1. Lipaalo nshi imwe pa lwenu mufwaya ukwisapokelela mu calo cipya?

NGA mwaumfwa amashiwi aya kuti “icalo cipya,” bushe yalamulenga ukutontonkanya pa mapaalo yamo ayo Lesa alaya? Nalimo amapaalo mutontonkanyapo ya kuba no bumi ubusuma, ukukwata ifya kulya ifisuma ifingi, ukulaikala ne nama ishikali ukwabula ukushitiina, nelyo ukukwata ing’anda iisuma. Nalimo kuti mwalumbula na malembo apasangwa aya mapaalo. Lelo, tamulingile ukulabako na kwi paalo lya kuba na bucibusa busuma na Lesa e lyo ne lya kukanasakamikwa. Ukwabula ili ipaalo, te kuti mube ne nsansa sha cine cine.

2, 3. Bulayo nshi ubwaibela ubo tusanga mwi buuku lya kwa Yeremia?

² Ilyo Lesa aebele Yeremia ukusobela ukubwela kwa baYuda ukufuma ku Babiloni, alandile na pa fyo bali no kuyumfwa mu mutima, atile: “Awe ukabuula utuoma tobe no kuya mu kucinda nga bantu abaleseka.” (Belengeni Yeremia 30:18, 19; 31:4, 12-14.) Lesa na kabili alandile ifyo mwingatemwa ukumfwa, atile: “Nkapembesula uwapomponteka, no kulenga uwanaka ukwikuta.”—Yer. 31:25.

³ We bulayo ulawama! Yehova alaile ukuti aali no kupembesula abanaka nelyo ukusansamusha abafuupulwa. Na kuba, Lesa nga alaya, alafikilisha. Ifyaba mwi buuku lya kwa Yeremia filalenga na ifwe twacetekela ukuti Lesa akatusansamusha. Ne cacindamisha ca kuti, ifyo Yeremia alembele kuti fyalenga twaishiba bwino ifyo twingakoshiwa ne fyo twingaba ne subilo. Na kabili, filatulanga ifyo twingakoselesha abanaka no kusansamusha abafuupulwa.

4. Mulandu nshi ifyo tumfwa fyapalanina ne fyo Yeremia aleumfwa?

 ⁴ Ubu bulayo e bwalesansamusha Yeremia, kabili na ifwe kuti bwatusansamusha. Mulandu nshi? Ibukisheni ifyo Icipandwa 1 muli cino citabo calandile. Catile Yeremia “ali fye muntu nga ifwe bene,” nga filya fine na Eliya aali. (Yako. 5:17) Tontonkanyeni pa fintu fye ifinono ifyalelenga ukuti inshita shimo Yeremia alefuupulwa nelyo ukusakamikwa. Elenganyeni ifyo mwingomfwa nga ni mwe ifya musango uyu filecitikila. Na kabili tontonkanyeni pa mulandu ifilemucitikila pali lelo fingamufuupwila.—Rom. 15:4.

5. Ni bani balefuupula Yeremia?

⁵ Pa fyalelenga Yeremia ukufuupulwa, pali na bantu ba mu musumba akuliile uwa Anatote. Uyu musumba wali wa bena Lebi apali fye amakilomita ayanono ku kapinda ka ku kuso aka Yerusalemu. Kasesema Yeremia afwile alikwete abanankwe na balupwa mu Anatote. Yesu atile kasesema tabamucindika ku mwabo, kabili na Yeremia tabamucindike. (Yoh. 4:44) Na kabili abantu ba muli uyu musumba tabapelele fye pa kupata Yeremia nelyo pa kumusaalula. Inshita imo, Lesa atile “abena Anatote balefwaya umweo [wa kwa Yeremia].” Aba bantu balikalipe nga nshi kabili bamwebele ati: “Wisesemena mwi shina lya kwa Yehova, pa kuti twikwipaya.” Abantu aleikala nabo mu musumba e lyo nalimo ukubikako fye na balupwa lwakwe, abalingile ukulamukoselesha, ebalemutiinya!—Yer. 1:1; 11:21.

6. Nga ca kuti abo mubomba nabo nelyo abantu bambi balemucusha, finshi mwingasambilila kuli Yeremia ilyo “abena Anatote” balemucusha?

