Haros gabos minauyon na may mga bagay na masasabing malinaw na tama o na talagang sala. Halimbawa, aram kan kadaklan na sala nanggad an paggadan, panglulupig, asin seksuwal na pag-abuso sa aki, mantang ikinakaugma kan dakul an pagigin makatanusan, mabuot, asin may empatiya. Pero nagtutubod an dakul na tawo na may mga bagay sa buhay—dawa ngani sa mga sitwasyon may koneksiyon sa seksuwalidad, pagigin onesto, o pagpadakula sa mga aki—na mayong tama o salang desisyon. Iniisip kaya ninda na akseptable dawa ano man an pilion ninda. Sa parati, an mga tawo nagdedesisyon base sa kun ano an namamati ninda asin base sa kun ano an iniisip kan mga tawo sa palibot ninda. Iyan daw an pirming tamang gibuhon?

Sa dakul na pagkakataon, nagdedesisyon kita base sa kun ano an namamati ta, o base sa satong panglaog na pakamati sa kun ano an tama asin sala, na sa parati inaapod na an satong konsiyensiya. (Roma 2:​14, 15) Dawa sa hoben na edad, aram na kan mga aki kun tama o sala an sarong bagay asin nakokonsiyensiya pa ngani sinda pag nakagibo sinda nin sala. Sa paglihis nin panahon, an satong konsiyensiya namomolde kan mga prinsipyo sa buhay na nanunudan ta sa satong pamilya, mga kairiba, mga maestro o maestra, komunidad, relihiyon, asin kultura. Pag nagdedesisyon kita, sinasabi kan satong konsiyensiya kun baga kauyon iyan o dai kan mga prinsipyo sa buhay na nanudan ta.

An satong pakamati sa kun ano an tama asin sala mapahiro sa sato na magpahiling nin empatiya, pasasalamat, pagigin patas, asin pagmalasakit sa iba. Pupugulan man kita kaiyan na makagibo nin mga bagay na makakakulog sa mga tawong mahalaga sa sato o na puwedeng magtao sa sato nin kasusupgan asin pagkakonsiyensiya.

Masasarigan na giya daw pirmi an namamatian ta? Kan hoben pa si Garrick, pinili niya an klase nin buhay na diyan sinabi niya, “Ako an bahala kun arin an tama o sala.” Pero, napag-isip-isip niya na an paggibo kan mga bagay na sa hiling niyang tama dai nagtao nin marahay na mga resulta.  Sinabi niya na an saiyang buhay nagin mamunduon na marhay ta nagin imoral siya, adik sa droga, nagin buratsero, saka madahas.

Apuwera sa kun ano an namamati ta, sa parati, nagdedesisyon man kita base sa iniisip kan iba. Puwede kaya kitang makinabang sa saindang eksperyensiya asin kadunungan. Nakukua ta an respeto kan satong pamilya, mga amigo, asin komunidad pag ginigibo ta an sarong bagay na para sa sainda iyo an tamang gibuhon.

Masasarigan na giya daw pirmi an iniisip kan iba? Kan hoben pa si Priscila, sinunod niya kun ano an ginigibo kan kadaklan sa saiyang mga kairiba asin nakikipag-sex na man siya. Pero, napag-isip-isip niya na dai siya nagin mas maugma sa paggibo kan mga bagay na sa hiling kan iba tama. Sinabi niya: “Dai ako nagin maugma sa paggibo kan mga bagay na ginigibo kan iba. Dahil diyan, nakagibo ako nin mga bagay na bakong madunong asin ikinapahamak ko.”

Pag nagdedesisyon kita sa kun ano an tama asin sala, makakatabang an pagsaisip kan namamati ta asin kan iba. Pero kun diyan ta sana ibinabase an satong mga desisyon, dai iyan pirming nagtatao nin marahay na resulta. Kun minsan, huling dai ta aram kun ano an magigin resulta kan mga desisyon ta, puwede kitang makagibo nin mga desisyon na puwedeng ikapahamak ta asin kan iba. (Talinhaga 14:12) Asin maski ngani iniisip ta asin kan iba na tama an sarong bagay, puwede pa man giraray kita kaiyan na ipahamak asin puwedeng an pagmansay tang iyan magbago. Kun sa bagay, may mga paggawi dati na ibinibilang na sala pero ngunyan inaako na kan kadaklan, tapos may mga paggawi man na dati akseptableng gibuhon pero ngunyan bako na.

Igwa daw nin mas marahay na giya na makakatabang sa pagdedesisyon ta kun ano an tama asin sala? Igwa daw nin pamantayan sa moral na kun susunudon ta ngunyan mayo kitang pagbabasulan mag-agi man an mga taon?

Maray na sana, igwa nin sarong mapagkukuanan nin masasarigan asin dai nagbabagong giya sa moral na makakatabang sa gabos na tawo. Pag-uulayan sa sunod na artikulo kun sain ta mahahanap an pinakamasasarigan na giya para maaraman ta kun ano an tama asin sala.