Mga Kostumbre sa Navidad—Iyan daw Kristiano?

PANAHON na nin Navidad. Ano daw an kahulogan kaiyan sa saindo, sa saindong pamilya, asin sa saindong mga kaibaiba? Iyan daw sarong espirituwal na okasyon, o iyan daw saro sanang magayagaya asin maogmang panahon? Iyan daw sarong panahon na maghorophorop manongod sa pagkamundag ni Jesu-Cristo o panahon na dai pag-intindihon an Kristianong mga pamantayan?

Sa pag-estudyar sa mga hapot na iyan, girumdomon na an mga tradisyon sa Navidad tibaad magkakalaen depende sa lugar na iniistaran nindo. Halimbawa, sa Mejico asin iba pang mga nasyon sa Latin Amerika, laen dawa an ngaran. Sinabi nin sarong ensiklopedya na an Ingles na ngaran na Christmas (sa Bicol, Navidad) “hale sa termino kaidtong edad media na Christes Masse, an Misa ni Cristo.” Minsan siring, an La Navidad, o an Natividad, siring kan apod dian sa mga nasyon na ini sa Latin Amerika, nanonongod sa natividad, o pagkamundag, ni Cristo. Estudyare nindo nin kadikit an nagkapirang detalye kaini sa Mejico. Tibaad makatabang ini sa saindo na mabilog an sadiri nindong opinyon manongod sa kapiestahan na ini.

An Posadas, “an Tolong Madonong na Lalaki,” Asin an Nacimiento

An kaorogmahan minapoon sa Disyembre 16 sa posadas. An librong Mexico’s Feasts of Life nagkokomento: “Sa panahon kan posadas, siyam na nakaeengganyong aldaw bago an Bisperas nin Navidad, ginigirumdom an mapungaw na paglagawlagaw ni Jose asin Maria sa siudad nin Betlehem asin an panahon na sa katapustapusi sinda nakanompong nin kabootan asin madadagosan. An mga pamilya asin magkakatood nagtitiripon barobanggi tanganing isaaksion liwat an mga nangyari sa mga aldaw na bago kan pagkamundag ni Cristo.”

Siring kan napagkatodan, an sarong grupo nin mga tawo nagdadara nin mga imahen ni Maria asin Jose sa sarong harong asin paagi sa awit nakikiolay na padagoson, o posada. An mga nasa harong minaawit bilang simbag sagkod na sa katapustapusi palaogon an mga bisita. Dangan minapoon an parti, na dian an nagkapira—na may tahob sa mata asin may kapot na panrapas—nagsasarosalida sa paghingoang pasaon an piñata, sarong dakulang koron na may dekorasyon na ibinitin nin lubid. Oras na mapasa, an laog kaiyan (dulse, prutas, asin iba pa) titiponon kan mga nagseselebrar. Ini sinusundan nin kakanon, inomon, musika, asin baraylehan. Walong parti sa posadas an ginigibo poon Disyembre 16 sagkod Disyembre 23. Sa ika-24, sineselebrar an Nochebuena (Bisperas kan Navidad), asin an mga pamilya naghihingoa na magkatiripon para sa sarong espesyal na pamanggihan.

Dai nahahaloy yaon na an Aldaw kan Bagong Taon, na sineselebrar paagi sa maribokon na mga parti. Sa banggi nin Enero 5, an Tres Reyes Magos (“tolong madonong na lalaki”) sinasabing madara nin mga kawatan para sa mga aki. An kulminasyon iyo an sarong parti sa Enero 6, na ipinupuesto an sarong rosca de Reyes (mamon na pabilog). Mantang kinakakan an linutong ini, may saro na makakakua nin sadit na munyeka sa saiyang pidaso nin mamon na nagrerepresentar sa omboy na si Jesus. An makakukua obligadong organisaron asin iandam an sarong ultimong parti sa Pebrero 2. (Sa nagkapirang lugar igwa nin tolong saradit na munyeka, na nagrerepresentar sa “tolong madonong na lalaki.”) Siring sa maheheling nindo, an pagparti na konektado sa Navidad daing ontok.