⁶ Nga ca kuti abena mupalamano, nelyo abo musambilila nabo, nangu abo mubomba nabo, nelyo fye balupwa lwenu balamucusha, ifyo Yehova ayafwile Yeremia kuti fya musansamusha. Pali ilya nshita, Lesa atile ‘aali no kukanda’ abena Anatote abalecusha kasesema wakwe. (Belengeni Yeremia 11:22, 23.) Aya mashiwi ya kwa Lesa ukwabula no kutwishika yalengele Yeremia ukukanabika amano ku fyo  abantu ba mu musumba akuliile balemucusha. Mu kuya kwa nshita, Lesa asukile aleta “ubucushi pa bena Anatote.” Na imwe bene ishibeni ukutila Yehova alamona ifimucitikila kabili akacitapo cimo. (Amalu. 11:4; 66:7) Nga ‘mwaikalilila’ mu fyo Baibolo isambilisha kabili mulecita ne fyalungama, kuti calenga abamucusha bamo ukwisapusuka ubucushi ubuli no kuponena ababifi.—1 Tim. 4:16.

7, 8. Bushe Yeremia bamucushishe shani, kabili ayumfwile shani?

⁷ Aba mu musumba Yeremia afumineko balemutiinya fye, lelo kwali na fimbi ifyacililepo ukubipa ifyali no  kumucitikila. Ku ca kumwenako, ilyo shimapepo Pashihuri, * uwali shimucindikwa mu Yerusalemu, aumfwile ubusesemo bwa kwa Lesa, “aumine kasesema Yeremia no kumubika mu makusu.” (Yer. 20:1, 2) Nalimo te lupi fye amutobele pa menso. Bamo batila Pashihuri aumine Yeremia ifikoti 40. (Amala. 25:3) Ilyo Yeremia balemuma, abantu bafwile balemutumfya no kumutuka insele, bamo bafwile balemufwishila fye na mate. Tacapwilile fye apo pene. Pashihuri abikile Yeremia mu “makusu” ubushiku bonse. Ishiwi lya ciHebere ilya kuti amakusu lilanga ukuti alifutubele ilyo bamubikile mu makusu. Kanshi, Yeremia aliculile nga nshi ubushiku bonse, pantu akakiilwe mu makusu ya mapulanga.

⁸ Bushe Yeremia aumfwile shani ilyo balemucusha? Aebele Lesa ukutila: “Naba ica kuseka akasuba konse.” (Yer. 20:3-7) Alefwaya fye no kuleka ukulandila mwi shina lya kwa Lesa. Lelo mwalipwa no kwishiba ukutila Yeremia tali no kuleka ukubila kabili na cine talekele. Lelo ubukombe bwa kwa Lesa ubo atuminwe ukubila bwali “kwati mulilo uulepya, uwacilikilwa mu mafupa [ya kwa Yeremia],” kabili atwalilile ukulandilako Yehova.—Belengeni Yeremia 20:8, 9.

9. Mulandu nshi cingawamina ukulatontonkanya pa fyacitikile Yeremia?

 ⁹ Ifyacitikile Yeremia kuti fyatukosha nga ca kutila abakaya besu e baletupumya, nampo nga ni balupwa, nelyo bena mupalamano, nangu abo tubomba nabo, nelyo abo tusambilila nabo. Tatulingile ukupapa nga ca kutila inshita shimo twafuupulwa pa mulandu ne fyo baletucusha. Na kabili, kuti twafuupulwa nga ca kutila batuumina pali bukapepa bwesu. Yeremia aali fye muntu nga ifwe kabili ifya musango uyu fyalemufuupula, kanshi na ifwe kuti fyatucitikila. Lelo, tatulingile ukulaba ukutila ilyo Lesa ayafwile Yeremia, insansa akwete shalibukulwike kabili alishipile na kabili. Ukufuupulwa afuupwilwe takwatwalilile, kabili ifi fine e fyo cilingile ukuba na kuli ifwe.—2 Kor. 4:16-18.

