Ano an Nagkokontrol sa Ngapit Nindo?

“DAI kayang kontrolon kan mga tawo an saindang kaaabtan kapareho kan arin man na ibang hayop,” an isinurat kan ebolusyonistang si John Gray. Biyong kabaliktaran an ipinahayag na punto de vista kan autor na si Shmuley Boteach sa saiyang librong An Intelligent Person’s Guide to Judaism. Sinabi nia: “An tawo bakong sarong hayop, asin kun siring pirme niang kontrolado an sadiri niang kaaabtan.”

Dakol na tawo an minaoyon ki Gray asin naniniwala na may dai mapogolan na mga puersa nin naturalesa na nagkokontrol sa kaaabtan kan pamilya nin tawo. An iba ibinibilang an tawo na linalang nin Dios na tinawan nin kakayahan na kontrolon an sadiri niang ngapit.

May mga nagsasaboot na an saindang ngapit kontrolado nin makapangyarihan na mga puersa nin tawo. Oyon sa parasurat na si Roy Weatherford, “an mayoriya kan mga tawo sa kinaban​—asin nangorogna an mayoriya kan mga babae sa kasaysayan​—mayo . . . nin kapangyarihan o kontrol sa sadiri nindang buhay huli sa malinaw na mga dahelan nin pan-aapi asin pan-aaprobetsar nin tawo.” (The Implications of Determinism) Naheling nin dakol na an saindang kamawotan na magkaigwa nin maogmang ngapit rinaot kan nagdidinaogan na mga kapangyarihan sa politika o militar.

Sa bilog na kasaysayan an pagmate kan iba dai sindang maginibo huli ta hinohona ninda na kinokontrol nin mga puersa na lihis sa natural an saindang kaaabtan. “An suanoy na mga Griego,” sabi ni Boteach, “nabangkag sa ideya na an gabos na paglaom daing kamanungdanan huli ta dai malalabanan kan tawo an patienot nang itinalagang kaaabtan.” Nagsasaboot sinda na an kaaabtan kan lambang tawo dinesisyonan na kan kapritsosang mga diosa. Nagtutubod sinda na dinesisyonan na kan mga diosang ini kun noarin magagadan an sarong tawo  saka kun guranong kasakitan asin kolog an kaipuhan niang tioson sa bilog niang buhay.

Lakop ngonyan an paniniwala na an kaaabtan nin tawo kontrolado nin sarong puersa na nakakalabi sa tawo. Halimbawa, dakol an naniniwala sa Kismet, o kapaladan. Sinasabi ninda na patienot nang itinalaga nin Dios an resulta kan gabos na gawe-gawe nin tawo asin an panahon kan kagadanan nin saro. Yaon man an doktrina nin pagtalaga antes pa, na nagpapalakop kan punto de vista na “an ultimong kaligtasan o pagkakondenar kan lambang indibiduwal na tawo patienot nang itinalaga antes pa” kan Makakamhan sa Gabos na Dios. Dakol na naghihingakong Kristiano an nagsususog sa katokdoan na ini.

Ano sa paghona nindo? Itinalaga na daw an saindong kaaabtan kan mga puersa na biyong lihis sa kontrol nindo? O may katotoohan daw sa mga tataramon kan Ingles na parasurat nin drama na si William Shakespeare, na nagsurat: “May sarong panahon na kontrolado kan mga tawo an saindang kapaladan”? Estudyare an sinasabi kan Biblia sa bagay na ini.