Si Jehova an tunay na Diyos na sinasabi sa Bibliya, an Kaglalang kan gabos na bagay. (Kapahayagan 4:11) Arog kan ginibo ni Jesus, sinamba siya kan mga propetang si Abraham asin Moises. (Genesis 24:27; Exodo 15:1, 2; Juan 20:17) Siya an Diyos, bako lang nin sarong banwaan, kundi kan “bilog na daga.”​—Salmo 47:2.

 Jehova an daing kaagid na pangaran kan Diyos arog kan ihinahayag sa Bibliya. (Exodo 3:​15; Salmo 83:18) Gikan ini sa sarong Hebreong pandiwa o verb na nangangahulugan na “magin,” asin sinasabi nin dakul na iskolar na nangangahulugan iyan na “Pinangyayari Niyang Magin.” Angay na angay an kahulugan na ini sa papel ni Jehova bilang an Kaglalang asin an Parautob kan saiyang katuyuhan. (Isaias 55:10, 11) Tinatabangan man kita kan Bibliya na mamidbid an Persona sa likod kan pangaran na Jehova, lalo na an panginot niyang kuwalidad—an pagkamuot.—Exodo 34:5-7; Lucas 6:35; 1 Juan 4:8.

 An pangaran na Jehovah (sa Bicol Jehova) sarong traduksiyon sa Ingles kan Hebreong pangaran para sa Diyos​—an apat na letrang יהוה (YHWH), na midbid bilang an Tetragrammaton. Dai na aram kun paano an eksaktong pagpronunsiyar kan suanoy na Hebreong pangaran nin Diyos. Pero, haloy nang ginagamit an pormang “Jehovah,” para sa pangaran nin Diyos, sa lengguwaheng Ingles, asin primerong naglataw sa traduksiyon kan Bibliya ni William Tyndale kan 1530. a

Taano ta dai na aram kun paano ipronunsiyar sa suanoy na Hebreo an pangaran nin Diyos?

 An suanoy na Hebreo isinusurat na mayong patanog o mga vowel. Pasil sana para sa sarong parabasa na nagtataram nin Hebreo na magbugtak nin angay na mga vowel. Pero kan makumpleto na an Hebreong Kasuratan (“Lumang Tipan”), sinunod kan pirang mga Judio an paniniwala na salang sambiton an personal na pangaran nin Diyos. Kaya pag binabasa ninda nin makusog an sarong kasuratan na yaon an pangaran nin Diyos, riniribayan ninda iyan nin mga ekspresyon na “Kagurangnan” o “Diyos.” Sa paglihis nin ginatos na taon, naglakop an paniniwalang ini asin padagos nang nalingawan an suanoy na paagi nin pagpronunsiyar sa pangaran nin Diyos. b

 Para sa nagkapira, “Yahweh,” an pagpronunsiyar kan pangaran nin Diyos, pero lain man na pagpronunsiyar an isinusuherir kan iba. Sa sarong Dead Sea Scroll na may laog na porsiyon kan Levitico sa lengguwaheng Griego, an pangaran nin Diyos trinansliterar na lao. Isinuherir man kan suanoy na Griegong mga parasurat an mga pronunsiyasyon na Iae, I·a·beʹ, asin I·a·ou·eʹ, pero mayo nin patunay na an mga iyan iyo an pronunsiyasyon na ginamit sa suanoy na Hebreo. c

Mga salang paghuna dapit sa pangaran nin Diyos sa Bibliya

 Salang paghuna: Dai dapat gamiton sa Bibliya an pangaran nin Diyos huling dai man aram kun paano an eksaktong pagpronunsiyar kaiyan sa Hebreo.

 Katotoohan: Ipinaparisa kan pangangatanusan na ini na piglalauman nin Diyos na parareho an pagpronunsiyar sa saiyang pangaran kan mga tawong iba-iba an lengguwahe. Pero ipinaparisa kan Bibliya na an mga parasamba nin Diyos kaidto na iba-iba an lengguwahe, manlain-lain man an pagpronunsiyar sa mga pangaran.

 Kuanon tang halimbawa an hukom kan Israel na si Josue. Posibleng Yehoh·shuʹaʽ an pagpronunsiyar sa pangaran niya kan inot na siglong mga Kristiyano na nagtataram nin Hebreo, mantang I·e·sousʹ man sa mga nagtataram nin Griego. Sa Bibliya, an Griegong traduksiyon an ginamit para sa Hebreong pangaran ni Josue, na nagpaparisang an ginagamit kan mga Kristiyano kaidto iyo an porma kan pangaran na komun sa saindang lengguwahe.​—Gibo 7:45; Hebreo 4:8.

 Puwede man iaplikar an prinsipyong iyan sa pagtradusir kan pangaran nin Diyos. An mas mahalaga kisa sa eksaktong pagpronunsiyar sa pangaran nin Diyos iyo an pagbalik sa tamang kinamumugtakan kaiyan sa Bibliya.