10. Bushe Baibolo ilanda shani pa fyo Yeremia aleumfwa?

¹⁰ Inshita ishingi Yeremia aleumfwa fye bwino. Lelo limo limo aleumfwa fye cimbi cimbi nge fyo twingamona pali  Yeremia 20:12, 13. (Belengeni.) Bushe na imwe mulomfwapo ifya musango uyu? Ilyo amacushi Pashihuri aleteele Yeremia yapwile, Yeremia ayumfwile nga umulanda uwapokololwa “mu minwe ya ncitatubi.” Napamo ilyo mwapuswike kuli fimo nelyo ilyo kwali ifisuma ifyamucitikile mu bumi bwenu nelyo mu mulimo wenu uwa Bwina Kristu, mufwile mwalyumfwile bwino ica kuti mwafwaya no kwimbila Yehova. Cili fye bwino ukusansamuka nga ifi!—Imil. 16:25, 26.

11. Nga ca kuti limo twaumfwa fye cimbi cimbi, finshi tulingile ukulaibukisha pali Yeremia?

¹¹ Lelo pa mulandu wa kuti tatwapwililika, na ifwe limo limo tulomfwako ifyo Yeremia aleumfwa inshita shimo. Pa numa ya kulanda fye ati “imbileni Yehova,” Yeremia ali-ilishenye nga nshi, nalimo ne filamba fyalekonkoloka ilyo aleilishanya. (Belengeni Yeremia 20:14-16.) Alibipilwe nga nshi ica kutila atendeke ukutontonkanya ukuti kanshi nga tafyelwe fye! Alandile bulanda bulanda ukuti uwashimikile wishi ukufyalwa kwakwe aali uwatiipwa nga Sodomu na Gomora. Lelo ico twingafwaisha ukwishiba ca kuti: Bushe Yeremia alitwalilile fye ukumfwa cimbi cimbi? Bushe atile, ine capwa ni fi fine? Awe iyo. Afwile alicitilepo cimo pa kutila ukufuupulwa kupwe, na cine asukile aba fye bwino. Tontonkanyeni pa fyo ibuuku lya kwa Yeremia  lyakonkeshapo ukulanda. Pashihuri umbi, ulya uwali cilolo, aile kuli Yeremia kukumwipusha pa lwa kushinga kwa Yerusalemu ukwa bena Babiloni nga mulya mwine Imfumu Sidekia yamutumiine. Yeremia taumfwile umwenso, alishipile ilyo alebila ubupingushi bwa kwa Yehova ne fyali no kufumamo. (Yer. 21:1-7) Kanshi, Yeremia alitwalilile ukuba kasesema!

12, 13. Finshi tulingile ukucita nga ca kuti inshita shimo twaumfwa fye cimbi cimbi?

¹² Abantu ba kwa Lesa bamo pali lelo balalukaaluka mu fyo bayumfwa. Limo icilenga, kwaluka kwa mubili uwine kabili badokota nalimo kuti batweba no kulakonka fimo ifingalenga twabako bwino. (Luka 5:31) Lelo fwe bengi, inshita shimo tatusansamukisha ukucila mu cipimo nelyo tatubombomana sana. Ilingi line ifilenga abantu ukumfwa ububi kukanapwililika. Fimbi ifingalenga nalimo kunaka sana nelyo imfwa ya kwa lupwa lwesu nelyo cibusa wesu. Nga ca kuti ifi fyatucitikila, tulingile ukulaibukisha ukutila Yeremia alicimfishe ifi fintu, kabili Lesa alitwalilile ukumutemwa. Pa kuti twilaumfwa sana ububi, tulingile ukusanga inshita iikalamba iya kutushako. Nelyo tatufwile ukucilikila icikonko mu mutima. Lelo, icacindama ca kuti tulingile ukutwalilila ukusangwa ku kulongana kwa Bwina Kristu no kulabombako imilimo imbi iya kwa Lesa. Nga tulecita ifi, kuti fyatwafwa ukukanalaumfwa sana ububi no kuba ne nsansa ilyo tulebombela Lesa.—Mat. 5:3; Rom. 12:10-12.

¹³ Nga ca kuti na imwe mulomfwako ifi, nampo nga ni lyonse nelyo ni limo limo, ifyacitikile Yeremia kuti fyamwafwa ukwishiba ifyo mwingacita. Nge fyo tulandilepo, inshita shimo alefuupulwa. Nalyo line, talekele ukufuupulwa ukumufumya kuli Lesa uo atemenwe kabili uo alebombela ne cishinka. Ilyo abalwani bakwe balecita ifyabipa pa fisuma ifyo alebacitila, alepepa kuli Yehova no kutetekela muli ena.  (Yer. 18:19, 20, 23) Kanshi mulepashanya Yeremia.—Inyimbo 3:55-57.

