Icipandwa 6

Cinshi Cilecitika ku Mubili Wandi?

“Ala nalelepa bwangu. Tacaweme. Ukuba kwena, naleumfwa bwino ukuti ndeleepa, nomba amolu na makasa yandi fyalekalipa. Nshatemenwe nangu panono!”—E fyalandile Paul.

“Tuleshiba kwena ukuti umubili ulealuka, lelo tatufwaya bambi ukwishiba. Nomba nga ca kuti umuntu mu bufumacumi akutasha atila ‘awe kwena nawina we, nomba wakula,’ ala ni cikanga wingile fye na pa nshi!”—E fyalandile Chanelle.

BUSHE walitala aukuukilapo ku ncende imbi no lupwa lonse? Ufwile tawatemenwe ukuya kuli iyo ncende, te fyo? Pantu wali no kusha fyonse ifyo wabeleshe, pamo nga ing’anda yenu, isukulu walesambililapo, e lyo na banobe. Pafwile palipitile inshita pa kuti fye ubelele kuli ico cifulo icipya.

Nga waya ulekula, e lyo umubili obe utendeka ukwaluka ukwaibela nga nshi. Ciba kwati ulekuukila ku cifulo fye cimbi icipya. Bushe kuti watemwa? Ukwabula  no kutwishika, kuti watemwa icine cine! Lelo ilyo uleya ulekula, inshita imo kuti ulesansamuka sana, e lyo limbi na lyo kuti uleba no bulanda ica kuti wafilwa ne fya kucita. Finshi ficitika pali uyu mushinku ilyo kuba ukumfwa ifi?

Ukwaluka Ukucitika ku Bakashana

Ilyo umuntu alekula, kulaba ukwaluka ukukalamba icine cine. Ukwaluka kumo ukukalacitika ku mubili obe kukalamoneka na kuli bambi. Ica kumwenako fye, insandesande shaba mu mubili obe shilalenga watampa ukulamena umushishi ku fya mfwalo. E lyo kabili, ukamona no kuti amabele, intungu, na molu fyatampa ukulakula. Umubili obe ulefuma mu mimonekele ya bwaice panono panono pa kuti nomba ulemoneka ngo mukashana umukalamba. Taulingile ukusakamikwa pali ifi, e fyo ciba kuli bonse fye. Kabili cilangililo ca kuti umubili obe uleipekanya pa kuti ukakwate amaka ya kufyala!

Nga wacilako panono pali uyu mushinku, uli no kutendeka ukulaya ku mweshi. Nga ca kuti tawishibe ifyo ici cintu cacindama mu bumi bobe ciba, kuti cakusakamika. Samanta atile: “Nshaishibe ne fya kucita ilyo nawile icisungu. Naleimona kwati ndi wa busali. Ala nga naya mu kusamba, naleikuusa icine cine, nalemona kwati ninkowela sana. Nomba nga natontonkanya pa kuti cila mweshi ifi fine e fyo cakulaba, imyaka fye yonse, ala nalesakamikwa!”

Nomba ico ufwile ukwibukisha ca kuti ukuya ku mweshi cilangililo ca kuti nautendeka ukukwata amaka ya  bufyashi. Nangu ca kuti kucili imyaka pa kuti ukabe umufyashi, apa wafika nomba e po abanakashi batendekela ukuba abakalamba. Na lyo line kwena, nga ca kuti e lyo uletampa fye ukulaya ku mweshi, ala kuti cakusakamika. Kelly atile: “Icabipilepo sana pali fyonse, ca kuti limo nalebuuka ne nsansa, e lyo limbi nalebuuka nimfulwa. Ala calebipa pantu nshaleishiba icalelenga ukuti nga bwaila indelila, libe akasuba konse naciba fye ne nsansa.”

