An mga Hasmoneano Asin an Saindang Pamana

KAN si Jesus yaon digdi sa daga, an Judaismo nababanga sa mga paksion, na gabos nagdidinaogan sa pagkaigwa nin impluwensia sa mga tawo. Iyan an situwasyon na iinatubang sa mga pagkasaysay sa Ebanghelyo siring man sa mga isinurat kan Judiong historyador na si Josefo kan enot na siglo.

An mga Fariseo asin an mga Saduceo minalataw sa eksenang ini bilang maimpluwensiang mga puersa, na may kakayahan na dominaron an opinyon kan publiko sagkod pa ngani sa punto na sayumahan si Jesus bilang an Mesiyas. (Mateo 15:​1, 2; 16:1; Juan 11:​47, 48; 12:​42, 43) Minsan siring, dai nasasambitan an duwang maimpluwensiang grupo na ini saen man sa Hebreong Kasuratan.

Enot na nasambitan ni Josefo an mga Saduceo asin Fariseo sa konektadong kamugtakan kan ikaduwang siglo B.C.E. Durante kan peryodong ini dakol na Judio an nagpapadaog sa pan-akit nin Helenismo, arin na baga, an kultura asin pilosopiyang Griego. An kariribokan sa tahaw kan Helenismo asin Judaismo nakaabot sa pinakalubos kan rinamogan kan mga namamahala na Seleucides an templo sa Jerusalem, na idinudusay iyan ki Zeus. An sarong mapuersang namomoon na Judio, si Juda Macabeo, hale sa pamilya na midbid bilang mga Hasmoneano, pinangenotan an sarong rebeldeng hukbo na nagpatalingkas sa templo sa kamot kan mga Griego. *

An mga taon pagkatapos tolos kan rebelyon asin kapangganahan kan mga Macabeo nagin midbid sa pagkaigwa nin tendensiang bumilog nin mga sekta basado sa magkakakompetensiang ideolohiya, na an kada saro nakikipagdaogan sa iba na madarang kumampi an mas dakulang komunidad nin mga Judio. Alagad taano ta nagtalubo an tendensiang ini? Taano ta nagin grabe an pagkabaranga kan Judaismo? Tanganing masimbag, siyasaton niato an kasaysayan kan mga Hasmoneano.

Nadadagdagan na Independensia Asin Dai Pagkasararo

Pakatapos na kamtan an saiyang relihiosong kamawotan na ikabalik an pagsamba sa templo ni Jehova, si Juda Macabeo nagin makapolitika. Bilang resulta, binayaan sia nin dakol na Judio. Pero, ipinadagos nia an saiyang pakikilaban tumang sa mga namomoon na Seleucides, naggibo nin pakitratado sa Roma, asin naghingoang mag-establisar nin sarong independienteng Estado na Judio. Pagkagadan ni Juda sa ralaban, ipinadagos kan saiyang mga tugang na si Jonatan asin Simon an laban. Kan primero makosog na kinontra kan mga namamahalang Seleucides an mga Macabeo. Alagad pag-abot nin panahon, an mga namamahala nag-oyon sa politikal na mga kompromiso, na tinatawan nin kadikit na autonomiya an magtugang na Hasmoneano.

Minsan ngani igwa nin makasaserdoteng ginikanan, mayo ni sarong Hasmoneano an naglingkod sa katongdan nin halangkaw na saserdote. An dakol na Judio nagsaboot na an katongdan na ini maninigong kuanon nin mga saserdote sa linya ni Sadoc, na ninombrahan ni Salomon bilang halangkaw na saserdote. (1 Hade  2:​35; Ezequiel 43:19) Si Jonatan naggamit nin pakikilaban asin diplomasya tanganing kombensiron an mga Seleucides na nombrahan sia bilang halangkaw na saserdote. Alagad pagkagadan ni Jonatan, mas dakol pa ngani an nagibo kan saiyang tugang na si Simon. Kan Setyembre 140 B.C.E., ilinuwas an sarong mahalagang dekreto sa Jerusalem, na inukit sa bronseng mga tabla sa estilong Griego: “Si Hadeng Demetrio [an Griegong namomoon na Seleucides] nagkompirmar sa saiya [ki Simon] sa halangkaw na pagkasaserdote, ibinilang sia na saro sa saiyang mga Katood, asin nagtao sa saiya nin halangkaw na mga onra. . . . An mga Judio asin an saindang mga saserdote nagdesisyon na si Simon an maninigo na magin saindang namomoon asin halangkaw na saserdote sagkod lamang, sagkod na lumataw an sarong mapagtitiwalaan na propeta.”​—1 Macabeo 14:​38-​41 (sarong makasaysayan na libro na manonompongan sa Apokripa).

