Dawa sa Gadan na Lenguahe, an Biblia Buhay

KAN nakaaging pirang siglo, dai mababa sa kabanga kan mga lenguahe sa kinaban an nawara na. An sarong lenguahe nagagadan kun mayo na an mga orihinal na nagtataram kaiyan. Sa paaging iyan, an Latin sa parate tinatawan nin kahulogan na “sarong gadan na lenguahe,” dawa ngani iyan pinag-aadalan nin dakol asin nagdadanay na opisyal na lenguahe kan Vatican City.

An Latin iyo man an lenguahe nin nagkapira sa enot asin pinakamahalagang mga traduksion kan Biblia. Puede daw na an siring na mga traduksion sa lenguaheng lihis na sa panahon magin “buhay” ngonyan, na may epekto sa mga nagbabasa kan Biblia ngonyan? An interesanteng marhay na kasaysayan nin siring na mga traduksion nakakatabang na masimbag an hapot na iyan.

An Pinakasuanoy na mga Traduksion sa Latin

An Latin iyo an enot na lenguahe nin Roma. Pero, kan magsurat si apostol Pablo sa mga Kristiano sa siudad na iyan, sia naggamit nin Griego. * Bakong problema iyan, huling ordinaryo na para sa mga tawo duman na magtaram kan duwang lenguaheng iyan. Huling an dakol na nag-iistar sa Roma naggikan sa Asia Minor na Griego an tataramon, may nagsabi na an siudad nagigin nang Griego. Magkakalaen an mga lenguaheng ginagamit sa mga rehion kan Imperyo nin Roma, alagad sa paghiwas kan imperyo, nagdakol man an naggagamit nin Latin. Bilang resulta, an Banal na Kasuratan trinadusir sa Latin hale sa Griego. An prosesong ini garo baga nagpoon kan ikaduwang siglo C.E. sa Aprika del Norte.

An manlaenlaen na libro na nagibo inapod na Vetus Latina, o an bersion sa Daan na Latin. Mayo kitang makukua ngonyan na suanoy na manuskrito na igwa nin kompletong traduksion kan Kasuratan sa Latin. An mga kabtang na nagdanay saka an mga kabtang na kinotar nin suanoy na mga parasurat garo baga nagpaparisa na an Vetus Latina bako sanang sarong libro. Imbes, iyan minalataw na ginibo nin nagkapirang paratradusir na magkasuruway na naggibo sa magkakalaen na panahon asin lugar. Kaya imbes na sarong libro, iyan mas eksaktong masasabi na sarong koleksion nin mga traduksion hale sa Griego.

Nagkaigwa nin karibarawan huli sa kanya-kanyang paghihingoa na itradusir sa Latin an mga kabtang kan Kasuratan. Sa katapusan kan ikaapat na siglo C.E., an Katolikong teologo na si Agustin naniwala na “nagprobar na magtradusir [sa Latin] an lambang tawo na nagkaigwa nin manuskritong Griego asin nag-isip na sia igwa nin ano man na kaaraman sa duwang lenguaheng iyan​—⁠baga man kadikiton.” Si Agustin asin an iba pa nag-isip na igwa nin kadakol na traduksion na makukua asin pinagdudahan ninda an pagigin tama kaiyan.

An Bersion ni Jeronimo

An nagprobar na taposon an karibarawan na ini sa traduksion iyo si Jeronimo, na kun beses naglilingkod bilang sekretaryo ni Damaso, an obispo nin Roma, kan 382 C.E. Pinarebisar kan obispo ki Jeronimo an manuskritong Latin kan mga Ebanghelyo, asin natapos iyan ni Jeronimo sa laog nin pira sanang taon. Dangan pinonan niang rebisaron an traduksion sa Latin kan iba pang libro sa Biblia.