Nga ca kuti ifi e fyo na iwe uleumfwa pali ino nshita, uteke fye umutima. Umuye nshiku uli no kwishiba ifya kucita. Annette, uuli ne myaka 20, atile: “Ndeibukisha ifyo cali ilyo nasumiine ukuti umwanakashi fye onse afwile ukulaya ku mweshi no kuti ico cabela ifi ni co Yehova e wampeela ubupe bwa kufyala. Nomba pa kuti fye usumine palapita inshita, kabili abakashana bamo cilabafya nga nshi; lelo umuye nshiku kulaba ukwishiba ifya kucita.”

Bushe pali ifi twalandapo, pali fimo ifilekucitikila? Mu misela ili pe samba, lembamo ifipusho ifili fyonse ifyo ufwaya ukwipusha pa kwaluka ukulecitika ku mubili obe.

․․․․․

Ukwaluka Ukucitika ku Balumendo

Nga uli mulumendo, ilyo ulekula imimonekele yobe ikala-aluka. Ica kumwenako fye, inkanda yobe nalimo kuti yalaba iya mafuta mafuta ica kuti walakwata ne mfine ku menso no kulabalauka. * Matt, uuli ne myaka 18, atile: “Ukukwata imfine shonse  ishi ku menso, tacumfwika bwino kabili cilankalipa sana. Ala ni nkondo pa kushipwisha. Takuba no kwishiba nga shikapwa nangu limbi ukashala ne fibala e lyo kabili takuba no kwishiba nampo nga abantu kuti bakusuula pa mulandu wa mfine.”

Nomba ico wingatemwako ilyo ulekula, ca kuti na we mwine ukalamona ifyo ulekula no kukosa ne fyo amapeeya yobe yalekula. E lyo kabili nga wafika pali uyu mushinku, kuti wamena ubupipi ku molu, pa cifuba, na ku menso, e lyo na mu maapa. Nomba, nga wakwata sana ubupipi pa mubili te kutila ninshi e lyo waba umwaume sana, awe; ciba fye ku fyo mwaba pa lupwa lwenu.

Apo ifilundwa fyonse ifya mubili tafikulila pamo, nalimo te kuti ule-enda bwino pali uyu mushinku. Dwayne alandile ifyo cali, atile: “Ala nale-enda fye kwati ni ndyabuluba. Nangu naesha shani ukuti nyende bwino nalefilwa!”

Cilya wafisha imyaka nalimo 14, ishiwi lilakula, nomba liya lilekula panono panono. Pa kutampa, ilyo ulelanda ishiwi kuti lyaumfwika ilikulu kwati lya mukalamba e lyo ukwabula no kwenekela waisaumfwa fye uko lyaceepa, kuti walaumfwa ne nsoni. Lelo, wisakamana. Likoololoka. Nomba ifi nga e fyo cileba, ala limo kuti wasekako no kuseka, e mo wingalapwishisha insoni.

Ilyo ulekula, ifilundwa fya bufyashi na fyo filakula ne  mishishi yamenako. Filatampa no kupanga amenshi umwenda insandesande sha bwaume. Muli aya menshi mwaliba insandesande ishingi nga nshi ishifuma nga walaala no mwanakashi. Ulusandesande lumo ulwa bwaume kuti lwaingila mu lini lya mwanakashi no kumulenga ukwimita.

Aya menshi umwenda insandesande sha bwaume yalaya yalefula mu mubili. Yamo yasalanganina mu mubili, yambi na yo limo limo yalafuma ubushiku ninshi naulaala. Ilingi line aya menshi yafuma nga uleloota. Ukufumya amenshi ya bwaume nge fi, cicitikila fye abaume bonse. Nangu fye ni Baibolo yalilanda pali aya menshi ya bwaume. (Ubwina Lebi 15:16, 17) Cilangililo fye ca kuti amaka ya bufyashi mu mubili obe yalebomba no kuti nomba wile ulekula, walaaba umwaume wine wine.

