mga nasa kasakitan. (Job 42:11) Nauugma nanggad si Jehova na mahiling an mga Kristiyanong babayi na nagtatao nin karangahan sa mga kapwa sister na pinupurisaw nin makulog na inagihan! May mga sitwasyon na tibaad pakiulayan nin pribado nin saro o duwang elder an sarong maygurang na sister kun nasa kamugtakan siya na tabangan an sarong sister na nakakamati nin pagkapurisaw. *

12. Ano an dapat niyatong likayan?

¹² Siyempre, dapat na likayan niyatong magparahapot dapit sa mga bagay na habong pag-ulayan nin sarong kapwa Kristiyano. (1 Tes. 4:11) Pero ano an puwede niyatong gibuhon para sa mga nangangaipo asin gusto nin tabang saka karangahan? Pag-ulayan niyato an limang basado sa Kasuratan na paagi na puwede kitang makatao nin karangahan.

13. Arog kan mababasa sa 1 Hade 19:5-8, ano an ginibo kan anghel ni Jehova para ki Elias, asin paano niyato maaarog an anghel?

¹³ Magtao nin praktikal na tabang. Kan nagdudulag si propeta Elias sa mga gustong gumadan sa saiya, grabe an pangluluya kan saiyang buot kaya gusto na niyang magadan. Nagsugo si Jehova nin sarong makapangyarihan na anghel para dalawon an propeta. Nagtao an anghel nin praktikal na marhay na tabang. Tinawan niya si Elias nin sarong mainit na kakanon asin mabuot siyang sinabihan na magkakan. (Basahon an 1 Hade 19:5-8.) Ipinapahiling kan istoryang iyan an sarong praktikal na katotoohan: Kun minsan an sarong simpleng akto nin praktikal na kabuutan puwedeng makatabang na marhay. Tibaad paagi sa sarong kakanon, simpleng regalo, o mapagpadangat na mga tataramon sa kard, masisiyerto mo sa sarong tugang na pinangluluyahan nin buot na namumutan mo siya asin nagmamalasakit ka sa saiya. Puwede kitang magtao nin siring na praktikal na tabang kun dai kita komportableng makipag-ulay dapit sa mga temang makulugon o sobra kapersonal.

14. Ano an manunudan niyato sa istorya dapit ki Elias?

¹⁴ Ipamati sa mga napupurisaw na ligtas asin komportable sinda. May manunudan pa kitang leksiyon sa istorya dapit ki Elias. Milagrosong tinawan ni Jehova an propeta kan tabang na kaipuhan kaini para sa halawig na pagbaklay pasiring sa Bukid nin Horeb. Sa harayong lugar na iyan, kun sain nakipagtipan si Jehova sa saiyang banwaan dakul na taon na an nakaagi, tibaad namatian ni Elias na ligtas siya. Maski paano namatian niya na dai na siya mahahanap kan mga gustong gumadan sa saiya. Ano an puwede tang manudan digdi? Kun gusto niyatong magtao nin karangahan sa mga biktima nin pang-aabuso, tibaad kaipuhan ta ngunang ipamati sa sainda na ligtas sinda. Halimbawa, dapat na isaisip kan mga elder na an sarong sister na napupurisaw tibaad makamati na siya mas ligtas asin komportable pag sa harong makipag-ulay mantang nagmimirindal kisa pag sa Kingdom Hall. An iba man tibaad mas gusto sa Kingdom Hall.

15-16. Ano an kaiba sa pagdangog na marhay?

¹⁵ Magdangog na marhay. Nagtatao nin malinaw na sadol an Bibliya: “An lambang saro dapat na magin alisto sa pagdangog, maluway sa pagtaram.” (Sant. 1:19) Kita daw nagdadangog na marhay? Tibaad iniisip niyato na an pagdangog basta sana paghiling na dai nagtataram nin ano man sa sarong tawo. Alagad urog pa diyan an kaiba sa pagdangog na marhay. Halimbawa, sinabi gabos ni Elias ki Jehova an gabos na ikinakapurisaw niya, asin talagang nagdangog si Jehova. Nasabutan ni Jehova na si Elias natatakot, nakakamati na solo siya, asin iniisip na an gabos niyang ginibo sayang sana. Mamumuton na tinabangan ni Jehova si Elias na mahali an mga namamatian niyang  iyan. Ipinahiling Niya na talagang nagdangog siya ki Elias.—1 Ha. 19:9-11, 15-18.

¹⁶ Paano kita makakapahiling nin simpatiya asin pagmalasakit—na mga kapahayagan nin pagkamuot—mantang nagdadangog? Kun minsan, an pirang mataktika asin mamumuton na mga tataramon puwedeng magpahiling kan satong namamatian. Puwede mong sabihon: “Namumundo talaga ako na nangyari iyan saimo! Dai dapat iyan gibuhon sa mga aki!” Tibaad puwede mo siyang haputon nin pirang hapot tanganing masiyerto mo na nasasabutan mo an sinasabi kan saimong amigo na namumundong marhay. Puwede kang maghapot, “Puwede mo daw akong tabangan na masabutan kun ano an buot mong sabihon?” o “Sa sinabi mong iyan, an buot mong sabihon . . . Tama daw ako?” An siring na mamumuton na mga tataramon makakaasigurar sa saiya na nagdadangog ka talaga, na hinihinguwa mong masabutan siya.—1 Cor. 13:4, 7.

