Icipandwa 6

Kuti Ndeumfwana Shani na Bamunyinane?

Salapo inambala imo pali 1 ukufika ku 5 iileimininako ifyo umfwana na bamunonko. 1 ileimininako ukuti taumfwana sana nabo, 5 ileiminako ukuti ulomfwana nabo sana. ․․․․․

ABANA bamo balomfwana sana. Ku ca kumwenako, Felicia uuli ne myaka 19 atile, “Pali bamunyinane bonse, Irena uli ne myaka 16 e o ng’umfwana nankwe sana.” Carly uuli ne myaka 17 na o alandile pali Eric uuli ne myaka 20 ati: “Tulomfwana sana, tatuumana.”

Lelo abengi tabomfwana nga filya caba kuli Lauren na Marla. Lauren atile: “Tuumana fye pa fili fyonse, na pa tuntu fye utunono.” Nelyo na iwe limbi umfwa filya fyumfwako Alice uuli ne myaka 12 pali ndume yakwe Dennis uuli ne myaka  14, uwatile: “Alankalifya sana! Alengila mu muputule ndaala ukwabula ukukonkonsha no kunsendela ifintu ukwabula ukulomba. Acita fye ifya bwaice!”

Bushe walikwata munonko uukukalifya? Kwena, mulimo wa bafyashi bobe ukulenga mu lupwa mwaba umutende. Na iwe wine mu kupita kwa nshita ukasambilila ifya kulaumfwana na bambi. Kanshi pa ng’anda e po wingasambilila.

Ibukisha imiku wapusene na munonko. Finshi maka maka mwapusaninepo? Congapo ✔ pali ifi icilenga ukuti ulekalipa.

□ Ifintu fyandi. Munyinane alansendela ifintu ukwabula ukulomba.

□ Ifyo twapusana. Munyinane ali-itemwa nelyo talangulukilako nelyo afwaya ndecita ifyo alefwaya.

□ Tatiina. Munyinane alengila umo nsendama ukwabula ukukonkonsha nelyo alabelenga amakalata yandi aya pa kompyuta nelyo amameseji ya pa foni ukwabula ukunjipusha.

□ Fimbi. ․․․․․

 Nga munonko alakukalifya, alafwaya ukuti ulecita ifyo alekweba nelyo alafwaya ukwishiba fyonse ifyo ulecita, kwena kuti wakalipa. Lelo Baibolo itila: “Ukutitila imyona e kulenga ifumye umulopa, no kutitila ubukali e kulenga kube ulubuli.” (Amapinda 30:33) Nga ulesunga ifintu ku mukoshi kuti fyalenga wasasukila munonko nga filya fine ukutitila imyona kwingalenga umulopa ukufuma. Kabili ubwafya kuti bwakulilako. (Amapinda 26:21) Kuti wacita shani pa kuti ifyo munonko akukalifye tafilengele mwatampa ukuumana? Intanshi ulingile ukwishiba icalenga maka maka ukuti muleumana.

Ni kwi Ubika Amano, ku fyo Munonko Acicita Nelyo ku Cacilenga?

Amafya yaba pa bana kuti twayapashanya ku mfine. Ifilenga ukuti imfine shiletumba fiba mu mubili. Kanshi ukucila ukuti umuntu aletina imfine kuti cawama abomfya ifya kulenga shilatumba. E fyo caba na ku bana, nga balekansana ilingi line ciba fye cishibilo ca kuti kuli icilelenga.

Ukutina imfine takulenga shapwa lelo kuti kwalenga fye umuntu ashala ne fibala ku menso nelyo ukulenga shafulilako. E cimo na mafya ukwata na bamunonko. Kuti cawama waishiba icilelenga pa kutila ico cine e co wabombelapo. Nga ulecita ifi ukalakonka amashiwi yasuma ayo Imfumu ya mano Solomone yalembele, ayatila: “Umuntu wa mano takalipa bwangu.”—Amapinda 19:11.