Durante kan peryodong ini, an nacimiento (Belen) risang-risa nanggad. Ano an kalabot digdi? Bueno, sa pampublikong mga lugar siring man sa mga simbahan asin harong, an mga eksena ilinaladawan  paagi sa mga pigurin (dakula o sadit) na gibo sa seramiko, kahoy, o dalipay. Irinerepresentar kaiyan si Jose asin Maria na nakaluhod sa atubangan nin bahogan na namumugtakan nin bagong mamundag na omboy. Sa parate igwa nin mga pastor asin Los Reyes Magos (“an madonong na mga lalaki”). An eksena sarong kuadra, asin tibaad may mga hayop na minakompleto kan eksena. Minsan siring, an pangenot na pigurin iyo an bagong mamundag na omboy, na inaapod el Niño Dios sa Kastila (an Aking Dios). An mayor na pigurin na ini tibaad ibugtak dian sa Bisperas nin Navidad.

Sarong Pagsiyasat nin Orog sa mga Tradisyon sa Pagkamundag

May labot sa pagselebrar nin Navidad siring sa pakaaram dian sa pankagabsan sa bilog na kinaban, an The Encyclopedia Americana nagsasabi: “An kadaklan na kostumbre na konektado ngonyan sa Navidad bakong orihinal na mga kostumbre sa Navidad kundi imbes mga kostumbre bago an mga Kristiano asin mga kostumbre na bakong Kristiano na inarog kan iglesiang Kristiano. An Saturnalia, sarong Romanong kapiestahan na sineselebrar sa kabangaan nin Disyembre, nagin arogan para sa dakol na kostumbre sa pag-oroorogma sa Navidad. Halimbawa, hale sa selebrasyon na ini kinua an magarbong kapiestahan, pagtao nin mga regalo, asin pagsolo nin mga kandila.”

Sa Latin Amerika, an pundamental na mga kostumbreng iyan sa Pagkamundag tibaad sinusunod, na may iba pang dagdag. ‘Gikan saen,’ an tibaad ihapot nindo. An totoo, an dakol na nagmamawot na magsusog sa Biblia rinerekonoser na an nagkapirang kostumbre mga seremonya sana nin mga Aztec. An El Universal, sarong peryodiko sa Siudad nin Mejico, nagkomento: “An mga prayle hale sa laen-laen na orden inaprobetsaran an bagay na an mga kaorogmahan sa kalendaryo sa ritual kan mga Aztec kadungan kan kalendaryo sa liturhiya na Katoliko, kaya ginamit ninda ini tanganing suportaran an saindang pag-eebanghelyo asin pagmimisyonero. An mga paggirumdom para sa mga dios bago an mga panahon kan Kastila rinibayan ninda nin mga kaorogmahan para sa mga dios nin Kristiano, pinonan an mga kaorogmahan asin aktibidad na Europeo, saka inaprobetsaran man an mga kaorogmahan na Aztec, na nagresulta sa sarong sinkretismo sa kultura na hale dian luminataw an tunay na Mejicong mga kapahayagan.”

 An The Encyclopedia Americana nagpapaliwanag: “An pag-akto kan pagkamundag enot na nagin kabtang kan selebrasyon nin Navidad . . . An representasyon sa simbahan kan kabaing kan eksena nin pagkamundag [an eksena sa bahogan] sinasabi na pinonan kaidto ni San Francisco.” An mga pag-aktong ini na itinatampok an pagkamundag ni Cristo ginigibo sa mga simbahan durante kan kapinonan kan pagkolonisar sa Mejico. An mga iyan inorganisar kan mga mongheng Franciscano tanganing tokdoan an mga Aztec manongod sa Pagkamundag. Kan huri an posadas nagin orog na popular. Ano man an orihinal na intension sa likod kaiyan, an paagi kan pag-atubang kan posadas ngonyan ihinahayag kun ano talaga iyan. Kun kamo nasa Mejico sa kapanahonan na ini, masasabotan o mamamansayan nindo an sarong bagay na itinampok nin sarong parasurat para sa El Universal sa saiyang komento: “An posadas, na sarong paagi na ipagirumdom sa sato an pagbaklay kan mga magurang ni Jesus sa paghanap nin madadagosan kun saen puedeng imundag an Aki nin Dios, ngonyan kaaldawan na sana nin pagbuburat, pagpalabilabi, pagpagutid, pagkadaing kamanungdanan, asin padakol nang padakol na krimen.”