Bushe pali ifi twalandapo, pali fimo ificitika ku mubili obe? Mu misela ili pe samba, lembamo ifipusho ifyo wingafwaya ukwipusha pa kwaluka ukulecitika ku mubili obe.

․․․․․

Ifya Kucita Ilyo Umubili Obe Ulealuka

Ilyo ifilundwa fya bufyashi filekula, abalumendo balatampa ukulakumbwa abakashana na bakashana nabo ifyo fine. Matt atile: “Ilyo nalekula, natampile ukulamona ukuti abakashana abengi baliyemba. Ala ici cintu calebipa sana, pantu nalishibe ukuti tapali ico ningacita pali ino nshita, ningile fye ukulolela mpaka nkakule.” Icipandwa 29 cili no kulondolola bwino bwino pali ifi ificitika ilyo umuntu alekula. Lelo pali ino nshita, ufwile ukwishiba ukuti calicindama nga nshi ukuisunga we mwine. (Abena Kolose 3:5) Nangu line calyafya, ukuisunga kwena kuti waisunga!

 Kwaliba na fimbi ificitika ku mubili obe ilyo ulekula. Ku ca kumwenako, cilanguka ukuisuula we mwine. Abaice ilingi line nga bafika pali uyu mushinku baba fye aba bulanda, kabili abasakamikwa. Ilyo waumfwa ifi, kuti cawama nga walanda na bafyashi bobe nangu umukalamba umbi uo ushingomfwa insoni ukweba ifyo uleumfwa. Lemba ishina lya mukalamba uo wingalanda nankwe pa fyo uleumfwa.

․․․․․

Ukukula Ukwacindamisha

Ukukula ukwacindamisha, te kulepa fye, nangu ukwaluka kwa mubili obe, nangu ukwaluka pa menso, lelo kukula na mu mano. E lyo no kukula ukwacila pali konse, kwishibilapo ifingi pali Lesa. Umutumwa Paulo atile: “Ilyo nali umwaice, nalelanda ngo mwaice, naletontonkanya ngo mwaice, nalepelulula ngo mwaice; lelo nomba ndi mukalamba, nalileka ifya bwaice.” (1 Abena Korinti 13:11) Isambililo lili muli ili lembo nalyumfwika. Tacipeleela fye pa kulamoneka kwati uli mukalamba. Ulingile ukusambilila ukuba ngo mukalamba mu fyo ucita, mu fyo  ulanda, e lyo na mu kutontonkanya. Wilasakamana sana pa fyo umubili obe ulemoneka ica kuti waleka no kutontonkanya pa fyo waba mu mutima!

Uleibukisha no kuti Lesa “amona mu mutima.” (1 Samwele 16:7) Baibolo ilanda pa Mfumu Shauli ukuti aali umutali kabili uwayemba, lelo tateekele bwino abantu e lyo kabili taali muntu umusuma. (1 Samwele 9:2) Lelo, Sakeo ena nangu ‘ali umwipi,’ aali uwashipa mu mutima ica kuti aishile-aluka aba no musambi wa kwa Yesu. (Luka 19:2-10) E ico kanshi icacindama sana fintu umuntu aaba mu mutima.

Icintu cimo ico twaishiba ca kuti: Takwaba inshila iisuma iingalenga umuntu ukukula bwangu nangu iingalesha umuntu ukuti elakula bwangu. E ico ukucila ukulafulwa nangu ukulaumfwa umwenso pa mulandu wa kwaluka kwa mubili obe, ulingile fye ukusumina ukuti e fyo caba, kabili kuti no kuseka ulesekako. Ukukula te bulwele, e lyo kabili te iwe wabalilapo ukukula iyo. E lyo kabili wilatunsha no mutima ukuti nalimo kuti kwakwipaya, awe. Nga wapita fye pali uyu mushinku uwa-afya, uli no kuba umukalamba!

IFILI MU CIPANDWA CIKONKELEPO

Nga ca kuti tawatemwa ifyo umoneka nga wailolesha mu cilola, kuti wacita shani? Bushe kuti wacita shani pa kuti wipata ifyo ulemoneka?

