Talaga daw na May Sadiring mga Kamelyo si Abraham?

AN MGA kamelyo kaiba sa ataman na mga hayop na itinao ni Faraon ki Abraham, an sabi kan Biblia. (Gen. 12:16) Kan an lingkod ni Abraham magbaklay pasiring sa Mesopotamia, sia “nagkua nin sampulong kamelyo hale sa mga kamelyo kan saiyang kagurangnan.” Kaya malinaw na sinasabi kan Biblia na si Abraham may sadiring mga kamelyo kan mga kapinonan kan ikaduwang milenyo B.C.E.—Gen. 24:10.

Dai oyon digdi an nagkapira. An New International Version Archaeological Study Bible nagsabi: “Pinagdebatehan nin mga iskolar kun totoo talaga an mga pagkasambit na ini dapit sa mga kamelyo  huling an kadaklan naniniwala na nagin lakop sana an pag-ataman kaini poon kan mga 1200 B.C., haloy na pakalihis kan panahon ni Abraham.” Kun siring, an ano man na mas enot na pagkasambit kan Biblia dapit sa mga kamelyo ibibilang na anachronism, o bakong tama sa kronolohiya.

Minsan siring, an ibang mga iskolar nagsasabi na minsan ngani an pag-ataman nin mga kamelyo nagin mahalaga kan mga katapusan kan ikaduwang milenyo, dai ini nangangahulogan na dai ginagamit an mga kamelyo bago kaidto. An librong Civilizations of the Ancient Near East nagsabi: “Ipinapaheling kan dai pa sana nahahaloy na pagsiyasat na may panahon kaidtong ikatolong milenyo [B.C.E.] na inaataman an kamelyo sa timog-sirangan na Arabia. Kan enot, posibleng inaataman iyan tanganing pagkuanan nin gatas, barahibo, anit, asin karne, alagad posibleng dai nahaloy narealisar na puedeng gamiton iyan bilang hayop na pantrabaho.” An panahon na ini, na bago pa kan panahon ni Abraham, minalataw na sinusuportaran kan mga pidaso nin tolang asin iba pang nakotkot nin mga arkeologo.

Igwa man nin nasusurat na ebidensia. An iyo man sanang reperensia nagsabi: “Sa Mesopotamia, an hayop [an kamelyo] nasasambitan sa mga listahan na cuneiform asin maririsa sa nagkapirang selyo, na nagpapaheling na an siring na hayop posibleng nakaabot na sa Mesopotamia kan kapinonan kan ikaduwang milenyo,” na an boot sabihon, kan panahon ni Abraham.

Naniniwala an nagkapirang iskolar na an mga negosyante nin insenso kan Timog Arabia naggagamit nin mga kamelyo tanganing darahon panorte an saindang mga paninda na minaagi sa desierto, pasiring sa mga lugar arog nin Egipto saka Siria asin paagi kaiyan ikinaintrodusir dian an mga kamelyo. Posibleng ordinaryo na an negosyong ini kaidto pang 2000 B.C.E. Interesante nanggad, nasambit sa Genesis 37:25-28 an mga negosyanteng Ismaelita na naggagamit nin mga kamelyo tanganing magdara sa Egipto nin insenso mga sanggatos na taon pagkagadan ni Abraham.

Tibaad dai pang gayo ginagamit an mga kamelyo sa suanoy na Haraning Sirangan kan kapinonan kan ikaduwang milenyo B.C.E., alagad minalataw na pinapatunayan kan ebidensia na may kamelyo na man an mga tawo kaidto. Kaya, an The International Standard Bible Encyclopedia nagkongklusyon: “Dai na kaipuhan na ibilang na anachronism an mga pagkasambit dapit sa mga kamelyo kaidtong panahon nin mga patriarka, huling an arkeolohiya may dakol na ebidensia na inaataman an kamelyo bago an panahon kan mga patriarka.”