Mona aya mashiwi e lyo wasuke amepusho yalankokapo.

1.   Mashiwi nshi wingabomfya pa kulondolola ifyo abakashana abo umona mu mafilimu, pa TV nelyo muli bamagazini baaba?

2.   Mashiwi nshi wingasala pa kulondolola ifyo wingatemwa ukuba?

 Mu cipusho ca kubalilapo, ufwile wacisala amashiwi yali ku lubali 1 e lyo mu cipusho calenga 2 ufwile wacisala amashiwi yali ku lubali 2. Nga e fyo usalile ninshi taufwaya ukuba nga balya abo balanga pa TV na mu mafilimu, lelo ufwaya ukuba umuntu umusuma. Abengi e fyo bengatemwa ukuba! Mulandu nshi?

 “Abakashana abo balanga mu mafilimu ni bacintomfwa. Balenga calamoneka kwati fwe bashicitako ifyo bacita te kuti tucetekelwe pantu twalibika sana amano ku fyo abantu batumona e lyo kabili tulakosha sana no tuntu fye utunono.”​—Erin.

 “Abakashana balanga mu mafilimu na pa TV balafwaya abantu balebabikako amano kabili bapoosa sana amano ku fyo bamoneka, ku fya kufwala, ku balumendo e lyo balafwaya sana ukulumbuka.”​—Natalie.

 “Ilingi line abakashana balanga mu mafilimu balanwa ubwalwa, balalaala na balumendo e lyo balapondokela na bafyashi babo. Nga ca kuti umukashana talecitako ifi fintu, batila, ifya kwa Lesa fyalimufulunganya nelyo alicilamo ukusuusha amalyashi ya bwaume no bwanakashi.”​—Maria.

 Yipushe ati: ‘Bushe imifwalile yandi, ifyo ncita ne fyo nanda filalanga ifyo naba nelyo bushe nkokelesha fye abo ntamba pa TV na mu mafilimu?’

•    Abengi abalanda ukuti tabakonkelesha bambi mu fyo bacita, ilingi line bacita ifyo bakopa ku bo batamba pa TV, mu mafilimu na mu ma magazini. Umukashana umo, Karen atile: “E fyo umwaice wandi aba. Acita ifintu kwati nalimo tabika amano ku balumendo na ku fya kufwala. Alicenjela, lelo nalishiba ukuti alitemwa abalumendo ne fya kufwala. Tafwaya abanankwe baishiba ukuti alakonkelesha bambi. Afwaya balemona kwati e fyo aba fye.’ Uyu umwaice wandi ali fye ne myaka 12!”

   Baibolo itila: “Mwipalana no bwikashi buno.”​—Abena Roma 12:2.

•   Te bakashana bonse abafwaya ukuba nga bakashana abo balanga pa TV, mu mafilimu na mu ma magazini. Alexis, uwa myaka 15 atile: “Abakashana abo balanga pa TV na mu mafilimu bapoosa fye amano ku fyo bafwaya, tababika amano ku fintu, kabili bacita ifintu kwati baice. Lelo ine naishiba ukuti bonse twalikwata amano ya kwishiba icisuma ne cibi. Fingi twingacita mu bumi, tatufwile ukwikalila fye ukutontonkanya pa balumendo abamoneka bwino.”

   Baibolo itila: “Abakalamba . . . balikwata amano aya kulekanya icalungama ne calubana.”—AbaHebere 5:14.

•   Aba makwebo e bafwaya abakashana ukulakumbwa ukuba nga balya abo balanga pa TV na mu mafilimu pa kuti baleshita ifyo bapanga. Abasabankanya amakwebo, abashitisha ifya kufwala, abapanga ifya kupangapanga e lyo na bapanga amafilimu balishiba ukuti abakashana balafwaya ukukwatako ifi fine fintu kanshi balatendeka ukubabeleleka ilyo bashilafisha ne myaka 13 pa kuti balepanga indalama ishingi. Icitabo citila 12 Going on 29 cisoso ukuti: “Aba makwebo batila, abakashana abashilafisha imyaka 13 abashakwata ifya kufwala, ifibeekobeeko, ifya kusubasuba ne fya kupangapanga ifya muno nshiku te kuti balumbuke. Aba abaice lyonse balatamba ifyo aba makwebo basabankanya kabili balafikumbwa nangu ca kuti tabeshiba ne co bafwile ukufikwatila.”

   Baibolo itila: “Fyonse ifya muli ici calo—ulunkumbwa lwa mubili no lunkumbwa lwa menso, no kuitakishisha pa fyo umuntu akwata—tafyafuma kuli Shifwe, lelo fyafuma muli ici calo.”—1 Yohane 2:16.

 Ifya kutontonkanyapo: Ni bani ciwamina nga ca kuti uletontonkanya sana pa ca kufwala ca mutengo ica muno nshiku? Ni nani cikawamina sana nga washita foni ya muno nshiku pa kuti fye abaice banobe balekukumbwa? Bushe icilenga aba makwebo ukukoselesha abaice ukushita ifyo bapanga, ni co balibatemwa nelyo ni ndalama bafwaya?

•    Tontonkanyapo sana nga kuti cawama waba nga balya balanga pa TV na mu mafilimu. Ilyo uleya ulekula, ufwile ukukwata amano ayengalenga wilakumbwa fye conse ico wamona. Kanshi ulingile ukutontonkanyako na pa fyo abo balanga pa TV na mu mafilimu bengalenga waba. Alana, uwa myaka 14 atile: “Abakashana abalumbuka abo balanga mu mafilimu na pa TV ni balya abaipenta sana lelo abafwala utwipi kabili utwaikata. Abengi tabeshiba ukuti ifya kusubasuba te filenga balemoneka bwino, filenga fye camoneka ukuti balafwaisha abantu balebakumbwa.”

•   Tontonkanya pa fyo ufwaya ukuba. Ku ca kumwenako, tontonkanya pali ilya imibele twacilandapo pa ntendekelo ya cino cipande iyo wingatemwa ukukwata. Kuti cawama watendeka ukukwata iyi imibele. Baibolo tailanda ukuti tufwile ukukonkelela ifyo aba makwebo baletweba lelo itila, “Fwaleni ubuntu bupya, ubulelengwa cipya cipya ukulingana ne cipasho ca kwa Kalenga wa buko ukupitila mu kwishiba bwino bwino icine.”—Abena Kolose 3:10.

•   Ulepashanya abantu ababa ne mibele isuma. Bamo abo wingapashanya ni balupwa lobe, nangu banoko nelyo abakalamba babo atemwa abaice babo. Bambi nalimo kuti baba banobe abatemwa Yehova. Mu filonganino fya Nte sha kwa Yehova mwaliba abanakashi abengi ababa ne mibele isuma abo wingapashanya.—Tito 2:3-5.

 Ifyo wingacita: Kuti wabelenga mu citabo citila Pashanyeni Icitetekelo Cabo pa kuti wasambilila pa banakashi pamo nga Ruti, Hana, Abigaili, Estere, Maria na Marita abo Baibolo yalandapo, abaali ne mibele isuma. Icitabo citila Pashanyeni Icitetekelo Cabo calembwa ne Nte sha kwa Yehova kabili kuti mwacisanga na pa Intaneti, pa www.dan124.com.