 Ku ca kumwenako, Alice uo tulandilepo atile: “Dennis alengila umo nsendama ukwabula ukunjipusha kabili alansendela ifintu.” Ifi e ficitika. Nomba ulemona ukuti cinshi cilenga ukuti cileba ifi? Napamo mulandu wa kukanacindika ifintu fya mwine. Kanshi Alice nga aeba fye Dennis ukutila elaingila mu muputule wakwe nelyo ukuti elabomfyako ifintu fyakwe ninshi ubwafya tabupwile kabili kuti calenga batwalilila ukukansana. Lelo nga alanda na Dennis ukuti afwile ukulakonkonsha no kuti tafwile ukulamusendela ifintu, ukwabula no kutwishika tabakalekansana.

Ishiba Ifya Kupwisha Ukukansana Nelyo Ifya Kucita Pa Kuti Mwilakansana

Ukwishiba icilenga mulekansana na munonko kuti cakwafwa ukwishiba ifyo wingacita pa kuti uleumfwana nankwe. Nga ulefwaya ukuti wilakansana na munonko, ulecita ifi ifyakonkapo 6.

1. Umfwaneni ukulakonka amafunde yamo. Mona pa co waciconga ukutila e cilenga uleumana na munonko. Pangeni amafunde ayo mwingasuminishanya ukulakonka ayengalenga mwapwisha ubwafya. Nga mukansanina pa fyo mwakwata, Ifunde lya namba 1 kuti lyaba lya kuti: “Uleipusha ilyo ushilasenda ifintu fya munobe.” Namba 2: “Munonko nga atila, ‘Nshilefwaya ulebomfyako ifintu fyandi,’ wilafibomfya.” Ilyo mulepanga aya mafunde, muleibukisha ifyalandile Yesu ati: “E ico, fyonse ifyo mufwaya abantu ukuti balemucitila, e fyo na imwe mulebacitila.” (Mateo 7:12) Nga mwakonka aya mashiwi  mukapanga amafunde ayo imwe bonse mukalakonka. Kabili ebeniko abafyashi benu pa kuti basuminisheko amafunde mwakulakonka.—Abena Efese 6:1.

2. Na iwe ulekonka amafunde. Umutumwa Paulo atile: “Bushe iwe, we usambilisha umbi, taubala waisambilisha we mwine? We ubila auti ‘Wilaiba,’ bushe uleba?” (Abena Roma 2:21) Bushe kuti wakonka shani ifyo alandile? Nga taulefwaya munonko ukulaingila umo usendama ukwabula insambu, na iwe ufwile ukulakonkonsha ilyo ushilaingila mu muputule wakwe. Kabili ufwile ukumwipusha nga ulefwaya ukubelenga amakalata yakwe aya pa kompyuta nelyo amameseji ya pa foni.

3. Wilafulwa bwangu. Cinshi cingawamina ukukonka aya mashiwi yasuma? Pantu Baibolo itila, “ubukali bwaba mu fifuba fya bawelewele.” (Lukala Milandu 7:9) Nga ulafulwa bwangu, ukalaba fye uwa bulanda. Bamunonko kwena bakalacita nelyo ukulanda ifintu ifingakukalifya. Lelo ipushe ati, ‘Bushe ine nshabakalifyapo?’ (Mateo 7:1-5) Jenny atile: “Ilyo nali ne myaka 13 naleimona ukucenjela ukucila bonse, no kuti ifyo nalelanda e fyacindeme sana kabili bonse balingile ukufikonka. Umwaice wandi na o pali ino nshita e fyo aimona. Kanshi nangu alande fimo, nshifulwa.”

4. Ule-elela no kulabako. Nga kwaba amafya ayakalamba, mufwile ukulanshanya no kuyapwisha. Lelo bushe ufwile  ukulakalipila munonko pa cili conse ico alufyanya? Yehova Lesa alatemwa nga ca kuti ‘ulesuulako fye ku filubo.’ (Amapinda 19:11) Alison uuli ne myaka 19 atile: “Ine na nkashi yandi Rachel ilingi line tuleesha ukupwisha ubwafya tukwete. Bonse tulangufyanya ukulomba ubwelelo no kulanda ico tuletontonkanya ukuti e cacilenga ukuti tupusane. Limo nsalapo ukwisalanda pa bwafya ubushiku bwakonkapo. Ilingi line icicitika ca kuti nga bwaca, ndasulako no kulabako fye.”