14. Nani uwakoseleshe sana Yeremia?

¹⁴ Tufwile ukubika amano ku fyo Yeremia bamukoseleshe na ku fyo na o akoseleshe abali ‘abapomponteka.’ (Yer. 31:25) Uwakoseleshe sana kasesema ni Yehova. Tontonkanyeni pa fyo mwali no kumfwa nga ni mwe Yehova alekoselesha ati: “Ine ninenga iwe buno bushiku ukuba umusumba we linga . . . Bakalwa na iwe, lelo bakakufilwa, pantu ‘ine ndi na iwe pa kuti nkupokolole,’ e fyasosa Yehova.” (Yer. 1:18, 19) E mulandu wine Yeremia aebele Yehova ati ni “mwe maka yandi, mwe cubo candi, mwe ca kufulumukilamo candi mu bushiku bwa macushi.”—Yer. 16:19.

15, 16. Finshi twingasambililako kuli Yehova pa fyo akoseleshe Yeremia ilyo na ifwe tulefwaya ukukoselesha bambi?

¹⁵ Kuti twasambililako fimo ku mashiwi Yehova aebele Yeremia ayatila: “Ine ndi na iwe.” Bushe mwamona ifyo mwingacita ilyo mulefwaya ukukoseleshako bambi? Icacindamisha, mufwile ukucitapo cimo ukucila ukwishiba fye ukutila umwina Kristu munenu alekabila ukumukoselesha. Ilingi line, inshila iibomba bwino kucita filya Lesa acitile kuli Yeremia, e kutila ukuba fye no ulekabila ukukoseleshiwa. Lyena ilyo calinga, mwebeniko amashiwi ya kumukoselesha, ayanono fye. Amashiwi ayanono kuti yakoselesha umuntu nga ca kutila ayo mashiwi yali ayasuma kabili aya kukuula. Tamulingile ukusakamikwa ati kano fye mwapekanya bwino ifya kulanda. Bomfyeni amashiwi aya-anguka ayalelangilila ukuti namubika amano kuli uyo muntu kabili ayalelangilila ukutemwa kwa Bwina Kristu.  Amashiwi ya musango yo kuti yalenga akoseleshiwa.—Belengeni Amapinda 25:11.

¹⁶ Yeremia alombele kuli Lesa ukuti: “Mwe Yehova, njibukisheni no kubika amano kuli ine.” Lyena finshi fyakonkelepo? Kasesema alondolwele ukuti: “Nasangile amashiwi yenu, na ine naliyaliile, kabili amashiwi yenu yanenga ukutemwa no kusekelela mu mutima wandi.” (Yer. 15:15, 16) Umuntu uo mulefwaya ukukoselesha limbi kuti na o alefwaya ukuti mumubikeko amano nge fi fine cali kuli Yeremia. Ca cine ukutila ukukoselesha kwenu te kuti kulingane no kwa kwa Yehova. Lelo, kuti mwabikamo amashiwi yamo aya kwa Lesa mu fyo mulelanda. Amashiwi ya musango yu, ayasuma, aya kufuma pa nshi ya mutima kabili aya mu Baibolo, kuti yalenga uwafuupwilwe ukusekelela.—Belengeni Yeremia 17:7, 8.