An katongdan ni Simon bilang namamahala siring man bilang halangkaw na saserdote​—para sa saiya asin sa saiyang mga gikan​—sa siring pinagkaoroyonan bako sana kan dayong autoridad na Seleucides kundi siring man kan “Dakulang Katiriponan” kan saiyang sadiring banwaan. Tinandaan kaini an sarong mahalagang panahon nin dakulang pagbago. Siring kan pagkasabi kaiyan kan historyador na si Emil Schürer, kan ikaestablisar kan mga Hasmoneano an politikal na dinastiya, “an saindang pangenot na interes bako na an pag-otob kan Tora [Judiong Ley] kundi an pagpreserbar asin pagpahiwas kan saindang politikal na kapangyarihan.” Minsan siring, sa pagmaan na dai makolgan an pagkasensitibo kan mga Judio, ginamit ni Simon an titulo na “ethnarch,” o “namomoon sa banwaan,” imbes na “hade.”

Bakong gabos naogma sa pag-agaw kan mga Hasmoneano sa relihioso sagkod politikal na kontrol. Segun sa dakol na intelektuwal, durante kan panahon na ini na nabilog an komunidad sa Qumran. An sarong saserdote na gikan ni Sadoc, na pinaniniwalaan na iyo an nasambitan sa mga isinurat sa Qumran bilang “an Paratokdo nin Katanosan,” naghale sa Jerusalem asin pinangenotan an sarong grupong oposisyon pasiring sa Desierto nin Judea harani sa Gadan na Dagat. An saro sa Mga Balumbon sa Gadan na Dagat, sarong komentaryo sa librong Habacuc, kinokondenar “an Maraot na Saserdote na sa kapinonan inapod sa ngaran nin katotoohan, alagad kan sia mamahala sa Israel an saiyang puso nagin maabhaw.” An dakol na intelektuwal naniniwala na magsalang si Jonatan o si Simon an puedeng panongdan kan itinaong paglaladawan kan sekta sa namamahalang “Maraot na Saserdote.”

Ipinadagos ni Simon an mga kampanya militar tanganing pahiwason an teritoryong kontrolado nia. Minsan siring, biglang natapos an saiyang pamamahala kan asesinaron sia kan saiyang manugang, si Tolomeo, pati an saiyang duwang aking lalaki mantang sinda nagbabangkete harani sa Jerico. An pagprobar na ini na kuanon an kontrol naprakaso. Si Juan Hercano, an natadang aking lalaki ni Simon, pinatanidan dapit sa intension na gadanon sia. Dinakop nia an potensial na mga maasesinar sa saiya asin sia na an namahala asin nagin halangkaw na saserdote kasalida kan saiyang ama.

Dugang Pang Pagpahiwas Asin Pan-aapi

Kan primero, si Juan Hercano napaatubang sa grabeng mga huma kan mga hukbong Siriano, alagad ta kan 129 B.C.E., an dinastiyang Seleucides nadaog sa sarong importanteng pakikilaban sa mga taga Partia. Mapadapit sa epekto kan guerrang ini sa mga Seleucides, an Judiong intelektuwal na si Menahem Stern nagsurat: “An enterong estruktura kan kahadean haros buminagsak.” Sa siring si Hercano “biyong nabawi an politikal na independensia kan Judea asin nagpoon na magpahiwas sa manlaenlaen na direksion.” Asin nakapahiwas nanggad sia.

Ngonyan na dai na naoolang nin ano man na huma nin Siria, si Hercano nagpoon na manakyada sa mga teritoryo sa luwas kan Judea, na sinasakop sinda. An mga nag-eerok kaipuhan na makombertir sa Judaismo ta kun dai an saindang mga siudad lalaglagon. An saro sa kampanyang iyan tumang sa mga Idumeo (Edomita). Mapadapit digdi, si Stern nagsabi: “An pagkakombertir kan mga Edumeo iyo an kaenot-enote sa siring na kamugtakan, huli ta idto bilog na rasa imbes na nagkapirang indibiduwal.” Kabilang sa ibang lugar na kinongkistar iyo an Samaria, na dian linaglag ni Hercano an templo kan mga Samaritano na nasa Bukid nin Gerizim. Ipinahahayag an kabaliktaran sa linalaoman kan palakaw na ini nin puersahan na pangongombertir kan dinastiyang Hasmoneano, an historyador na si Solomon Grayzel nagsurat: “Uya an sarong makoapo ni Matatias [an ama ni Juda Macabeo] na linalapas an mismong prinsipyo​—katalingkasan nin relihion​—na ipinakipaglaban sa nobleng marhay na paagi kan nakaaging henerasyon.”