5. Lekeni abafyashi bamwafwe ukupwisha ubwafya. Nga munonko na iwe mwafilwa ukupwisha ubwafya, nalimo  abafyashi benu kuti bamwafwa ukulaumfwana. (Abena Roma 14:19) Lelo uleibukisha ukutila nga mulepwisha ubwafya ukwabula ukuti abafyashi bamwafwe, ninshi namukula.

6. Ulemonamo imibele isuma muli bamunonko. Bamunonko bafwile balikwata imibele iisuma iyo watemwa. Lemba imibele isuma iyo munonko umo umo akwata.

Ishina Imibele isuma akwata

․․․․․ ․․․․․

Ukucila ukulatontonkanya sana pa filubo fya bamunonko, kuti cawama walabeba imibele isuma bakwata iyo watemwa.—Amalumbo 130:3; Amapinda 15:23.

Baibolo ilalanda icishinka ilyo itila, te lyonse munonko engaba cibusa obe. (Amapinda 18:24) Nangu nga uli ne ca “kuilishanya” pali bamunonko, kuti wakosha bucibusa bobe nabo nga ca kuti “muleshipikishanya.” (Abena Kolose 3:13) Nga wacita ifyo, bamunonko tabakalekukalifya sana na iwe tawakalebakalifya sana!

IFYO TUKALANDAPO MU CIPANDWA CIKONKELEPO

Bushe kuti waishiba shani nga cine cine nauipekanya ukuikalila?

ILEMBO ILIKWETE ICISHINKA CIKALAMBA

“Lekeni abantu bonse beshibe ukuti muli ba mutembo.”—Abena Filipi 4:5.

[BUSHE WALISHIBA UKUTI . . . ?

Ilyo ukafuma pa ng’anda, inshita shimo ukalaba na bantu abakalakukalifya, nalimo balya ukalabomba nabo e lyo na bambi fye abashakwata umucinshi, abashilangulukilako kabili abaitemwa. Kanshi pa ng’anda e po wingasambilila ukupwisha amafya ya musango yu.

IFYO NDEFWAYA UKUBOMBELAPO!

Amafunde yamo ayo ndefwaya tusuminishanye na bamunyinane ukuti eyo twakulakonka ni aya ․․․․․

Te kuti ndekalifya sana bamunyinane nga ․․․․․

Ifyo ningatemwa ukwipusha abafyashi pali ili lyashi ni fi ․․․․․

AMEPUSHO YA KUTONTONKANYAPO

● Mulandu nshi cacindamina ukwishiba icilengele ubwafya?

● Busuma nshi wasanga ubwaba mu kukwata bamunonko?

[Amashiwi pe bula 46]

“Ukukwata bamunyinane, kulalenga ndeibukisha ifintu ifisuma. Bonse mwe bakwata bamunyinenwe, ‘Ala mwalishuka ukubakwata!’”—E fyalandile Marilyn

 [Akabokoshi pe bula 42]

Ishiba Ubwafya Bulipo

Bushe ulefwaya ukwishiba bwino ifyo wingeshiba ifilenga ukuti wilaumfwana na bamunonko? Belenga umulumbe wa kwa Yesu uwa mwana wafumine pa ng’anda no kuyaonaula ifyuma bamupeele. (Luka 15:11-32) Bika sana amano ku fyo umukalamba wakwe acitile ilyo umwaice wakwe abweleele pa ng’anda. Tontonkanyapo pali uyu mulumbe e lyo wasuke aya amepusho.

Cinshi calengele umukalamba wakwe ukufulwa? ․․․․․

Cinshi ulemona ukuti e cali ubwafya? ․․․․․

Bushe bawishi baeseshe shani ukupwisha ubwafya? ․․․․․

Cinshi umukalamba wakwe alekabila ukucita pa kupwisha ubwafya? ․․․․․

Nomba tontonkanya pa fyo cali ilyo walekelesheko ukupusana na munonko. Kabili asuka aya mepusho. ․․․․․

Cinshi calengele ukuti upusane nankwe? ․․․․․

Cinshi ulemona ukuti e bwafya bwalipo? ․․․․․

Mafunde nshi ayo mwingasuminishanya ukulakonka ayengapwisha ubwafya kabili ayengalenga ukuti mwilaumana? ․․․․․

[Icikope pe bula 43]

Ifilenga abana ukukansana fyaba kwati ni mfine—pa kupwisha ukukansana ufwile ukwishiba icilenga