Nakaabot an Biblia sa Big Red Island

AN Madagascar, na mga 400 kilometros sa may timog-sirangan na baybayon nin Aprika, an ikaapat na pinakadakulang isla sa daga. Haloy nang pamilyar an mga Malagasy sa ngaran na Jehova, huling sa labing 170 taon igwa na nin mga traduksion kan Biblia sa lenguaheng Malagasy na may ngaran nin Dios. Estorya nin pagigin desidido asin dedikado kun paano nagkaigwa nin traduksion sa Malagasy.

An mga paghihingoang itradusir an Biblia sa Malagasy enot na nagpoon sa kaharaning isla nin Mauritius. Kaidto pang 1813, pinonan kan Britanong gobernador nin Mauritius na si Sir Robert Farquhar an sarong traduksion sa Malagasy kan mga Ebanghelyo. Kan huri, dinagka nia an hade kan Madagascar na si Radama I na imbitaran an mga paratokdo kan London Missionary Society (LMS) na magduman sa Big Red Island, na parateng apod sa Madagascar.

Kan Agosto 18, 1818, nag-abot hale sa Mauritius an duwang misyonero na taga Wales, si David Jones asin Thomas Bevan, sa duongan na siudad nin Toamasina. Duman nanompongan ninda an sarong grupo nin relihiosong marhay na mga tawo, na pangenot sa pangaroaldaw na buhay an pagsamba sa mga apoon asin berbal na mga tradisyon. An mga Malagasy may kawiliwiling pagtaram na sa pangenot naggikan sa Malayo-Polynesian na lenguahe.

Dai nahaloy pagkabukas nin sarong sadit na eskuelahan, dinara ni Jones asin Bevan an saindang agom asin mga aki sa Toamasina hale sa Mauritius. Minsan siring, makamomondo huling an bilog na grupo nagkahelang nin malaria, asin kan Disyembre 1818 nagadan an agom asin aki ni Jones. Pakalihis nin duwang bulan, nagadan an bilog na pamilyang Bevan huli sa helang na iyan. Si David Jones an solamenteng nakaligtas sa grupong iyan.

Dai nadesganar si Jones huli sa trahedyang iyan. Determinado siang gumibo nin paagi na magkaigwa kan Tataramon nin Dios an mga taga Madagascar. Pakapuli sa Mauritius tanganing makabalik an saiyang kosog, pinonan ni Jones an depisil na pag-adal kan lenguaheng Malagasy. Dai nahaloy pagkatapos kaiyan, pinonan nia an preparasyon sa pagtradusir kan Ebanghelyo ni Juan.

Kan Oktubre 1820, nagbalik si Jones sa Madagascar. Nag-istar sia sa kabisera, an Antananarivo, asin dai nahaloy nagtogdok nin bagong eskuelahan na pinapadalagan nin mga misyonero. Masakit an mga kamugtakan. Mayong mga libro, pisara, o tukawan. Alagad ekselente an kurikulum, asin gustong-gustong makanood kan mga aki.

Pakalihis nin mga pitong bulan na solong pagtradusir, si Jones nagkaigwa nin bagong kapartner na kasalihid ni Bevan, an misyonerong si David Griffiths. An duwang ini daing kapagalan na idinusay an saindang sadiri sa pagtradusir kan Biblia sa Malagasy.

Pinonan an Pagtradusir

Kan enot na mga taon kan dekada 1820, an solamenteng nasusurat na lenguaheng Malagasy iyo an inaapod na sorabe—mga tataramon kan mga Malagasy na isinusurat paagi sa letrang Arabiko. Pipira sanang tawo an nakakabasa kaiyan. Kaya pagkatapos na konsultahon kan mga misyonero si Hadeng Radama I, nagtogot an hade na gamiton an alpabetong Romano bilang kasalida kan sorabe.