17. Taano ta dapat kitang magin mapasensiya asin “maluway sa pagtaram”?

¹⁷ Alagad, magin “maluway sa pagtaram.” Dai magsaliot para magsadol o itanos an kaisipan niya. Asin magin mapasensiya nanggad! Kan sabihon na ni Elias ki Jehova an gabos na nasa puso niya, talagang mamamati sa mga tataramon niya an grabeng pagkapurisaw. Kan huri, pagkatapos pakusugon ni Jehova an pagtubod ni Elias, sinabi giraray ni Elias an mga namamatian niya, gamit an iyo man sanang mga tataramon. (1 Ha. 19:9, 10, 13, 14) An leksiyon? Kun minsan kaipuhan nin saro na napupurisaw na sabihon an nasa puso niya nin bako sanang sarong beses. Arog ni Jehova, gusto niyatong mapasensiyang magdangog. Imbes na purbaran na magtao nin solusyon, nagpapahiling kita nin simpatiya asin mamumuton na pagmalasakit.—1 Ped. 3:8.

18. Paano an satong pamibi puwedeng makaranga nanggad sa mga nakakamati nin grabeng kulog?

¹⁸ Udok na mamibi kaiba an saro na nakakamati nin grabeng kulog. An mga grabe an pangluluya nin buot tibaad makamati na dai ninda kayang mamibi. Tibaad pagmati niya dai siya angay na magdulok ki Jehova. Kun gusto niyatong rangahon an siring na tawo, puwede kitang mamibi kaiba siya na sinasambit an saiyang pangaran. Puwede niyatong sabihon ki Jehova na namumutan na  marhay niyato asin kan kongregasyon an tawong pinangluluyahan nin buot. Puwede niyatong hagadon ki Jehova na rangahon siya bilang mahalagang marhay na karnero Niya. An pamibing arog kaiyan puwedeng magin nakakaranga nanggad.—Sant. 5:16.

19. Ano an puwedeng makatabang sa sato pag nag-aandam kitang rangahon an saro?

¹⁹ Pilion an mga tataramon na nakakarahay asin nakakaranga. Mag-isip bago magtaram. An dai pinag-isipan na mga tataramon puwedeng makakulog. An mabuot na mga tataramon nakakarahay. (Tal. 12:18) Kaya maghagad nin tabang ki Jehova sa pamibi na makapili ka nin mabuot, nakakaranga, asin nakakapaginhawang mga tataramon. Tandaan na mayong tataramon na mas mapuwersa kisa sa mismong mga tataramon ni Jehova na nasa Bibliya.—Heb. 4:12.

20. Ano an tibaad iniisip nin nagkapira huli sa inagihan nindang maraot na mga eksperyensiya, asin ano an gusto niyatong ipagirumdom sa sainda?

²⁰ Huli sa inagihan na pang-aabuso, tibaad may mga tugang na talagang nag-iisip na maati sinda, daing halaga, dai namumutan, o dai pa ngani angay na mamutan. Marauton nanggad na kaputikan iyan! Kaya gamiton an Kasuratan para ipagirumdom sa sainda an tunay na halaga ninda sa paghiling ni Jehova. (Hilingon an kahon na “ Karangahan Hali sa Kasuratan.”) Tandaan kun paano mabuot na pinakusog nin sarong anghel si propeta Daniel kan ini makamati nin pangluluya nin buot. Gusto ni Jehova na maaraman kan namumutan na lalaking iyan na mahalaga siyang marhay. (Dan. 10:2, 11, 19) Sa kaagid na paagi, mahalagang marhay ki Jehova an mga tugang niyatong nakakamati nin pagkapurisaw.

21. Ano an mangyayari sa gabos na paragibo nin maraot na dai nagsusulsol, pero ano an dapat na determinado niyatong gibuhon mantang dai pa iyan nangyayari?

²¹ Pag rinaranga niyato an iba, ipinapagirumdom niyato sa sainda an pagkamuot ni Jehova. Asin dai nanggad niyato dapat lingawan na Diyos man nin hustisya si Jehova. Mayong pang-aabuso na maitatago sa saiya. Nahihiling ni Jehova an gabos, asin dai niya papabayaan na dai mapadusahan an mga paragibo nin maraot na dai nagsusulsol. (Bil. 14:18) Mantang dai pa iyan nangyayari, gibuhon ta an gabos niyatong makakaya na magpahiling nin pagkamuot sa mga nakaeksperyensiya nin pang-aabuso. Saro pa, nakakaranga nanggad maaraman na permanenteng papaumayan ni Jehova an gabos na nakaeksperyensiya nin pang-aabuso ni Satanas asin kan saiyang kinaban! Dai na mahahaloy, an makulog na mga bagay na ini dai na nuarin man magigirumduman pa.—Isa. 65:17.