An ideya manongod sa nacimiento tuminunga durante kan panahon nin Pagkolonisar hale sa orihinal na aktuwal na mga representasyon sa mga simbahan. Minsan ngani an iba naaakit dian, irinerepresentar daw kaiyan sa tamang paagi an sinasabi kan Biblia? Balidong hapot iyan. Kan an tolong madonong na lalaki daa—na sa katunayan mga astrologo—nagsongko, si Jesus asin an saiyang pamilya dai na nag-iistar sa sarong kuadra. Nakaagi na an panahon, asin an pamilya nag-iistar na sa sarong harong. Magigin interesante para sa saindo na maheling an detalyeng ini sa ipinasabong na rekord sa Mateo 2:1, 11. Maheheling man nindo na dai sinasabi kan Biblia kun pirang astrologo an yaon duman. *

Sa Latin Amerika, an tolong madonong na lalaki suminalida sa ideya dapit ki Santa Klaus. Pero, siring kan ginigibo sa ibang kadagaan, an dakol na magurang nagtatago nin mga kawatan sa harong. Dangan sa pagkaaga nin Enero 6, an mga aki hinahanap an mga iyan, na garo baga an tolong madonong na lalaki an nagdara kaiyan. Ini panahon na maganansia para sa mga nagtitinda nin kawatan, asin an nagkapira yuminaman sa rinerekonoser nin dakol na tawo na sadiosan an puso bilang imbento sana. An osipon manongod sa tolong madonong na lalaki bako nang kapanipaniwala sa tahaw nin dakol, dawa sa saradit na aki. Minsan ngani ikinaaanggot nin nagkapira na an osipon na ini nawawaran na nin naniniwala, ano an malalaoman nin siisay man sa sarong imahinasyon na pinapagdadanay huli sana sa tradisyon asin para sa komersial na kagianan?

An Navidad, o an Pagkamundag, dai sineselebrar kan enot na mga Kristiano. An sarong ensiklopedya nagsasabi manongod digdi: “An selebrasyon dai ginibo kan enot na mga siglo kan Kristianong iglesia, huli ta an Kristianong kaugalean sa pankagabsan iyo an pagselebrar kan kagadanan nin prominenteng mga tawo imbes na kan saindang pagkamundag.” An Biblia ikinokonektar an pagselebrar nin mga kumpleanyo sa mga pagano, bakong sa tunay na mga nagsasamba sa Dios.—Mateo 14:6-10.

Siempre, ini dai nangangahulogan na bakong kapakipakinabang na maaraman asin girumdomon an aktuwal na mga pangyayari na may labot sa pagkamundag kan Aki nin Dios. An basado sa katotoohan na pagkasaysay sa Biblia nagtatao nin mahalagang mga pakarorop asin leksion para sa gabos na gustong gibohon an kabotan nin Dios.

 An Pagkamundag ni Jesus Segun sa Biblia

Manonompongan nindo an masasarigan na impormasyon manongod sa pagkamundag ni Jesus sa mga Ebanghelyo ni Mateo asin Lucas. Ipinaheheling kaiyan na dinalaw ni anghel Gabriel an sarong hoben na daing agom na babae na an ngaran Maria sa banwaan nin Nazaret sa Galilea. Anong mensahe an dinara nia? “Uya! ika mangingidam sa saimong matris asin mangangaki nin sarong aking lalaki, asin aapodon mo an saiyang ngaran na Jesus. An sarong ini magigin dakula asin aapodon na Aki kan Kaharohalangkawe; asin itatao sa saiya ni Jehova Dios an trono ni David na saiyang ama, asin sia mamamahala bilang hade sa harong ni Jacob sagkod lamang, asin dai magkakaigwa nin katapusan an saiyang kahadean.”—Lucas 1:31-33.