 Pinonan an pagtradusir kan Setyembre 10, 1823. Trinadusir ni Jones an Genesis asin Mateo, mantang ki Griffiths an Exodo asin Lucas. Mayo nanggad nin kapagalan an duwang lalaking iyan. Apuera sa paggibo kan kadaklan na pagtradusir, sinda padagos na nagtotokdo sa eskuelahan nin aga asin hapon. Sinda nag-aandam asin nangengenot man sa mga seremonya sa simbahan sa tolong laen-laen na lenguahe. Pero, pangenot sa gabos na bagay an pagtradusir.

Sa tabang nin 12 estudyante, trinadusir kan duwang misyonero sa laog sana nin 18 bulan an bilog na Griegong Kasuratan asin an dakol na libro kan Hebreong Kasuratan. Kan suminunod na taon, natapos an preliminaryong pagtradusir kan bilog na Biblia. Siempre, kinaipuhan an mga pagkorehir asin pagpakarhay. Kaya, duwang linguista hale sa Inglatera, si David Johns asin Joseph Freeman, an ipinadara tanganing magtabang.

Pagtagal sa mga Kaolangan

Kan matapos an traduksion sa Malagasy, ipinadara kan LMS si Charles Hovenden tanganing iinstalar an enot na imprentahan sa Madagascar. Nag-abot si Hovenden kan Nobyembre 21, 1826. Minsan siring, mayo pang sarong bulan pagkaabot nia, sia nagkahelang nin malaria asin nagadan, kaya mayo nang makakapadalagan kan imprentahan. Kan suminunod na taon, sarong eksperto sa makina hale sa Scotland na si James Cameron, an nakapag-instalar kan imprentahan sa tabang nin sarong manwal na kaiba sa makinang iyan na pang-imprenta. Pagkatapos nin dakolon na pagprobar na padalaganon iyan, kan Disyembre 4, 1827 naimprenta ni Cameron an sarong kabtang kan Genesis kapitulo 1. *

Saro pang kaolangan an nangyari kan Hulyo 27, 1828, kan magadan si Radama I. Mapagsuportar na marhay si Hadeng Radama sa proyektong pagtradusir. Sinabi ni David Jones kan panahon na idto: “Mabooton asin makikatood na marhay si Hadeng Radama. Sinusuportaran niang marhay an edukasyon, asin pinapahalagahan nin labi pa sa Bulawan asin Plata an pagtotokdo sa saiyang mga sakop kun dapit sa arte nin sibilisasyon.” Minsan siring, an nagin kasalihid kan hade iyo an saiyang agom na si Ranavalona, asin dai nahaloy nagin risang-risa na bako siang arog kan saiyang agom na mapagsuportar sa pagtradusir.

Dai nahaloy, pagkatukaw kan reyna sa saiyang trono, sarong bisita hale sa Inglatera an nakiolay na makipaghelingan sa saiya tanganing tokaron an dapit sa pagtradusir. Dai sia tinogotan. Sa saro pang pangyayari, kan sabihon kan mga misyonero sa reyna na dakol pa an kaipuhan nindang itokdo sa saiyang mga sakop, kaiba an Griego asin Hebreo, sia nagsabi: “Mayo akong gayong pakiaram manongod sa Griego asin Hebreo, alagad gusto kong maaraman kun matotokdoan nindo an sakong mga sakop nin sarong bagay na mas kapakipakinabang, arog baga kan paggibo nin sabon.” Huling narerealisar na tibaad mapiritan sindang maghale bago matapos an Biblia sa Malagasy, nakiolay si Cameron na tawan sia nin sarong semana tanganing pag-isipan an manongod sa sinabi kan reyna.

Kan suminunod na semana, iprinesentar ni Cameron sa mga mensahero kan reyna an duwang sadit na bareta nin sabon na gibo sa lokal na materyales. Ini asin an iba pang serbisyo publiko na ginibo kan ekspertong mga misyonero nakasirosiro sa reyna na igo na tanganing matapos ninda an pag-imprenta kan bilog na Biblia apuera sa pirang libro kan Hebreong Kasuratan.