An traduksion ni Jeronimo, na kan huri inapod na Vulgate, sarong libro na ibinasar sa laen-laen na reperensia. Ibinasar ni Jeronimo an saiyang bersion kan mga Salmo sa Septuagint, sarong traduksion  sa Griego kan Hebreong Kasuratan na natapos kan ikaduwang siglo B.C.E. Rinebisar nia an mga Ebanghelyo, asin trinadusir man nia an dakulang kabtang kan Hebreong Kasuratan hale sa orihinal na Hebreo. An iba pang kabtang kan Kasuratan posibleng iba an nagrebisar. Pag-abot nin panahon, an mga kabtang kan Vetus Latina iiniba man sa Vulgate ni Jeronimo.

Kan primero, an traduksion ni Jeronimo dai inako nin dakol. Pati si Agustin krinitika iyan. Pero, iyan luway-luway na ibinilang na pinakamodelo para sa mga Biblia na sarong tomo. Kan ikawalo asin ikasiyam na siglo, pinonan na itanos kan mga nag-espesyalisar, na siring baga ki Alcuin asin Theodulf, an nagin mga sala sa pagkatradusir asin pagkasurat sa bersion ni Jeronimo dahel sa paorootrong pagkopya. An iba pa binarangabanga sa mga kapitulo an libro, kaya nagin mas pasil na gamiton an Kasuratan. Kan maimbento an pag-imprenta na naggagamit nin hale-haleng mga letra (movable type), an bersion ni Jeronimo an enot na Biblia na inimprenta.

Sa Konsilyo nin Trent kan 1546, an bersion ni Jeronimo enot na inapod kan Iglesia Katolika na Vulgate. Ipinahayag kan konsilyo na an Bibliang ini “totoo,” na ginibo iyan na reperensia para sa Katolisismo. Kadungan kaiyan, ipinagboot man kan konsilyo na rebisaron iyan. An gibohon na iyan pamamahalaan nin espesyal na mga komite, alagad si Papa Sixto V nagdesisyon na sia na mismo an magtapos kaiyan huling sia dai makapaghalat na matapos iyan asin minalataw na medyo sobra an kompiansa nia sa saiyang sadiring mga abilidad. An saiyang rinebisar na edisyon pinoponan pa sanang  imprentahon kan an papa magadan kan 1590. Tolos-tolos na hinaboan kan mga kardinal an edisyon na ini na sinasabi ninda na pano nin mga sala, asin pinapondo ninda an pagpublikar kaiyan.

Pag-abot nin panahon, an bagong bersion na ipinublikar kan 1592 sa pamamahala ni Papa Clemente VIII inapod na edisyon na Sixtine Clementine. Iyan nagdanay na opisyal na bersion kan Iglesia Katolika sa laog nin harohalawig na panahon. An Sixtine Clementine Vulgate iyo man an nagin basehan para sa Katolikong mga traduksion sa dialekto, siring baga kan traduksion sa Italiano ni Antonio Martini, na natapos kan 1781.

Sarong Modernong Biblia sa Latin

Paagi sa pag-analisar sa libro sa ika-20 siglo, nagin malinaw na an Vulgate kaipuhan na rebisaron arog nin ibang bersion. Tanganing magibo iyan, kan 1965 inestablisar kan Iglesia Katolika an Commission for the New Vulgate asin itinao kaiyan sa komisyon na ini an paninimbagan na rebisaron an traduksion sa Latin basado sa pinakabagong kaaraman. An bagong librong iyan an gagamiton sa Katolikong mga seremonya sa Latin.

An enot na kabtang kan bagong traduksion na iyan nagluwas kan 1969, asin inaprobaran kan 1979 ni Papa Juan Paulo II an Nova Vulgata. An enot na edisyon kaiyan igwa kan ngaran nin Dios, an Iahveh, sa dakol na bersikulo, kaiba an Exodo 3:15 asin 6:⁠3. Dangan, arog kan pagkasabi nin sarong miembro kan komitibang iyan, an ikaduwang opisyal na edisyon, na ipinublikar kan 1986, “nagbasol . . . ibinalik an Dominus [‘Kagurangnan’], bilang karibay nin Iahveh.”