 Luminataw an mga Fariseo Asin mga Saduceo

Enot na tinawan nin atension ni Josefo an nagdadakulang impluwensia kan mga Fariseo asin Saduceo kan nagsurat manongod sa pagreynar ni Hercano. (Nasambitan ni Josefo an mga Fariseo na nabuhay durante kan pagreynar ni Jonatan.) Dai nia isinasaysay an saindang ginikanan. Minamansay sinda nin nagkapirang intelektuwal bilang sarong grupo na hale sa Mga Hasid, sarong debotong sekta na nagsuportar ki Juda Macabeo sa saiyang relihiosong mga kamawotan alagad nagbaya sa saiya kan nagin politikal an saiyang mga ambisyon.

An ngaran na mga Fariseo sa pankagabsan konektado sa Hebreong pinakagamot na termino na nangangahulogan “mga siblag,” minsan ngani an nagkapira minamansay iyan na konektado sa terminong “mga interprete.” An mga Fariseo mga intelektuwal na kabilang sa ordinaryong mga tawo, na mayo nin espesyal na ginikanan. Isiniblag ninda an saindang sadiri sa rituwal na ati paagi sa pilosopiya nin espesyal na debosyon, na iinaaplikar an mga ley sa templo dapit sa kabanalan nin saserdote sa ordinaryong mga situwasyon sa pan-aroaldaw na pamumuhay. An mga Fariseo nagmukna nin sarong bagong porma nin pag-interpretar kan Kasuratan asin nin konsepto na kan huri inapod na berbal na ley. Durante kan pagreynar ni Simon sinda nagkaigwa nin mas dakulang impluwensia kan an nagkapira nanombrahan sa Gerousia (konsilyo nin gurang na mga lalaki), na kan huri inapod na Sanhedrin.

Isinasaysay ni Josefo na si Juan Hercano kan primero estudyante asin suportador kan mga Fariseo. Minsan siring, may panahon na sinagwe sia kan mga Fariseo huli sa dai pagbaba sa katongdan na halangkaw na saserdote. Ini nagbunga nin grabeng pagkabanga. Ipinahayag ni Hercano na ilegal an relihiosong mga ordinansa kan mga Fariseo. Bilang dagdag na padusa, kuminampi sia sa relihiosong mga kalaban kan mga Fariseo, an mga Saduceo.

An ngaran na mga Saduceo posibleng konektado sa Halangkaw na Saserdoteng si Sadoc, na an mga gikan iyo an nagkapot kan mga katongdan nin saserdote poon kan kapanahonan ni Salomon. Minsan siring, bakong gabos na Saduceo hale sa gikan na ini. Segun ki Josefo, an mga Saduceo iyo an noble asin mayaman na mga tawo kan nasyon, asin dai sinda sinusuportaran kan ordinaryong mga tawo. Si Propesor Schiffman nagkomento: “An kadaklan sa sainda . . . minalataw na mga saserdote o mga nakapag-agom sa mga pamilya nin halangkaw na saserdote.” Sa siring haloy na sindang konektadong marhay sa mga nasa kapangyarihan. Kun siring, an nagdadakulang kabtang kan mga Fariseo sa pampublikong pamumuhay asin an sa Fariseong konsepto na pagtao nin makasaserdoteng kabanalan sa gabos na tawo minansay bilang peligro na puedeng makaraot sa natural na autoridad nin mga Saduceo. Ngonyan, sa huring mga taon kan pagreynar ni Hercano, nabawi kan mga Saduceo an kontrol.

Mas Dakol na Politika, Kakadikit na Debosyon

An pinakamatuang aking lalaki ni Hercano, si Aristobulo, nagreynar nin sarong taon sana bago nagadan. Ipinadagos nia an palakaw na puersahan na pangongombertir sa mga taga Iturea asin sinakop kan mga Hasmoneano an irayang Galilea. Alagad kaidto sanang nagreynar an saiyang tugang na si Alejandro Jano, na namahala poon 103-​76 B.C.E., na inabot kan dinastiyang Hasmoneano an alitoktok kan kapangyarihan kaiyan.