Sarong Sorpresa, Dangan Pagkadesganar

Sa ibong kan saiyang enot na negatibong reaksion sa mga misyonero, kan Mayo 1831 nagpaluwas an reyna nin nakakasorpresang dekreto. Totogotan nia an saiyang mga sakop na magpabunyag bilang mga Kristiano! Alagad dai naghaloy an desisyon na ini. Segun sa A History of Madagascar, “an bilang nin mga nagpapabunyag ikinahandal kan mga konserbatibo sa palasyo kan reyna, na nagkombensir sa reyna na an komunyon katumbas nin panunumpa sa Britania.” Sa siring, binawi an pagtogot sa Kristianong pagpabunyag sa katapusan kan 1831, anom na bulan sana pagkatapos na itogot iyan.

 An pabarobagong desisyon kan reyna, kaiba na an risang-risang pag-orog kan impluwensia nin mga tradisyonalista sa gobyerno, nakapahiro sa mga misyonero na taposon an pag-imprenta kan Biblia. Tapos na an Kristianong Griegong Kasuratan, asin ikinadistribwir na an rinibong kopya kaiyan. Minsan siring, saro pang kaolangan an nangyari kan Marso 1, 1835, kan ideklarar ni Reyna Ranavalona I na ilegal an Kristianismo asin kan ipagboot nia na isurender sa mga autoridad an gabos na libro nin mga Kristiano.

An pagboot kan reyna nangahulogan man na an mga sinasanay na Malagasy dai na puedeng magtrabaho sa proyektong pag-imprenta. Kaya huling pira na sanang misyonero an matapos kan pag-imprenta, nagpadagos an pag-imprenta aldaw asin banggi sagkod na pag-abot nin panahon, kan Hunyo 1835, ilinuwas an bilog na Biblia. Sa katapustapusi, nagkaigwa na nin Biblia sa Malagasy!

Mantang may pagprohibir, tolos-tolos na idinistribwir an mga Biblia, asin 70 kopya kan Kasuratan an itinalbong tanganing ikasalbar iyan. Marahay na desisyon ini, huling mayo pang sarong taon, duwa na sanang misyonero an natada sa isla. Alagad an tataramon nin Dios naglalakop na sa Big Red Island.

An Pagkamoot kan mga Malagasy sa Biblia

Sarong kagayagayahan nanggad para sa mga taga Madagascar na mabasa an Tataramon nin Dios sa sadiri nindang lenguahe! May mga sala sa pagkatradusir, asin medyo lihis na sa panahon an lenguahe. Pero, bihira an harong na mayo nin Biblia, asin regular iyan na binabasa nin dakol na Malagasy. Risang gayo sa traduksion na ini an kadakol na pagkagamit kan ngaran nin Dios, an Jehova, sa bilog na Hebreong Kasuratan. Sa orihinal na mga kopya, yaon man an ngaran nin Dios sa Griegong Kasuratan. Bilang resulta, pamilyar sa ngaran nin Dios an kadaklan na Malagasy.

Tunay nanggad na kan maimprenta ni Mr. Baker, na nagpapadalagan kan imprentahan, an enot na mga kopya kan Griegong Kasuratan, naheling nia an kagayagayahan kan mga Malagasy asin sia nagsabi: “Bako kong intension na maghula, alagad dai ako naniniwala na mawawara noarin man sa nasyon na ini an tataramon nin Dios!” Nagin totoo an saiyang mga tataramon. An malaria asin an kadepisilan na makanood nin depisil na lenguahe saka an bakong paborableng mga dekreto nin namamahala, dai makakaolang sa mga taga Madagascar na magkaigwa kan Tataramon nin Dios.

Orog pang nagrahay an situwasyon ngonyan. Taano man? Kan 2008, ilinuwas an bilog na New World Translation of the Holy Scriptures sa Malagasy. An traduksion na ini nagrerepresentar sa sarong dakulang pag-oswag huling iyan may moderno asin madaling masabotan na lenguahe. Kaya, an Tataramon nin Dios orog pa nganing naestablisar na marhay ngonyan sa Big Red Island.—Isa. 40:8.

[Nota sa Ibaba]

[Ritrato sa pahina 31]

An “New World Translation” sa Malagasy nagtataong onra sa ngaran nin Dios, an Jehova