Kun paanong an Vulgate krinitika dakol nang siglo an nakaagi, an Nova Vulgata krinitika man, pati kan mga nag-espesyalisar na Katoliko. Minsan ngani iyan iprinesentar kan primero bilang traduksion na makosog na makakapagpasararo sa mga naghihingakong Kristiano, iyan minansay nin dakol bilang olang sa pag-orolay dapit sa relihion, partikularmente huling iyan irinekomendar bilang susundon na modelo  para sa mga bersion sa mga lenguahe sa presenteng panahon. Sa Alemania, an Nova Vulgata nagin sentro nin kontrobersia, sa pag-oltanan kan mga Protestante asin Katoliko, may koneksion sa pagrebisar sa sarong traduksion para sa duwang denominasyon na iyan. Sinahotan kan mga Protestante an mga Katoliko na ipinipirit ninda na an bagong traduksion na ini ioyon sa Nova Vulgata.

Minsan ngani an Latin dai na ginagamit nin dakol, an Biblia sa Latin nagkaigwa nin direkta sagkod bako direktang impluwensia sa minilyon na nagbabasa. Naimpluwensiahan kaiyan an mga terminong ginagamit sa relihion sa dakol na lenguahe. Minsan siring, ano man na lenguahe an ginamit sa pagpublikar kan Tataramon nin Dios, iyan nagpapadagos na mapuersa, na binabago an buhay nin minilyon na tawo na makinuyog na nagmamaigot na humiro kaoyon kan mahalagang marhay na mga katokdoan kaiyan.​—⁠Hebreo 4:⁠12.

[Nota sa Ibaba]

[Blurb sa pahina 23]

Inaprobaran ni Papa Juan Paulo II an Nova Vulgata. An enot na edisyon igwa kan ngaran nin Dios, an Iahveh

[Kahon sa pahina 21]

MGA TRADUKSION NA NAGIN MAKASAYSAYAN

An Vetus Latina, na trinadusir hale sa Griego, igwa nin dakol na traduksion na nagin makasaysayan. An saro kaini iyo an Griegong termino na di·a·theʹke, na trinadusir na testamentum, o “tipan.” (2 Corinto 3:14) Bilang resulta kan traduksion na iyan, an Hebreong Kasuratan inaapod pa man giraray nin dakol na tawo bilang an Daan na Tipan asin an Griegong Kasuratan bilang an Bagong Tipan.

[Kahon sa pahina 23]

SARONG INSTRUKSION NA KINIKRITIKA

Kan 2001, pakalihis nin apat na taon na paggibo, ipinublikar kan Vatican Congregation for Divine Worship and the Discipline of the Sacraments an instruksion kaiyan na Liturgiam authenticam (Totoong Liturhiya). Grabe an pagkritika dian nin dakol na nag-espesyalisar na Katoliko.

Segun sa instruksion na ini, huling an Nova Vulgata an opisyal na edisyon kan Iglesia Katolika, iyan maninigong gamiton bilang modelo para sa gabos na iba pang traduksion, dawa kun liniwat kaiyan an sinasabi sa suanoy na orihinal na mga isinurat. An sarong Biblia aakoon sana kan hirarkiyang Katoliko kun iyan ginibo sono sa siring na direktiba. An instruksion na ini nagsasabi na sa Katolikong mga bersion, “an ngaran kan makakamhan sa gabos na Dios na irinerepresentar kan Hebreong tetragrammaton (YHWH)” maninigong itradusir sa “ano man na dialekto paagi sa termino na an kahulogan katumbas” kan Dominus, o “Kagurangnan,” siring kan ginibo kan ikaduwang edisyon kan Nova Vulgata​—⁠minsan ngani ginamit kan enot na edisyon an “Iahveh.” *

[Nota sa Ibaba]

[Ritrato sa pahina 22]

An bersion ni Alcuin kan Biblia sa Latin, 800 C.E.

[Credit Line]

Hale sa Paléographìe latine, ni F. Steffens (www.archivi.beniculturali.it)

[Ritrato sa pahina 22]

Sixtine Clementine Vulgate, 1592

[Ritrato sa pahina 23]

EXODO 3:​15, Nova Vulgata, 1979

[Credit Line]

© 2008 Libreria Editrice Vaticana