Si Maria nasorpresang marhay kan mensaheng ini. Huling daing agom, sia nagsabi: “Paano ini mangyayari, mantang dai ako nakikidorog sa lalaki?” An anghel nagsimbag: “An banal na espiritu madatong sa saimo, asin an kapangyarihan kan Kaharohalangkawe malindong sa saimo. Kaya man an ipangangaki aapodon na banal, Aki nin Dios.” Si Maria, na rinerekonoser na ini an kabotan nin Dios, nagsabi: “Uya! an oripon na babae ni Jehova! Mangyari logod sa sakuya an siring sa saimong tataramon.”—Lucas 1:34-38.

Sinabi nin sarong anghel ki Jose an manongod sa milagrosong pangangaki tanganing dai nia idiborsio si Maria, na pinaplano niang gibohon pakatapos na maaraman nia an pagbados kaini. Dangan sia nagin andam na akoon an paninimbagan na atamanon an Aki nin Dios.—Mateo 1:18-25.

Dangan huli sa dekreto hale ki Augusto Cesar napiritan si Jose asin Maria na magbiahe hale sa Nazaret sa Galilea pasiring sa Betlehem sa Judea, an siudad kan saindang mga apoon, tanganing magparehistro. “Mantang sinda yaon duman, nakompleto an mga aldaw na sia mangaki. Asin ipinangaki nia an saiyang aking lalaki, an panganay, asin pinatos nia ini nin mga lampin asin pinahigda ini sa sarong bahogan, huli ta mayo nin lugar para sa sainda sa lugar na dagosan.”—Lucas 2:1-7.

Ilinaladawan kan Lucas 2:8-14 an suminunod: “Igwa man sa dagang idto nin mga pastor na nag-iistar sa luwas asin nagbabantay sa banggi kan saindang mga aripompon. Asin bigla na sana an anghel ni Jehova nagtindog sa kataed ninda, asin an kamurawayan ni Jehova suminirang sa palibot ninda, asin sinda natakot na marhay. Alagad an anghel nagsabi sa sainda: ‘Dai kamo matakot, huli ta, uya! ipinahahayag ko sa saindo an maogmang bareta nin dakulang kagayagayahan na kakamtan nin gabos na tawo, huli ta namundag sa saindo ngonyan an sarong Paraligtas, na iyo si Cristo na Kagurangnan, sa siudad ni David. Asin ini an tanda para sa saindo: makakakua kamo nin omboy na napapatos nin mga lampin asin naghihigda sa bahogan.’ Asin sa panale may nagtunga sa kaibanan kan anghel na sarong kaburunyogan kan langitnon na hukbo, na nag-oomaw sa Dios asin nagsasabi: ‘Kamurawayan sa Dios sa kaitaasan, asin sa daga katoninongan sa mga tawo na igwa nin marahay na boot.’”

An mga Astrologo

Sinasambit kan pagkasaysay ni Mateo na an mga astrologo na hale sa Sirangan nagduman sa Jerusalem na hinahanap an lugar na namundagan kan Hade kan mga Judio. Si Hadeng Herodes interesadong marhay digdi—alagad bakong marahay an intension. “Isinusubol sinda sa Betlehem, sia nagsabi: ‘Paduman kamo asin hanapa nindo nin maingat an aki, asin kun sia manompongan na nindo ibareta nindo sa sako, tanganing ako man makaduman asin makahuruhod sa saiya.’” Nanompongan kan mga astrologo an aki asin ‘binukasan ninda an saindang mga kayamanan asin tinawan sia nin mga regalo, bulawan asin kamangyan patin mirra.’ Alagad dai sinda nagbalik ki Herodes. “Pinatanidan na sinda nin Dios sa sarong pangatorogan na dai na bumalik ki Herodes.” Ginamit nin Dios an sarong anghel tanganing patanidan si Jose manongod sa intension ni Herodes. Dangan si Jose asin Maria duminulag pasiring sa Egipto kaiba an saindang aking lalaki. Sunod, sa paghihingoa na gadanon an bagong Hade, an maringis na si Hadeng Herodes nagboot na gadanon an mga aking lalaki sa Betlehem. Arin na mga aking lalaki? An mga duwang taon an edad asin pababa.—Mateo 2:1-16.