[Futunoti]

ILEMBO

“Ndemulumbanya pantu napangilwe mu musango wa kupapa kabili uwapesha amano.”—Amalumbo 139:14.

IFYO WINGACITA NI FI

Nga watampa ukukula, wilafwala ifya kufwala ifingalaimya abantu imitima. Ulefwala ifya kufwala “fyalinga kabili ifya mucinshi.”—1 Timote 2:9.

NAWISHIBA . . . ?

Umubili utendeka ukwaluka ukutampila pa myaka 8 e lyo bamo batampa ilyo bafisha imyaka 14 bambi na bo no kucilapo fye. Kanshi takwaba umushinku wine wine uo umubili utendekelapo ukwaluka.

IFYO NDEFWAYA UKUCITA!

Ilyo ndeya ndekula, imibele iyo mfwile ukukwata sana ni iyi ․․․․․

Pa kuti injishibe ifingi pali Lesa, ifyo ndi no kucita ni fi ․․․․․

Ifyo ningatemwa ukwipusha abafyashi bandi pali ili lyashi ni fi ․․․․․

ULETIPO SHANI?

● Nga watampa ukukula, mulandu nshi cafisha ukwishiba ifya kucita nga umubili na matontonkanyo fyatampa ukula-aluka?

● Bwafya nshi ubo umona ukuti e bukula sana nga watampa ukulakula?

● Nga watampa ukukula, cinshi nalimo icingalenga ukuti ukutemwa Lesa kuceepe, kabili kuti wacita shani pa kuti utwalilile ukutemwa Lesa?

[Amashiwi pe bula 61]

“Kwaba ifintu ifingi nga nshi ifyo tutiina ilyo tulekula, e lyo kabili takuba ukwishiba ukwaluka ukwalacitika ku mubili obe. Lelo ilyo wile ulekula, uli no kwishiba ukuti abantu bonse nga balekula balaaluka, e cingalenga no kuleka ukusakamikwa.’’—E fyalandile Annette

 [Akabokoshi pe bula 63, 64]

Kuti Nacita Shani pa Kuti Nande na Bafyashi Bandi pa Lyashi lya Baume Nangu Ilya Banakashi?

“Nga ndefwaya ukwishiba fimo pa baume na pa banakashi, te kuti njipushe abafyashi bandi.”—E fyalandile Beth

“Te kuti nshipe ukulanda na bafyashi bandi pali ili lyashi.”—E fyalandile Dennis.

Nga ca kuti na iwe waba nga Beth nangu Dennis, ninshi uli no bwafya ubukalamba sana. Ulafwaya ukwishiba pa baume na pa banakashi, nomba abengakulondolwela bwino, bafyashi bobe, balya bene ushingatemwa sana ukwipusha! Ifingakusakamika fingi, pamo nge fi:

Bushe nga nabepusha finshi balatontonkanya pali ine?

“Te kuti ntemwe abafyashi bandi ukulantunganya pa mulandu fye wa kuti nabepusha icipusho.”—E fyalandile Jesika.

“Bena bafwaya fye ukuti ube fye ifyo fine umwaice uwa mibele isuma, kanshi ubushiku ubo baumfwa waipusha pa baume na pa banakashi, ninshi capwa batampa ukukutunganya.”—E fyalandile Beth.

Bakacita shani nga nabepusha?

“Kuti naumfwa umwenso ukwipusha abafyashi bandi pantu kuti batampa ukuntunganya, ica kuti ilyo nshilapwa no kulanda kuti batampa ukunjeba ifingi.”—E fyalandile Gloria.

“Abafyashi bandi bena balandilapo fye, kanshi te kuti ntemwe ukumona ifyo bengamfulilwa nga nabepusha ici cipusho. Na kuba, batata nalimo kuti balafwaya ne fya kunjeba ifingi ilyo ncili ndelanda.”—E fyalandile Pam.