17. Lisambililo nshi ilyacindama ilyo twingasambilila kuli Yeremia pa fyo abombele na Sidekia na Yohanani?

¹⁷ Bushe na mumona ifyo Yeremia alecita? Lesa nga amukoselesha, na o alekoseleshako bambi. Bushe alecita shani? Inshita imo, Imfumu Sidekia yashimikileko Yeremia pa fyo yaletiina abaYuda abali ku lubali lwa bena Babiloni. Kasesema Yeremia abomfeshe amashiwi ayasuma pa kukoselesha imfumu kabili aicincishe ukumfwila Yehova pa kuti ipaalwe. (Yer. 38:19, 20) Ilyo umusumba wa Yerusalemu waonawilwe, mu calo mwashele fye abaYuda abanono. Pa numa umukalamba wa bashilika Yohanani atontonkenye ukutwala abantu ku Egupti. Lelo abalile, aipusha Yeremia. Kasesema akutike ku mashiwi ya kwa Yohanani kabili lyena apepele kuli Yehova. Pa numa, amwebele amashiwi ya kukoselesha ayafumine kuli Yehova, alandile ukuti mwali no kufuma ubusuma mu kukonka ubutungulushi bwa kwa Lesa ubwa kuti befuma mu calo. (Yer. 42:1-12) Pali ishi nshita shonse shibili, Yeremia aletala akutika e lyo alanda. Kanshi ukukutika kwalicindama pa kukoselesha bambi.  Lekeni abafupwilwe balande ifyo baleyumfwa. Kutikeni ilyo balemulondolwela ifilebasakamika, ne filebatiinya. Ilyo calinga, bakoselesheni. Kwena te kuti mube nga Lesa ilyo mulekoselesha bambi, lelo kuti mwabikamo amashiwi ayafuma mu Cebo cakwe, ayakomaila sana pa fisuma ifikacitika ku ntanshi.—Yer. 31:7-14.

18, 19. Finshi twingasambililako ku lyashi lya bena Rekabu ne lya kwa Ebede-meleke?

¹⁸ Sidekia na Yohanani tabapokelele ukupandwa amano ukwa kwa Yeremia. Na lelo line bamo te kuti bapokelele amano mulebapandako. Mwileka ifya musango uyo ukumufuupula. Bambi balikutike ku fyo Yeremia alebakoselesha, kabili abengi nalimo bakakutika na kuli imwe. Tontonkanyeni pa bena Rekabu, abafumine mu bena Keni, abali ifibusa fya baYuda pa myaka iingi. Pa mafunde ayo balekonka ayafumine kuli Yehonadabu icikolwe cabo pali ne funde lya kuti tabalingile ukunwa umwangashi pantu balebeshi. Ilyo abena Babiloni balesansa, Yeremia aingishe abena Rekabu mu muputule wa kuliilamo uwa mwi tempele. Ukulingana ne fyo Lesa amwebele, Yeremia abapekanishishe umwangashi. Abena Rekabu balicindike icikolwe cabo kabili balipuseneko na bena Israele abashali ne cumfwila, bena bali ne cumfwila ica kuti balikene ukunwa umwangashi. (Yer. 35:3-10) Yeremia abebele amashiwi ya kubatasha ayafumine kuli Yehova kabili alandile na pa fyo abalaile ku ntanshi. (Belengeni Yeremia 35:14, 17-19.) E fyo na imwe mufwile ukulacita ilyo mulekoselesha bambi: Batasheni ukufuma pa nshi ya mutima ilyo calinga.

¹⁹ Yeremia na kabili acitile cimo cine kuli Ebede-meleke, umwina Etiopia uwali mulashi wa mwi sano lya Mfumu Sidekia. Bacilolo ba mu Yuda bafyengele Yeremia no kumwikata no kumupoosa mu cishima umwali amatipa no kumusha mulya pa kuti aifwile. Ebede-meleke ailelomba ku Mfumu Sidekia, kabili yalimusuminishe ukuyapususha  kasesema. Uyu muntu umwina fyalo ailepususha kasesema, nangu alishibe ukutila kuti kwaba abengamulesha ukucita ifyo. (Yer. 38:7-13) Apo ifi acitile fifwile fyalengele bacilolo abaYuda ukumupata nga nshi, Ebede-meleke afwile aletontonkanya pa fyali no kumucitikila ku ntanshi. Yeremia taikele fye tondolo no kusubila ukuti Ebede-meleke ali no kwishiba ifya kupwisha amasakamika yakwe. Alilandile nankwe kabili amwebele amashiwi ayasuma ayakumukoselesha pa lwa mapaalo ya kwa Lesa aya ku ntanshi ayo ali no kupeela Ebede-meleke.—Yer. 39:15-18.

20. Finshi tufwile ukucitila bamunyinefwe, abaice nelyo abakalamba?

²⁰ Cine cine, ilyo tulebelenga ibuuku lya kwa Yeremia, tusanga ifya kumwenako ifisuma ifitulanga ifyo pa lwesu twingacita ifyo umutumwa Paulo acincishe bamunyinefwe mu Tesalonika ukucita: “Mulesansamushanya no kukuulana . . . Icikuuku ca kwa Lesa ico Shikulwifwe Yesu Kristu akwata cibe na imwe.”—1 Tes. 5:11, 28.