 Sinayumahan ni Alejandro Jano an dating palakaw asin hayag na idineklarar an saiyang sadiri na halangkaw na saserdote sagkod hade. An iriwal kan mga Hasmoneano asin mga Fariseo duminakula, na nagbunga pa ngani nin guerra sibil na 50,000 na Judio an nagadan dian. Pakatapos na mapapondo an pagrebelde, sa sarong akto na nagpapagirumdom kan paganong mga hade, ipinapako ni Jano an 800 na rebelde. Kan sinda madali nang magadan, an saindang mga agom na babae asin mga aki ginaradan sa atubangan ninda, mantang si Jano heling-heling na nagbabangkete kaiba kan saiyang mga sambay. *

Apisar kan saiyang pakikienemigo sa mga Fariseo, si Jano sarong praktikal na politiko. Naheling nia na an mga Fariseo igwa nin nagkokosog na suporta kan publiko. An saiyang instruksion mantang naghihingagdan sa saiyang agom, si Salome Alejandra, iyo na hirasan sinda nin kapangyarihan. Pinili sia ni Jano imbes na an saiyang mga aking lalaki bilang kasalihid sa saiyang kahadean. Pinatunayan nia na sia sarong may kakayahan na namamahala, na nagtao sa nasyon nin saro sa mas matoninong na mga peryodo sa pamamahala kan mga Hasmoneano (76-​67 B.C.E.). An mga Fariseo ibinalik sa dating mga katongdan nin autoridad, asin an mga ley tumang sa saindang relihiosong mga ordinansa rinebokar.

Kan magadan si Salome, an saiyang mga aking lalaki na si Hercano II, na naglingkod bilang halangkaw na saserdote, asin si Aristobulo II nag-inagawan nin kapangyarihan. An duwa pareho mayo kan politikal asin militar na pakarorop kan saindang mga apoon, asin garo baga pareho sinda dai nakakasabot kan lubos na kahulogan kan nagdadagdag na presensia kan mga Romano sa palibot pakatapos na biyong bumagsak an kahadean na Seleucides. Kan 63 B.C.E., an magtugang pareho nagdolok sa Romanong namamahala na si Pompeo mantang sia nasa Damasco asin hinagad na mangoltanan sia sa saindang iriwal. Kan taon man sanang idto, si Pompeo asin an saiyang mga hukbo nagmartsa pasiring sa Jerusalem asin kinontrol iyan. Iyan an nagin kapinonan kan katapusan kan kahadean na Hasmoneano. Kan 37 B.C.E., an Jerusalem sinakop kan Idumeong si Hadeng Herodes na Dakula, na inaprobaran kan Senado nin Roma bilang “Hade kan Judea,” “kaalyado asin katood kan Romanong mga namamanwaan.” Mayo na an kahadean na Hasmoneano.

An Pamana kan mga Hasmoneano

An kapanahonan kan mga Hasmoneano, poon ki Juda Macabeo sagkod ki Aristobulo II, iyo an pinonan kan barangang kamugtakan sa relihion na nag-eksister kan si Jesus yaon digdi sa daga. An mga Hasmoneano nagpoon na igwa nin kaigotan para sa pagsamba sa Dios, alagad iyan ruminaot sagkod na nagin abusero sa sadiring interes. An saindang mga saserdote, na may oportunidad na pagsararoon an mga tawo sa pagsunod sa Ley nin Dios, giniyahan an nasyon pasiring sa grabeng politikal na pag-iriwal. Sa kamugtakan na ini, uminoswag an nakababanga na relihiosong mga punto de vista. An mga Hasmoneano mayo na, alagad an pag-inagawan nin relihiosong pagkontrol sa pag-oltanan kan mga Saduceo, mga Fariseo, asin iba pa an magigin midbidan kan nasyon na ngonyan sakop ni Herodes asin kan Roma.

[Mga Nota sa Ibaba]

[Tsart sa pahina 30]

(Para sa aktuwal na format, hilingon an publikasyon)

An Dinastiyang Hasmoneano

Juda Macabeo Jonatan Macabeo Simon Macabeo

↓

Juan Hercano

↓ ↓

Salome Alejandra—naagom ni—Alejandro Jano Aristobulo

↓ ↓

Hercano II Aristobulo II

[Ritrato sa pahina 27]

Si Juda Macabeo naghingoang kamtan an Judiong independensia

[Credit Line]

The Doré Bible Illustrations/Dover Publications, Inc.