Bushe nga nabepusha tabakalemona kwati nshumfwa?

“Nalimo kuti bafulwa, batampa no kulanjipusha ifipusho pamo nga, ‘Bushe nalimo ulefwaya abaume?’ nangu kuti bakwipusha ukuti ‘Bushe abanobe e balekupatikisha?’ Lelo we mwine ico uleipushisha nalimo kufwaya fye ukwishibapo fimo.”—E fyalandile Lisa.

“Ine nga nalumbula fye umwaume no kumoneka cilamoneka ukuti batata bakalipa. Nga caba ifi ninshi bena kutampa ukulanda ifingi pa baume. Ne lyo kanshi ne mwine nandile fye ukuti uyo mulumendo alamoneka bwino. Nshilandile ukuti ndemufwaya nangu ukuti ndefwaya ukuupwako!”—E fyalandile Stacey.

  Nalimo kuti waumfwa bwino nga waishiba ukuti abafyashi bobe na bo cilabafya ukulanda nobe pa lyashi lya baume nangu ilya pa banakashi nga filya fine fye na iwe umfwa insoni ukulanda na bo! Nalimo e calengele ukuti abaafwailishe pali ili lyashi basange ukuti nangu ca kuti abafyashi abengi batiile balalanda na bana babo pa lyashi lya baume na banakashi, ilyo baipwishe abana, basangile ukuti bafyashi fye abanono abalandapo na bana babo pali ili lyashi.

Ufwile ukwishiba ukuti limo abafyashi bobe kuti baleumfwa insoni sha kulanda pa lyashi lya baume na banakashi. Ilingi line icilenga, mulandu wa kuti abafyashi babo na bo tabalebeeba! Nomba nga wamona ukuti tabalekwebako fimo pali ili lyashi, wilabapatikisha. Nalimo ni we wingatendeka ilyashi. Kuti watendeka shani?

Ifyo Wingatendeka

Abafyashi bobe balishiba sana ifingi pali ili lyashi lya baume na banakashi. Nomba ico ulingile fye ukucita nga ulefwaya bakwebeko ifyo baishiba, ufwile ukwishiba ifya kutendeka ilyashi. Nalimo kuti wacita ifi:

1 Intanshi bebe ukuti ulomfwa insoni, lelo ufwile ukulanshanya na bo ili lyashi. “Ndomfwa insoni sha kumwipusha pali ili lyashi pantu imona kwati kuti mwatontonkanya ukuti . . .”

2 Lyena eba abafyashi bobe ico ulefwaya ukubeba. “Kwena, ninkwata icipusho, kabili kuti natemwa ni mwe mwanjasuka ukucila bambi.”

3 Lyena bepushe icipusho ukwete. “Icipusho nkwete ni ici . . .”

4 Nga mwalanshanya, ulingile ukubeshibisha ukuti nga wakwata icipusho na cimbi ukabepusha na kabili. “Bushe icipusho fye conse ico nakwata, kuti naisamwipusha na kabili?”

Nangu ca kutila nawishiba ukuti balasumina, nga waumfwa abafyashi bobe basumina ninshi na ku ntanshi tacakakwafye ukubwelelako ku kuyalanshanya na bo. E ico kanshi esha ukucita ifi twakweba, ala ukamona ifyo cikaba! Nalimo na iwe kuti caba nga filya cali kuli Trina. Pali ino nshita ali ne myaka 24, kabili atile: “Ilyo twalelanshanya na bamayo, natampile ukutontonkanya ukuti kanshi nga nshacibeeba! Nomba ino nshita ndatasha pa mulandu wa kuti bamayo banjebele fye ukwabula no kupita mu mbali. Ifyo twalanshenye, ala fyalingafwa icine cine!”

[Icikope pe bula 59]

Ukukula kwaba nga filya ciba nga wakuukila kumbi, lelo kuti waishiba ifya kucita