Ano an Manonodan Niato sa Pagkasaysay?

An nagsosongkong mga astrologo—dawa pira man sinda—dai nagsasamba sa tunay na Dios. An bersion nin Biblia na La Nueva Biblia Latinoamérica (Edisyon na 1989) nagsasabi sa sarong nota sa ibaba: “An mga Mago bakong mga hade, kundi mga parahula asin saserdote nin paganong relihion.” Nagduman sinda kaoyon kan saindang kaaraman manongod sa mga bitoon na dian sinda deboto. Kun gusto nin Dios na giyahan sinda pasiring sa aki,  giniyahan kutana sinda sa eksaktong lugar na dai na kaipuhan na dumuman nguna sa Jerusalem asin sa palasyo ni Herodes. Sa huri, an Dios nag-interbenir tangani na liwaton an saindang dalan sa pagprotehir sa aki.

Sa panahon nin Navidad an pagkasaysay na ini sa parate napapalibotan nin osipon asin imahinasyon na nagpapalibog sa pinakamahalagang bagay: na an omboy na ini namundag tangani na magin kahangahangang Hade, siring kan ipinaisi ki Maria asin sa mga pastor. Dai, si Jesu-Cristo bako nang omboy, o dawa aki. Sia an namamahala nang Hade sa Kahadean nin Dios, na sa dai na mahahaloy mahale sa gabos na pamamahala na kontra sa kabotan nin Dios, asin reresolberan nia an gabos na problema nin katawohan. Iyan an Kahadean na satong hinahagad sa Pamibi kan Kagurangnan.—Daniel 2:44; Mateo 6:9, 10.

Paagi sa ipinahayag kan anghel sa mga pastor, nanodan ta na an oportunidad na makaligtas bukas sa gabos na gustong magdangog kan mensahe kan maogmang bareta. An mga nagkakamit kan pabor nin Dios nagigin “mga tawo na igwa nin marahay na boot.” May makangangalas na mga bagay na malalaoman para sa katoninongan sa bilog na kinaban na sakop kan Kahadean ni Jesu-Cristo, alagad an mga tawo dapat na andam na gibohon an kabotan nin Dios. An kapanahonan daw nin Navidad nakatatabang digdi, asin iyan daw nagpapabanaag kan kamawotan na iyan? An dakol na tawong sinsero na gustong sunodon an Biblia nagsasaboot na an simbag risang-risa.—Lucas 2:10,11,14.

[Nota sa Ibaba]

[Kahon sa pahina 4]

AN NAGKAPIRA MAGNGANGALAS

Sa saiyang libro na The Trouble With Christmas, ipinahayag kan autor na si Tom Flynn an mga konklusyon na inabot pakatapos nin dakol na taon na ginamit sa pagsiyasat dapit sa Navidad:

“An dakulaon na kabilangan nin mga tradisyon na ikinokonektar niato ngonyan sa Navidad guminikan sa paganong mga tradisyon nin relihion bago an mga Kristiano. An nagkapira kaini may sosyal, seksuwal, o kosmolohikong mga konotasyon na tibaad magmotibar sa edukado, mapagrisa sa kultura na mga tawong may modernong kaisipan na bayaan an mga tradisyon oras na masabotan ninda nin mas malinaw an mga ginikanan kaini.”—Pahina 19.

Pakatapos na iatubang an kadakol na nagsusuportar na impormasyon, si Flynn nagbalik sa pundamental na punto: “An saro sa dakulang kabaliktaran sa linalaoman mapadapit sa Navidad iyo na kakadikit kan kabtang kaiyan an talagang Kristiano. Oras na haleon niato an mga kabtang gikan sa panahon bago kan mga Kristiano, an kadaklan kan matatada gikan sa panahon pagkatapos kan mga Kristiano, imbes na hale sa tunay na Kristiano.”—Pahina 155.

[Ritrato sa pahina 7]

An pagpaisi kan pagkamundag ni Jesus iinandam an basehan para sa saiyang katongdan sa ngapit bilang an piniling Hade nin Dios